From Wikipedia, the free encyclopedia
Адабият (араб. أدب) неда литература (лат. lit(t)eratura — «джазылгъан», лат. lit(t)era — «хариф» деген сёзденди) — кенг ангыламда бютеу джазылгъан текстлени джыйымыды.
Кёбюсюне адабият деб суратлау адабиятха айтадыла, ол демек санатны бир тюрлюсюдю. Алай а бусагъатдагъы ангыламны бюгюнден узакъ къалгъан заманланы культурасына хайырланнган терсирекди. Буруннгу илму трактатла бла дин-мифологиялыкъ чыгъармала, сёз ючюн, Гесиодну «Теогониясы» неда Лукрецийни «Затланы табигъатларыны юсюнден» чыгъармасы, ол заманладагъылагъа кёре, сёз ючюн, эпос поэмаладан (Гомерни «Илиадасы» неда Вергилийни «Энеидасы») суратлау адабият бла суратлаусуз адабият деб бири-биринден айырылмагъанды. Башха кёзюулени суратлау адабиятын, дин, философия, илму, публицистика адабиятладан айырыб, биз бусагъатдагъы къарамларыбызны, озгъан заманлагъа кёчюребиз, ол кёчюрюу хаманда тюз болмайды, бир-бирлелде уа къоркъуулу огъунады.
Алай болса да, адабиятда бютеу миллет культуралада эмда адам тарихни узунлугъунда хар бирине да келишген талай ышаны барды.
Башында белгиленнген юч ышаннга келишмеген, алай а адабиятха саналгъан буруннгу текстле бардыла, сёз ючюн, «Илиада» бла «Одиссея»: алимле айтханнга кёре бу эки поэманы авторуна Гомерни санаргъа боллукъ тюлдю, эмда ол чырт болмагъанды автор, бу текстле буруннгу грек фольклордан келедиле, Гомер джангыз аны айтхан эмда къагъытха джазгъан болгъанды.
Энтда бир ышан къошаргъа тыйыншлыды, бу ышан адабиятны структурасы бла тюл, функциялары бла байламлыды.
Адабиятны тюрлюлери текстни магъанасы бла неда аланы хайырланыулары бла айырыладыла, ол себебден бирлешген классифация этген къыйынды. Бир-бир чыгъармала талай тюрлюден ышанлагъа иедиле, бир-бир чыгъармала джазылгъан сагъатда бир къауумгъа, джылла озуб а уа башха къауумгъа киредиле.
Суратлау адабият — адам тилде джазылгъан сёзледен къуралгъан санатны тюрлюсюдю. Суратлау адабиятны энчилиги — аны бир джанындан санатны тюрлюлери бла, башха джанындан а уа сёз текстни башха тюрлюлери бла байламлыгъыды. Аны тышында суратлау адабият, санатны башха тюрлюлери кибик автор чыгъармаланы бирикдиреди, фольклордан башхалыгъы да буду.
Болушлукъ ичи болгъан адабиятды, толуракъ билгиле алыргъа джарайды. Билги адабиятны баш тюрлюлери:
Окъуу адабият, билги адабият кибик билимле бла байламлыды. Алай а хайырланыуу бираз башхады: билимлени системалыкъ эмда бир-бири ызындан тизиб окъугъан билим алырча бериудю. Сёз ючюн школ китабла.
Техника адабият — техника бла чыгъарыугъа байламлы адабиятды (инструкцияла, каталогла, патентле эмда башхала).
Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Адабият. |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.