Португалияны реставрация къазауаты

Португалияны реставрация къазауаты (1637—1668) (порт. Guerra de Restauração) — Португалияны испан тадждан азат болурун излеб чыкъгъан халкъ къозгъалыула эм аскер сермешиуле. 1640 джылны 1-чи декабрында Испания башчылыкъ этген 60 джыллыкъ Иберий уния (1580—1640) португаллыла джанындан тохтатылады. 1-чи декабрь Португалияны азатлыгъыны кюнюдю. Алай а Испания къралны суверенитетин 1668 джылны 13-чю февралында таныгъанды. Бу кёзюуде Португалия, унияны заманында сыйыртдыргъан колонияларын ызына къайтарыуда кюрешни башлайды.

Ал тарихи

1580 джылда испан король II Филипп португал таджны кючлегенди. Алай бла Португалия кесини азатлыгъын тас этгенди. Уния не Испаниягъа, не Португалиягъа хайырлы болмагъанды. Кючюн тауусхан Испанияны португал колонияланы джакъларгъа къарыуу болмайды. Аланы бир къауумун голландлыла кючлейдиле (Голланд Бразилия). Португалия эсе уа халкъла арасы хакъны субъекти болмагъаны себебли, кесини джерлерин кеси джакълаялмагъанды. Испания бла унияны эсебинде, португаллыла Испанияны бютёу джауларына джау баямланнгандыла, эмда Испанияны джылла бла бардыргъан къазауатларына къатышыргъа керек болгъандыла.

Къазауатланы эм мийик налогланы эсебинде португаллыланы турмушланы джарлыдан джарлы болгъанды. Испан инквизицияны маранлагъа (зор бла христиан этилген чууутлулагъа) къаршчы болгъаны да экономика болумну къарыусуз этгенди (300 минг чакълы бир маран къралдан къачханды). Тиллери ушаш, тамырлары бир болса да, халкъланы айры менталитетлери, культуралары болгъанды, ол да айырылыугъа чурум чыкъгъанды.

Халкъ къозгъалыула

Мийик налоглагъа къаршчы 1637—1638 джыллада биринчи халкъ къозгъалыула башланадыла. 1637 джылны 21-чи августунда Эворада къозгъалыу болады. Аякъланнган халкъ шахардан испан коррехидорну (башчылыкъ этген келечи) къыстайды, налог тизмелени кюйдюреди, тюрмени эмда кърал учрежденияланы чачады.

Халкъдан джакъ болгъанына къарамай, португал акъсюек къауум къозгъалгъанла джанлы болургъа къоркъады. Сёз ючюн, Эвораны акъсюеклери джерли архиепископ бла бирге кеслерини хунталарын къураб, къозгъалгъанланы тохтатыргъа кюрешедиле. ала Мадридни аллында, аланы властыны джакъчылары болгъанларын кёргюзюрге излегендиле.

Португал тахха баш кандидатурагъа саналса да, аллай оюмну аллында герцог Жуан Браганса да тутханды. Акъсюеклени кюрешгенлерине къарамай, Эворада къозгъалыула джыл джарым барадыла. Бу къозгъалыулагъа башха шахарла да къошула башлайдыла: Алентежу, Алгарви, Лиссабон э. б. 1638 джылны мартында испанлыла къозгъалыуну джатдыраладыла. Ол заманда Испания бла Португалияны официал патчахы IV Филипп (1621—1640) болгъанды.

Тахны иеси ауушуу

Халкъ къозгъалыула бла хайырланыб, 1640 джылны 1-чи декабрында португал тахха Насыблы IV Жуанны олтуртадыла. Аны бла бирге джангы Браганса династия башланады. Португал кортесле — акъсюек джыйылыу — джангы патчахха 1641 джылны январында ант этедиле. IV Жуан испанлыла бла къазауатны башлайды. Талай сермешиу 1640—1668 джыллада Фару шахарда болгъанды.

Эсебле

1641—1654 джыллада джангы патчах Бразилияда антиголланд кампанияны башлайды, эмда Къыбыла Америкадагъы португал колонияладан къыстайды. IV Жуан, Испания Португалияны суверенитетин таныгъынчы ёлсе да, кърал де-факто эркин болады. Испания бойсунмагъан Португал къралны 1668 джылны 13-чю февралында таныйды.