Keyaniya Sillayê

Silla (57 B. Z. - 995 P. Z.) welatekî li Nîvgirava Korêyê di heyna Sisê Qiraltiyan da bû. Li sedsala 7emîn bi fikra yekkirina Baekje, Gaya û Koguryoyê ve derket pêş. Piştî ku bihêzbûna Qiraltiya Sillayê dest pê kir, Gayayê kir bin hîmayeyê xwa. Dû ra jibo binhîmayeyêxwaxistina Koguryo û Baekjeyê peymanekî bi xanedana Tang (Çîna hiroyîn) ve çêkir. Lê Xanedana Tang xwast ku Baekje û Koguryo bixwa helgire. Ji ber vê sedemê jî Silla ket şerekî li hember Xanedana Tangê û bi ser ket. Vê çaxê hikumdara 27emîn û birêhvebira yekemîn ya jin Qiralîçe Seondeok yek ji çavdêrxaneyên ewil li Rohhelata Dûr da çêkirin. Ev çavdêrxane hîn jî heye û li deverê Gyeongjuyê ye. Sillayê ku di nav sedsala 8emîn da heyna xwa ya herî rind derbas kiribû, paşînga ji rûyê qiralan ku berjewendiyên xwa difikirîyan hilweşiya û ket destê Goryeoyê ku di heyna xwa ya herî rind da bû.

Silla 신라 (新羅)
57 B. Z. — 935 P. Z.
Silla di dema xwa ya herî rind da li sala 576 P. Z.
Agahiyên gelemperî
Rêveberî
Paytext		Gyeongju (Geumseong paşînga Seorabeol)
Ziman		Zimanê Sillayê (Beşek korêyiya kevnê)
Dîn		Budîzm, Konfusiyanîzm, Taoîzm, Şamanîzma korêyî
TBH
TBH/sal
Dirav
Dem
Nîşana înternetê
Kd. telefonê
Gelhe
sedsala 7emîn		894.680[1] (bi texmînî)
sedsala 8emîn		2.000.000[1] (bi texmînî)
		{{{gelhe4}}}
		{{{gelhe5}}}
Rûerd
		{{{rûerd3}}}
		{{{rûerd4}}}
		{{{rûerd5}}}
Dîrok û bûyer
		{{{bûyer6}}}
		{{{bûyer7}}}
		{{{bûyer8}}}
		{{{bûyer9}}}
		{{{bûyer10}}}
		{{{bûyer11}}}
		{{{bûyer12}}}
Serwerî
		{{{serokA3}}}
		{{{serokA4}}}
		{{{serokA5}}}
		{{{serokA6}}}
{{{sernav serokB}}}
		{{{serokB1}}}
		{{{serokB2}}}
		{{{serokB3}}}
		{{{serokB4}}}
		{{{serokB5}}}
{{{sernav serokC}}}
		{{{serokC1}}}
		{{{serokC2}}}
		{{{serokC3}}}
		{{{serokC4}}}
		{{{serokC5}}}
{{{sernav serokD}}}
		{{{serokD1}}}
		{{{serokD2}}}
		{{{serokD3}}}
		{{{serokD4}}}
		{{{serokD5}}}
Qiral
57 B. Z. – 4 P. Z.		Hyeokgeose (yê ewil)
540 P. Z. – 576 P. Z.		Jinheung
654 P. Z. – 661 P. Z.		Muyeol
661 P. Z. – 681 P. Z.		Munmu
681 P. Z. - 692 P. Z.		Sinmun
927 P. Z. - 935 P. Z.		Gyeongsun (yê dawî)
		{{{serokE9}}}
Karîna qanûndanînê
	{{{perleman}}}
		{{{perleman4}}}
		{{{perleman5}}}
Ya berê Ya paşê Konfederasyona Jinhanê Gojoseon Sillaya Yekbûyî

Siwariyên artêşa Sillayê ji yekîneyên bihesp pêk dihatin. Ji bilî vê yekîneyên ku ji ciwanên ku di bikaranîna şûran hosta bûn û wek Hwarang (Leşkerê çîçek) dihatin navandin da dihatin hilbijartin, rolekî girîng di tarîxa vê xanedanê da lîstin. Li gorî kevneşopiyên Hwarangan berî ku wan diçûn şerekî yan jî dikeviyan daewiyekî rûyên xwa boyax dikirin û guhar dikirin guhên xwa.

Piştî vê yekê heyna ku em wek Sillaya Yekbûyî dinavînin dest pê kiribû û hikuma Sillayê li Nîvgirava Korêyê dest pê kiribû. Lê piştî ku paşînga rêhveberî lawaz bû û kete destê zadeganan û bû lîstoka wan, wêrisê Goguryeoyê Balhae dest bi wergirtina axên bavikên xwa ji Sillayê kir û bi vê yekê jî piştî tarîxekî 1.000 salî Silla ji holê rabû.

Tarîx

Tarîxnas tarîxa Sillayê kirine 3 beş:

• Heyna damezirandinê 57 B. Z. - 654 P. Z.

• Heyna navîn 654 - 780

• Sillaya Yekbûyî 780 - 935

Qiraltiya Sillayê ji hêla sisê klanên (qebîle) cuda Park (박), Seok (석), Kim (김) ve hatiye birêhvebirin. Tarîxnas dibên ku divê xwûn hatibe rijandin ku ev sisê klan serkêşî kiribin. Zate bêyî ku xwûn rijandibe nabe ku sisê klanên cuda welat birêhvebiribin. Klanê Parkê (박) heta ku rastî darbeyekî ji hêla klanê Seok (석) ve hatibû sisê nifş ji vê klanê Sillayê birêhvebirin. Lê piştî ku di navbera wan herdu klanan alozî derketibû klanê Kimê (김) dawî bi vê aloziyê anî û bû ser.

Sillaya Yekbûyî (676 - 935) û heyna Balheyê (698 - 926)

Piştî ku Goguryeo hilweşiya Dae jo youngê ku wek fermandarê Goguryeoyê dixebitiya li herêma Mançuryayê dewletekî nûv bi navê Balhe damezirand. Di serî da Balhae wek welatekî bihêz pêş ketsa jî ji hêla Goranan ve hat hilweşandin û piştra jî ketiye destê Goryoeyê. Li hêla din Sillayê ku sisê qiraltî yekkiribû pêşketina xwa bi têkiliyên çandeyî yên rind bi Çînê ve dewam kir. Belavkirina Budîzmê ku di heyna Sisê Qiraltiyan da kete nav Korêyê bi berhemên wek Perestgeha Bulgukê û Sokguramê çandeya Budîzmê pêş xist. Piştî dewra duyemîn ya sedsala 8emîn da bi damezirandina dewletên bi navên Baekjeya li Dû û Goguryeoya li Dû di navendên mîrekiyên li herêmê li axên Baekje û Goguryeoyê berê da Heyna Sisê Qiraltiyan li Dû destpêkiribûsa jî qiralê dewletê Goguryeoya li Dû navê welatê wek Goryoeyê guhart û bi vê yekê yekîtiya miletê dabîn kir.

Çande

Ji ber ku Silla dûrî Çînê bû, ji çandeya çînî pirr bandordar nebû, kevneşopiyên taybetmend ya xwa parast. Bi taybetî ji ber pejirandina Konfusiyanîzmê berevajî bûyerên li herêmên din, li Sillayê rêzê jinan hatiye girtin û fikra wan jî nehatiye çûçik dîtin. Ji bilî vê jî jin erkên girîng ya dewletê jî hildigriyan.

Qiralên navdar yên Sillayê

57 B. Z. - 4 P. Z. Hyeokgeose (qiralê damezirêner)

540 - 576 Jinheung

654 - 661 Muyeol

661 - 681 Munmu

681 - 692 Sinmun

927 - 935 Gyeongsun (qiralê dawî)

Birêvebirên Qiraltiya Sillayê Hyeokgeose 57 B. Z. - 4 P. Z. Namhae 4-24 Yuri 24-57 Talhae 57-80 Pasa 80-112 Jima 112-134 Ilseong 134-154 Adalla 154-184 Beolhyu 184-196 Naehae 196-230 Jobun 230-247 Cheomhae 247-261 Michu 262-284 Yurye 284-298 Girim 298-310 Heulhae 310-356 Naemul 356-402 Silseong 402-417 Nulji 417-458 Jabi 458-479 Soji 479-500 Jijeung 500-514 Beopheung 514-540 Jinheung 540-576 Jinji 576-579 Jinpyeong 579-632 Seondeok 632-647 Jindeok 647-654 Muyeol 654-661 Munmu 661-681 Sinmun 681-691 Hyoso 692-702 Seongdeok 702-737 Hyoseong 737-742 Gyeongdeok 742-765 Hyegong 765-780 Seondeok 780-785 Wonseong 785-798 Soseong 798-800 Aejang 800-809 Heondeok 809-826 Heungdeok 826-836 Huigang 836-838 Minae 838-839 Sinmu 839 Munseong 839-857 Heonan 857-861 Gyeongmun 861-875 Heongang 875-886 Jeonggang 886-887 Jinseong 887-897 Hyogong 897-912 Sindeok 913-917 Gyeongmyeong 917-924 Gyeongae 924-927 Gyeongsun 927-935

1. 박용운 (1996). 고려시대 개경연구 147~156쪽.