Etymologie

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De etymologie of woordaafkóms is 't deilgebeed vaan de taolkunde dat de herkoms vaan wäörd bestudeerd. 't Woord kump vaan 't Grieks: Étymon (ἔτυμον) (oersprunk vaan e woord) en logía (λογία) (wetensjap). De etymologie vaan e woord is de historische verklaoring veur de meneer boe op de vörm vaan 't woord tot stand is gekoume; daorum weurt 't ouch wel de woordherkoms (Duuts: Wortherkunft) geneump.

Iemes dee etymologie bedrief is 'ne etymoloog. Etymologen wèrke dèks bij oetgeverije vaan dictionairs en encyclopedieje.

Bekinde Limburgse etymologe zien Jos Schrijnen, Jac van Ginneken en J. Verbeeten. Same höbbe ze nog de Groete Dialek Enquête oet 1914 oonderzoch.

Wie wèrk etymologie?

E woord krijg 'n etymologie es 't qua vörm en beteikenis zoedaoneg euvereinstump mèt e woord in 'n aander taol, tot 'r gein sprake kin zien vaan touwval. De etymologie maak in die gevalle oondersjeid tösse veer versjèllende categorieë. In de ierste twie categorieë is spraoke vaan 'n etymologisch verwantsjap (cognate), in de lèste twie neet.

I Gemeinsjappeleke Bron: Väöl taole höbbe weurd dee op mekaar lieke en tegeliek 'n vergeliekbare beteikenis höbbe. Es dit bij väöl weurd tösse twie taole 't geval is, spreke veer vaan twie taole dee ziech oet dezelfde brontaol höbbe oontwikkeld. Meh 't kin ouch veurkómme tot twie of mier weurd in 'n nuuj taol ziech oet e zelfde gróndwoord in de brontaol oontwikkele of tot ein vaan de twie weurd laoter geliènd weurt (zuug heej onjer). In dit geval weurt gesjproke vaan e doublet.

II Lienweurd: Väöl weurd lieke in versjillende taole opmekaar, mer höbbe gein klaankwèttige euvereinstumming. In dit geval bedoelt me miestal e 'lienwoord'. 't Franse woord toilet is in väöl taole 't zelfde. In de mieste taole weurt 't daan zelfs in de Franse spelling gesjreve (zjus wie in 't Limbörgs en in 't Hollands). Dèks is de reie vaan 't lienwoord, umtot 't woord (zoe es 't Ingelse woord "tank", spreek oet "tenk") simpelweg in aandere taole neet besteit.

III Klaanknaoboetsinge: Weurd oet versjillende taole kinne ouch op mekaar lieke umtot ze klaanknaoboetsinge zien vaan 'tzelfde geluid. Dit neump me 'ne klaanknaoboetsing of e onomatopee. Zjus wie bij lienweurd stumme onomatopeeën in versjillende taole dèks euverein in vörm en beteikenis, mer trotsere ze de zoe meugelek gevoonde klaankwette.

IV Elementaire begrippe: Wier is 't nog zoe tot de fonetiek vaan taole 'r op natuurleke wijze veur zurg tot in väol taole de weurd veur zier elementaire concepte qua vörm op mekaar lieke, allewel ze etymologisch in gei ènkel opziech verwant zien. Dit zien meistal de weurd dee e taollierend keend 't ierst liert, dus de articulatie daovaan mot ouch wel hiel invoudeg zien. Zoe beteikent 't Chinese ma 't zelfde es 't Limbörge woord ma (vaan mama). Hej is gein spraoke vaan etymologische verwantsjap, mer de klaanke boe oet de weurd bestaon zien zeer invoudeg te articulere terwijl 't tevens zoe'n bietje de ierste weurd zien dee e keend liert.