From Wikipedia, the free encyclopedia
Di zanistên fîzîk û kîmyayê de, made an keriste binestir a hemî tiştên fîzîkî ye ko ne berdewamî a wize (enerjî) an hêzqadan (force-fields) bit. Ev herduyên dawiyê koma bariste yê tiştan pêkdiînin lê bi xwe madde nahên hesibandin. Bi gotineka dî, keriste wekî hemî gîhana berçav anko hebûna ko ji mirovan ra xweya ye dihêt pênasekirin, herçend e ko ruhnahî bi xwe ne keriste ye. Bi vî awayî, pênaseya zanistî ya keristeyî hindekê nezelal e.[1]
Keriste pêkhata hemî tiştan e û ji binestirên kîmyayî pêk dihêt. Keriste ji atoman û atom jî ji notron, proton û elektronan pêk dihên. Bi vî awayî, madde an keriste ne enerjî ye û enerjî wekî xweyabûn anko nimiyana keristeyî dihêt pênasekirin.
Di fîzîkê da keriste an madde gelek bi zelalî nehatiye pênasekirin, lewma li herdera ko hûrbûn û ramaneka zanistiyanetir pêdivî bit zarav anko termên zelaltir, mîna bariste, enerjî û keriyan dihên bikaranîn. Lê hindek fîzîkzanistvan her nebit li ser vê pênase a keristeyî lihevhatine: her tiştê ko ji fermionên hîmanî pêkhatibit. Ev lepton (bi elektronan ve) û kuarkan (bi proton û notronan ve)vedigirit. Ji ber hindê ko proton û notron û elektron kom dibin da atomê pêkbiînin, atom û molekûl û hemî tiştên ko ji wan pêkdihên madde an keriste ne. Coreyên baryon û mesonan jî madde ne. Tiştên ko ne keriste ne ruhnahî (foton) û bosonên pîvikî yên dî ne.
Lê dîsa jî ev pênas hemî caran têrker nîne, her nebit di van kaûdanan û rewşan da:
Û hindek caran jî keriste anko madde heye û çi bariste nîne, mîna:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.