Siriimu
From Wikipedia, the free encyclopedia
Buno bulwadde obuleetebwa akawuka ka vayiraasi akakosa obutoffaali mu mubiri gw’omuntu obukola ku kulwanyisa endwadde ne gusigala nga gunafuye. Olw’ensonga eno, kye kava kayitibwa HIV (Human immunodeficiency virus infection. Mu mbeera eno, Siriimu bulwadde obukosa enkola n’obuttoffaali bw’omubiri obulwanyisa endwadde. Omuntu nga yakakwatibwa akawuka kano, asobola okufunamu olubu lw’ endwadde ezeekuusa ku yegu oba ssenyiga. Kino kisobola okuddirirwa ekiseera ekiwanvuko okuyitawo kyokka nga tewali kabonero konna muntu kaalaga. Obulwadde bwe bugenda bukulu mu mubiri, bw’ongera okutabangula entegeka y’omubiri ekola ku kulwanyisa endwadde ezigulumba ekireetera omuntu okuba ng’alumbibwalumbibwa endwadderwadde omuba n’ebizimba ebitatera kukwata muntu mulamu bulungi ng’obutoffaali bwe mu mubiri n’entegeka erwanyisa obulumbaganyi mu mubiri ekola bulungi.
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/A_Message%2C_Uganda_%2815793742989%29.jpg/640px-A_Message%2C_Uganda_%2815793742989%29.jpg)
Akawuka ka HIV okusinga kayita mu kikolwa ky’abantu eky’okwegatta ( kino kitwaliramu abeegatta mu ntegeera emanyiddwa ey’omukazi n’omusajja n’ey’ebisiyaga okugeza omusajja ne musajja munne), okufuna omusaayi mwe kaali, okuyita mu mpiso n’okuva ku maama ne kakwata omwana mu biseera omukazi w’abeerera olubuto, mu kuzaala aba mu kuyonsa. Amazzi g’omubiri gw’omuntu agamu nga amalusu n’amaziga tegasiiga HIV. Ekubbo erisooka okwekuuma akawuka ka Siriimu kuba kwekuuma mu kwettanira ebikolwa by’okwegatta mu mukwano n’okwengendereza enkozesa y’ebintu byonna ebifumita ng’empiso. Teri ddagala liwonya wadde erigema obulwadde buno, naye, waliwo enzijanjaba esobola okwettanirwa okukendeeza ku misinde akawuka gye kaddukirako mu kukosa omubiri gw’omuntu. Enzijanjaba eno esobola okuleetera ddala omuntu alina akawuka kano okubeerera ddala mu bulamu kumpi nga atakalina era n’awangaalira ddala. Newankubadde ezijanjaba y’eddagala eriweeweeza lino ku kawuka ekendeeza ku misinde akawuka kano gye keeyongerera mu musaayi gw’omuntu mu mubiri ne kitangira akalina okulumbibwalumbibwa ennyo endwadde, enzijanjaba eyinza okuba ey’obuwanana n’oluusi okutuusa obuzibu obulala kw’agyettanidde ennyo.
Abakola ku kunoonyereza ku Ndagabutonde, bagamba nti ensibuko ya siriimu/HIV ewanuuzibwa kuba mu mawanga ga Masekkati- n’Obugwanjuba ga Afrika ku nkomerero y’ekyasa ekye 19 oba entandikwa y’ekyasa ekya 20. Siriimu yasooka kwetegerezebwa kitongole kya Amerika ekikola ku kukugira n’okutangira ensaasaana y’endwadde ekya Center for Disease Control and Prevention (CDC) mu 1981 ng’aleetebwa akawuka ka HIV. Okuva Siriimu lwe yavumbulwa, asse abantu abateeberezebwa okuba mu bukadde 36 (ng’otunuuliridde omwaka 2012). Mu mwaka gwe gumu guno we gwatuukira, 2012, kiwanuuzibwa nti abantu abakunukiriza mu bukadde 35 n’emitwalo 30 be baalina akawuka kano mu nsi yonna. Siriimu assibwa mu ttuluba ly’endwadde eziyitibwa ‘’Nnabe oba Nawokeera’’ oba endwadde ezisaasaanira ettunduttundu eddene ate ng’era zisigala zikyasaasaana.
Siriimu alina engeri nkumu gy’akosezaamu ensi, okusooka ng’endwadde n’ensibuko y’okusosolebwa. Obulwadde bulina n’engeri gye bukosezzaamu ebyenfuna naddala okujojobya abantu ababa mu myaka emikozi. Wabula obulwadde bufuuse mitwe egivuddeko okusika omuguwa mu nzikiriza z’amadiini. Mu ngeri y’emu, obulwadde bussiddwaako nnyo essira naddala mu kisaawe ky’ebikisawo n’ebyobufuzi era ng’emirimu egy’ekuusa ku kunoonyereza ku bulwadde buno gissiddwaamu n’okuvujirirwa omusimbi omusuffu okuva 1981 lwe bwazuulibwa okulaba obo basobola okubowonya oba si kyo okufuna vakisini ya siriimu.