Îdir

Îdir an jî Reşqelas^[2] (bi tirkî: Iğdır) bajarekî Bakurê Kurdistanê ye û bajarê navenda a Parêzgeha Îdirê ye.^[3] Li gorî daneyên sala 2022an nifûsa bajêr 101.700 kes e.

Îdir Reşqelas
Bajar
Iğdır
Dîmenek ji bajêr û Çiyayê Agiriyê
Îdir Nexşeya Îdirê nîşan bide Îdir Nexşeya Bakurê Kurdistanê nîşan bide
Koordînat: 39°55′12″Bk 44°2′37″Rh
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dewlet	Tirkiye
Parêzgeh	Îdir (parêzgeh)
Serbajar	Îdir
Hejmara bajarokan	4 bajarok
Hejmara gundan	40 gund
Qada rûerdê
• Giştî	1.431 km2 (553 sq mi)
Bilindahî	860 m (2820 ft)
Nifûs  (2009)	122.780[1]
• Berbelavî	85,8/km2 (222/sq mi)
• Serbajar  (2009)	76.950
Koda postayê	76500
Koda telefonê	(+90) 476
biguhêre

Dîrok

Dîroka kevnar

Li gorî lêkolînên arkeolojîk ên ku li Îdirê hatine kirin nîşan didin ku li herêmê ji mêj ve jiyan dest pê kiriye û herêmê malavaniya gelek şaristaniyan kiriye. Lêkolîn nîşan didin ku bicihbûnên yekem ên li herêmê ji serdema paleolîtîk û mezolîtîkê vedigere.^[4]

Piştî ku Hûrî di navbera 5000 û 4000 salên berî zayînê de li herêmê bi cih dibin piştre gelên wekî Mîttanî, Hîtît, Asûrî, Kimerî, Med, Pers, Sumer û Sûbayî li herêmê bi cih bûne.

Herêm li dora 700 û 550 salê berî zayînê de ji aliyê Împeratoriya Medan ve hatiye birêvebirin.

Dîroka nûjen

Îdir, an jî Îdir, piştî têkçûna wê ya paşîn di Şerê Rûs û Farisan ên (1826-1828) de ji aliyê Împaratoriya Rûsyayê ve ji Farisan tê standin. Piştê demekê dirêj ê dagirkirina rûsan bajêr di sala 1840an de bûye beşek ji herêma Îmeretiyaya Gurcistanê

Beriya Serhildanên Agiriyê îdir girêdayî bajarê Agirî bû. Piştî têk çûyîna Serhildana Agirî, Îdir bi Qersê ve hatiye girêdan û heya 1992an yek ji navçeyên parêzgeha Qersê maye. Di sala 1992an parêzgeha Îdirê hatiye damezrandin û bajêr dibe rêveberiya parêzgeha Îdirê.

Erdnîgarî

Bajarê Îdirê li bakurê Çiyayê Agiriyê li ser deşteke ku li gorî herêmên din ên derdora deşteke nizm e hatiye avakirin.

Avhewa

Îdir xwedî avhewaya parzemînî ya nîvziwa (Köppen: BSk, Trewartha: BS) ku di mehên havînan de germ û ziwa ye û di mehên zivistanan de sar û bi berf e.

Di mehên havînan de germahiya bajêr dike heya 33 °C bilind bibe û di mehên zivistanan de germahiya heya -6.7 °C ê dikeve.^[5]

Germahî û barîna nîvekî ya mehane yê Îdirê Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Bilindtirîn germahî (°C) 2,4 6,5 14,0 20,0 24,7 30,2 33,8 33,7 29,1 21,8 12,9 4,6 Ø 19,5 Nimztirîn germahî (°C) −6,7 −4,1 1,8 7,2 11,6 15,9 19,5 19,0 13,9 7,7 0,7 −4,1 Ø 6,9 Germahî (°C) −2,7 0,7 7,6 13,4 17,9 22,9 26,5 26,2 21,1 14,0 6,0 −0,3 Ø 12,8 Barîn (mm) 13,3 14,7 21,4 42,0 50,1 30,0 14,9 9,4 12,1 24,1 19,5 14,3 Σ 265,8 G e r m a h î 2,4 −6,7 6,5 −4,1 14,0 1,8 20,0 7,2 24,7 11,6 30,2 15,9 33,8 19,5 33,7 19,0 29,1 13,9 21,8 7,7 12,9 0,7 4,6 −4,1 Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. B a r î n 13,3 14,7 21,4 42,0 50,1 30,0 14,9 9,4 12,1 24,1 19,5 14,3   Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Çavkanî: Statîstîkên avhewaya Îdirê

Aborî

Pêşketina nifûsê

Pêşketina niştecihan
Sal	1955	1960	1970	1980	1985	1990	1997	2000	2007
Niştecih	17.585	14.670	29.542	24.352	29.460	35.858	45.941	59.880	75.927

Dîmenên Îdirê

• 
  Dîmenek ji Îdirê
• 
  Deşta Îdirê
• 
  Kêlkeyê gorrê bi qloçê beran li Îdirê
• 
  Wergirtinek Îdirê ji Çiyayê Araratê

Çavkanî

1. "TÜİK, 2009". Ji orîjînalê di 17 îlon 2011 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 22 sibat 2011.
2. İbrahim Sediyani (2009). "Adını Arayan Coğrafya", Özedönüş Yayınevi, İstanbul. ISBN 9786054296002
3. Sediyani, İbrahim (2009). Adını arayan coğrafya. İstanbul: Özedönüş. ISBN 978-605-4296-00-2.
4. "Tarihçe". igdir.ktb.gov.tr. Roja gihiştinê 6 îlon 2024.
5. "Statîstîkên avhewaya Îdirê".

Girêdanên derve

• (bi tirkî û kurdî) ^{Girêdana arşîvê 2007-02-05 li ser Wayback Machine}
• Malpera fermî ya bajêr
• Malpera nûçeyan a Îdirê ^{Girêdana arşîvê 2008-05-11 li ser Wayback Machine}