1815 джылгъы поляк конституция — Польша Патчахлыкъны конститутциясыды, 20 июнь 1815 джыл баямланнганды. 1830 джылда поляк къозгъалыугъа дери джюрюгенди. 1832 джыл император I Николай бу конститутцияны къоратханды.
15 (27) ноябрь 1815 дж. Вена конгрессни оноуу бла I Александргъа берилген Польша Патчахлыкъ, кесини джангы патчахындан Конститутция алады. Бу конститутциягъа кёре джангы къуралгъан кърал «Эресей империя бла ёмюрлюкге байланнган», осуйлукъ монархия болады. Патчах кесини джарым патчахын салгъанды, ол да Император Юйден болмаса, къуру поляк болургъа болгъанды.
«Польша Патчахлыкъны халкъыны асламысы тутхан рим-католик дин», правительствону айры эс бёлюннген дини болургъа керек болгъанды, алай башха динлеге да басым болмазча.
Энчи статья бла басманы эркинлиги баджарылгъанды. Закон бу эркинлик бла аманлыкъгъа хайырланыуну тыяр амалланы белгилерге керек болгъанды.
Андан сора эски баш законнга джалгъаныб, адамны эркинликги да баджарылгъанды: «neminem captivari permittimus nisi jure victum».
Поляк тил администрацияны, сюдню, аскерни э. б. официал тили баямаланнганды; бютеу къуллукъчу орунлада полякла болургъа керек болгъандыла.
«Поляк халкъ, — дагъыда бир статьясы белгилегеннге кёре, — ёмюрлюк заманлагъа сеймде миллет келечиликге ие боллукъду, ол патчах бла эки палатадан къураллыкъды, аладан бири сенат, экинчиси уа джамагъатдан келечиле боллукъдула».
Толтуруучу власть патчахны къолунда болады. Аны ызындан келген бютеу патчахла да таджларын Варшавада киерге, эмда конститутцияны къорууларгъа ант этерге керек болгъандыла. Бютеу патчах буйрукъла эмда бегимле министрни къолу бла бегирге керек болгъанды. эмда ол министр бу буйрукъланы тындырыуда джууаблылыкъ джюрютгенди.
Конституция аны тышында кърал кенгеш къурайды, аны мюкюлю болмай, джарым патчах оноуланы толтуруугъа джиюерелмегенди. Министрликле («комиссияла») беш болгъандыла: табыныула бла халкъ окъууну министрлиги, адилликни (юстицияны) министрлиги, ич ишле бла полицияны министрлиги, аскер министрлик, кърал хайырла бла мюлклени министрлиги.
Закон къураучу власть патчах бла эки палатадан къуралгъанды. Сейм хар эки джылда бир кере отуз кюннге чакъырылгъанды, патчахны сеймни чачаргъа, чакъырылыу болджалын тюрлендирирге эмда кёзюусюз сейм чакъырыргъа эркинлиги болгъанды. Сеймни членлери сессияны заманында тийилмезликге ие болгъандыла. Закон чыгъарыу инициатива къуру патчахда болгъанды, алай а келечиле эмда депутатла кърал кенгешни юсю бла патчахха къралны игилиги ючюн оноуланы, излемлени эмда теджеулени берирге эркин болгъандыла.
Бюджетни сейм тёрт джылгъа бегитгенди.
Сюдлени конститутция бойсумнагъан баямлайды: сюдю кесини оюмун «эм баш неда министр властны» оюмуна тынгыламай, эркин билдирирге керек болгъанды. Патчах салгъан неда сайланнган сюдюле, сюд бегим бла къоратылмасала, ишлеринден къоратылмагъандыла.
Кърал аманлыкъла эмда баш кърал оноучуланы аманлыкълары сенатны членлеринден къуралгъан, сейм сюд бла къаралгъандыла. Мюлкюн конфискация этген къаза джасакъланнганды.
Бу конституция кёб джаны бла ол заманнга кёре бек либерал болгъанды. Эм магъаналы пунктларында 1814 джылны француз хартиясы бла келишгенди.
- Польша Патчахлыкъны 1815 джылгъы конститутцион хартиясы.
- О новом порядке управления и образования Царства Польского. Манифест 14 февраля 1832 года. Полное собрание законов Российской империи. Собрание второе. Том 7. 1832. СПб., 1833. С. 83-90.
- Высочайше утвержденное Положение о губернском и уездном управлении в губерниях Царства Польского. Именной указ, данный Правительствующему Сенату. 19 (31) декабря 1866 года
- Об устройстве крестьян Царства Польского. Указ Именной 19 февраля (2 марта) 1864 года
- Об устройстве сельских гмин в Царстве Польском. Указ Именной 19 февраля (2 марта) 1864 года
- О Ликвидационной Комиссии Царства Польского. Указ Именной 19 февраля (2 марта) 1864 года.
- Об упразднении Правительственной Комиссии Внутренних Дел в Царстве Польском. Указ Именной, данный Сенату. 29 февраля 1868 года
- О порядке перечисления жителей Империи в губернии Царства Польского. Указ Именной, данный Сенату. 26 июня 1868 года
- Учреждение Управления губерний Царства Польского. Издание 1892 года.
Бу статьяны джазгъанда Брокгауз бла Ефронну энциклопедиялыкъ сёзлюгюнден (1890—1907) материалла хайырланнгандыла.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
