From Wikipedia, the free encyclopedia
Темир джол улоу — темир неда башха металл джолну юсюнде джюклени эмда пассажирлени ташыгъан улоу.
Темир джол ангылам, рельс бла тёшелген, эмда юсюнде рельсалы улоу амалланы джюрюген джолну айгъакълайды. Темир джол бир неда талай джолдан къуралыргъа боллукъду. Темир джолла электрикалы, дизелли, турбиналы, бухарлы неда къатыш тартыуу бла болургъа боладыла. Аны тышында энчи тишли темир джол да болады. Темир джолланы асламысы блы сигнализация бла джарашдырадыла, электрикалы тартыудагъыланы уа контакт система бла да. Темир джолланы джюк неда пассажир ташыууну нюзюрюне кёре джамагъат хайырланнган, индустрия темир джолгъа (предприятиеле бла организациялагъа келген джолла) эмда шахар темир джоллагъа юлешедиле (метрополитен бла трамвай).
Темир джол деген термин пассажирле бла джюклениу ташыгъан улоу темир джол системаны да белгилейди.
Эресейде 2006 джылгъа темир джолланы узунлугъу 85 000 км, трамвай джолланы — 2800 км, метрополитенни — 440 км болгъанды. Бизни къралда эм уллу темирджол компаниягъа «Россия темир джолла» ачыкъ акционер джамагъат саналады. Метрополитенлени эм уллусу Москвадады, трамвай джолланы эм узуну Санкт-Петербургдады. КъЧР-де темир джол иги айнымгъанды. Республиканы ичи бла эки бутакъ барды - Невинномысск-Джёгетей, эмда бусагъатда ишлегемен Щедок-Курджиново. Эки бутакъ да электрикасызды.
Темир джолланы джаратылыб башлагъанлары XIX ёмюрню башына келеди. Биринчи джолла Уллу Британияда, Бельгияда эм Францияда къурулгъанды.
Темир джолну кеси огъары эмда тёбен къурулушдан къуралгъан къыйын конструкцияды.
Баш къурулушха рельсле, шпалала, рельс бегитиучюле, балласт призмала саналадыла. Тёбен къурулушха джер къалау эмда джасалгъан къурулушла (кёпюрле, быргъыла эмда башхала) саналадыла.
Ташыгъан состав талай тюрлюге юлешинеди: тартыучу — локомотивле (тепловозла, электровозла, паровозла, электропоездле, дизель-поездле), тартмаучу — вагонла (пассажир, джюк), эмда энчи кеси тартха ташыгъан состав.
Поезд — бир неда талай ишлеген локомотивге джегилген вагон къурамды.
Бир къауум къраллада темир джолланы узунлугъу азайыб барады, сёз ючюн АБШ-да 1920 джылда 400 000 км. темир джолдан аслам болгъанды, энди уа 200 000 чакълы бирди.
Темир джолларыны узунлугъу 10 000 километрден аслам болгъан къралланы списогу:
№ | Кърал | Т/дж. узунлугъу (км) | Джабыууну къалынлыгъы |
---|---|---|---|
Бютеу дуния | 1 134 429 | ||
1 | АБШ | 226 427 | 23,79 |
2 | Россия | 87 157 | 5,10 |
3 | КъХР | 77 834 | 8,11 |
4 | Индия | 63 327 | 19,26 |
5 | Канада | 46 688 | 4,68 |
6 | Германия | 41 896 | 117,35 |
7 | Австралия | 37 855 | |
8 | Аргентина | 31 409 | |
9 | Франция | 29 213 | 53,40 |
10 | Бразилия | 28 857 | |
11 | Япония | 23 506 | 62,21 |
12 | Польша | 22 314 | 71,36 |
13 | Украина | 21 655 | 35,87 |
14 | КъАР | 20 872 | |
15 | Италия | 19 729 | 65,49 |
16 | Мексика | 17 516 | 8,88 |
17 | Уллу Британия | 16 454 | 67,21 |
18 | Испания | 15 288 | 30,74 |
19 | Къазакъстан | 13 700 | |
20 | Швеция | 11 633 | 25,85 |
21 | Румыния | 10 788 | 45,42 |
Къайнакъ: CIA World Factbook.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.