Отто фон Бисмарк
германиядин политик / From Wikipedia, the free encyclopedia
Отто Эдуард Леопольд Карл-Вильгельм-Фердинанд фон Бисмарк-Шёнгьаузен (нем. Otto Eduard Leopold von Bismarck-Schönhausen), фюрст (1871)арт) (1 апрель 1815 (1815-04-01), Шёнгьаузен, Пруссия — 30 июль 1898, Фридрихсру, Германия) — сифте канцлер (1871 йисан 21 март 1871 года — 1890 йисан 20 март) Германиядин империядин, гъвечӀигерман рекьяй гьукумат сад авур. Адаз накӀаб «ракьун канцлер» ганвай. Пруссияда Бисмаркахъ консерваторрин арада тӀвар акъатнавай, юнкерар хуьзвайди лугьуз. 1851—1862 йисара ада дипломатвилиз кӀвалахзавай. 1862 йиса ам Пруссиядин Регьбервилин министр-чӀехиди хьиз эцигна. Конституцивилин четинвилерин береда ада либералриз акси пад кьуна монархиядин пад кьунвай. Къецепатан крарин министр яз, ада Пруссиядикай Германияда виридалайни кӀеви къуват авуна,Даниядихъ галаз 1864 йиса дяве тухвайла.
1866 йисалай кьулухъ ада тухвай къенепатан политика кьве фазадал пай жеда. Сифте чӀавуз ада либералрихъ галаз разивал туькӀуьрна, пара къенен реформаяр кьилиз акъудна. 1870-й кьулухъ Бисмарк либералрикай хкатна. Ада гьукумат экономикадиз гьахьариз эгечӀна. А чӀавун кайзер II Вильгьельмахъ галаз разивал тахьайла ада Бисмарк къуллугъдилай алудна.
Гуьгъуьнин йисара адахъ мадни къуват амай жемятдин фикирралди, жуван чкадал атайбуруз критика ийиз.
XX вишйисан юкьвалди Бисмаркакай гьамиша хъсан гафар лугьузвай, жемятдини гьукуматди адан тарифзавай. Немцарин гъвечӀи велаятар са, кӀеви, къуватлу гьукумат авун гьадан хиве тваз, жемятдиз адан гьуьрмет авай. Бисмарк кьейила адаз пара монументар эцигзавай, кӀеви къуватдин символ хьиз. Ада цӀийи халкь туькуьрна, жемятдиз хъсанвилер гудай система ада авуна. Кайзеран пад кьаз, Бисмарка гьукумат кӀеви авуна, хъсан, чирвилер авай бюрократия туькӀуьрна. Дуьньядин кьведлагьай дяведилай кьулухъ адаз пис къиметар гузвай, Германияда демократия кьулухъ ракъурна лугьуз. Адан политикадин ажуз патариз пара фикир гузвай, хъсан патарихъай рахан тийиз.