Gundekî Gimgima Mûşê From Wikipedia, the free encyclopedia
Qeremêş (bi tirkî: Karameşe) gundekî girêdayî navçeya Gimgima Mûşê (Varto) ye. 9 km li başûrê Vartoyê dikeve.
Qeremêş | |
---|---|
Karameşe | |
Koordînat: 39°6′51″Bk 41°22′50″Rh | |
Welat | Bakurê Kurdistanê |
Dewlet | Tirkiye |
Parêzgeh | Mûş |
Navçe | Gimgim |
Nahiye | Gimgim (navend) |
Bilindahî | 1.570 m (5150 ft) |
Nifûs (2010) | 1.081[1] |
Koda postayê | 49600 |
Koda telefonê | (+90) 436 |
biguhêre |
Peyva Qeremêş dibe ku ji ber darên mêşe derketibe. Lewra ev gund di nav daristana darên mêşe de cih digire. Navê vê gundê yê herî kevn gorî hin îdîayan Qerwaşûn e. Bi navê Qerwaşî eşîreke Kurd heye. Dîsa "qerwaş" tê wateya "xulam, xizmetkar". Lêkolîneke zanistî li ser navê gund nehatiye kirin.
Tirkan dema nav guhertine hin caran şibandine bêjeyên tirkî jî. Bo mînak Qerepûngal naveke xwerû bi kurdî ye tê wateya "gundê li ber pûngalên qer, reş", wan kirine Karapinar. Navê Qeremêşê jî şibandina bêjeya tirkî Karameşe.
Bi texmînî navê gund ji Qerwaşûn derketiye. Piştî derketina wan ji gund, ji ber ku êdî xelkê ji êla Qerwaşî nemane, ji ber ku seranser daristanên mêşe hene, îcar wekî Qer+mêş(e) binavkirine.
Di destpêka 1650´î de li vê gundê du malbat hebûne. Navê malbatek "Mala Evdal Axa" û ya din jî "Mala Çelo (an jî lawê Çelo Sîno)" bûye. Li binê gund bi navê "Kaniya Evdal Axa" kaniyeke heye. Herwekî bi navê "Gola Çelo", "Kaniya Çelo", "Kaniya Sîno" nav hene.
Gorî hin qeydan di salên 1500 - 1600'î de li vî gundî eşîra Qerwaşiyan cihwar bûye û gund bi navê Qerwaşûn (Qerwaşî+şûn) dihatibûye binavkirin.
Bi qasî nivşek berê bi navê Mala Koro malbatek axatî kiriye li nêzîkan. Koro bi xwe mêrxas û dewlemendek bûye. Di nexweşiyekê de çavên xwe winda dike. Dibêjin bapîrê Evdal Axa bûye. Mirovekî bihêrs û nehezkirî bûye, lewra jî xelkê ew bi navê Koro binavkiriye. Navê wî yê rastîn kes nizane.
Beriya wê jî Qeremêş xwedî şênî bûye, lewra gelek navên cografîk ên ji Mediyan û şarezayiyên berê yên kurd hene. Bo mînak, Mêrga Kostan (Mêrga Kosto, nêzîkê ziyareta gund e.)
Heya salên 1990î jî daristanên Qeremêşê hebûn. Heya salên 1970î ajalên kûvî yên wekî şêr, beraz gelek bûn û daristanên mezin û bi xof hebûn. Darên mazî, bizî (bizû), kenêr, kevot, hilûtirşên bejî, şîlan ûêd hebûn. Xelke jî bi nezanî dar birrîn, heya bigire rehên daran jî derxistin. Van salên dawiyê xetereya lehiyê (laserê) heye li gund. Çend caran laser (lehî) hat, lewra dema daristan nebin pişiran (erozyon) destpê dike û laser radibe.
Niştecihên gund ên beriya Serhildana Şêx Seîd, Mala Dîlo, Mala Hekarî, Mala Vartan, Mala Ozo, Mala Efê, Mala Elo hwd bûne. Di salên 1920î de 10-12 malbat hebûne li gund. Pirr berê wexta navê gund Qerwaşûn bû, li dora 20 malbat hebûne li gund.
Piştî têkçûyîna serhildanê wekî Mala Ehmê hin malbatên din jî hatine. Li Qeremêşê nêzîkî 120 mal dijîn. Di Serhildana Şêx Seîd, Berxwedana Yado ya li Çiyayê Şerevdînê de vê gundê han roleke girîng leyîstiye. Eşîrên Ezdînî (Êzîdînî) û Moxilî bi tevayî tevlî Serhildanê bûne. Vê gundê, di Serhildana Şêx Seîd û serhildanên berê de, Dîlo, Mîr Elî, Janê Xanim, Dewrêş gelekî servanên kurd şehîd daye.
Ji ber welatparêziya van her du eşîrên kurd Komara Tirk her gav xwestiye van eşîran ji hev re bike dijmin. Piştî têkçûyîna Şêx Seîd, eşîra Xormekan (axayê vê eşîra kurd di serhildanê de li cem dijmin cih girtiye) gundê Qeremêşê rûxandine, talan kirine.
Leyîstikên dûgela Tirk di sala 1978´ê de biserketiye û van her du eşîrên welatparêz rabûne hevdu û ji hev mêr kuştine.
Dewleta Tirk navê vê gundê kiriye Karameşe. Cîranên gund, gundê Hebîban (Hebîba, Heyîba an Hebîbaba), Hecîbega Jor û jêrîn, Zorava, Darebî û gundê Adê ne. Niştecihên gund bi zaraveyê kurmancî diaxivin û aboriya xwe bi xwedîkirina pez dikin. Bi havînan derdikevin Çiyayê Şerevdînê (an Şerefdîn) û zivistanan diçin gundên Amedê.
Qeremêş di warê şîr de duyemîn gundê dewlemend ê Gimgimê ye. Pezên vê gundê pirr bi qîmet in. Bi havînan fîrmayên Tirkan tên bi erzanî şîr dikirin. Penêr û rûnê Qeremêşê heya Holand belav dibe. Mixabin fîrmayên kurd ji ber pêkutiyên dûgela Tirk nikarin karê mandirayê bikin.
Di salên 90´î de dewleta Tirk daristanên Qeremêşê rûxand û derketina zozanan qedexe kir. Ji ber wê, aboriya Qeremêşê xirab bû. Gelekî malbat koçberî Enqere, Bûrsa, Edene û welatên Ewropa bûn.
Xelkê ji tirsan û rêzgirtinê dest nedina darên wê. Lê malbateke şêx fetwa deranîn û ji bo xwe tevayiya daristanê birrîn. Tê de darên kevot, spîndar, bizî, mazî û darên fêkiyan hebûn. Carekê jî goristan ji aliyê jandarmeyên dewletê ve hat vedan. Gotin li xezîneyan geriyane.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.