From Wikipedia, the free encyclopedia
ಅಗ್ನಿ ಪುರಾಣ, (ಸಂಸ್ಕೃತ:अग्नि पुराण, Agni Purāṇa) ಒಂದು ಸಂಸ್ಕೃತ ಪಠ್ಯ ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದ ಹದಿನೆಂಟು ಪ್ರಮುಖ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.[1] ಪಠ್ಯವನ್ನು ಶೈವ, ವೈಷ್ಣವ, ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಸ್ಮಾರ್ಟಿಸಂಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪುರಾಣ ಎಂದು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವರ್ಗೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರದ ಕಡೆಗೆ ಒಲವು ತೋರದೆ ನಿಷ್ಪಕ್ಷಪಾತವಾಗಿ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಒಳಗೊಳ್ಳುವ ಪಠ್ಯವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ.[1][2]
ಪಠ್ಯವು ಹಲವಾರು ಆವೃತ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದೆ, ಕೆಲವು ಇತರಕ್ಕಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ.[3] ಪ್ರಕಟಿತ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ೧೨,೦೦೦ ಮತ್ತು ೧೫,೦೦೦ ಪದ್ಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ೩೮೨ ಅಥವಾ ೩೮೩ ಅಧ್ಯಾಯಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ.[3][4] ಪಾಠದ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿರುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇದೆ, ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಆವೃತ್ತಿಯನ್ನು ೭ನೇ ಶತಮಾನದ ನಂತರ ಆದರೆ ೧೧ನೇ ಶತಮಾನದ ಮುಂಚೆ ರಚಿಸಲಾಗಿರಬಹುದು. ಏಕೆಂದರೆ ೧೧ನೇ ಶತಮಾನದ ಪ್ರಾರಂಭದ ಪರ್ಷಿಯನ್ ಪಂಡಿತ ಅಲ್-ಬಿರುನಿ ತಮ್ಮ ಭಾರತ ಕುರಿತ ಸ್ಮರಣಿಕೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಇದರ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.[5][6][7] ಅಗ್ನಿ ಪುರಾಣದಲ್ಲಿನ ಪಠ್ಯದ ಕಿರಿಯ ಪದರವು ೧೭ ನೇ ಶತಮಾನದದ್ದಾಗಿರಬಹುದು.[7]
ಅಗ್ನಿ ಪುರಾಣವು ಮಧ್ಯಕಾಲೀನ ಯುಗದ ಒಂದು ವಿಶ್ವಕೋಶವಾಗಿದ್ದು, ಅದರಲ್ಲಿ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಅದರ "೩೮೨ ಅಥವಾ ೩೮೩ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ನಿಜವಾಗಿ ಎಲ್ಲಾ ರೀತಿಯ ವಿಷಯಗಳನ್ನೂ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಚರ್ಚಿಸುತ್ತವೆ" ಎಂದು ವಿದ್ವಾಂಸರಾದ ಮೊರಿಜ್ ವಿಂಟರ್ನಿಟ್ಜ್ ಮತ್ತು ಲುಡೋ ರೋಚರ್ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುತ್ತಾರೆ[8][9] ಅದರ ವಿಶ್ವಕೋಶದ ಜಾತ್ಯತೀತ ಶೈಲಿಯು ೧೯ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೆಲವು ಭಾರತಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞರನ್ನು, ಹೋರೇಸ್ ಹೇಮನ್ ವಿಲ್ಸನ್ ಹೋಲಿಸುವಂತೆ, ಇದೊಂದು ಪುರಾಣ ಎಂದು ಭಾವಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿರುವುದನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಲು ಕಾರಣವಾಗಿದೆ.[10][11] ಈ ಪಠ್ಯವು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ವಿಷಯಗಳ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿದ್ದು, ಇದರಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವವಿಜ್ಞಾನ, ಪುರಾಣ, ವಂಶಾವಳಿ, ರಾಜಕೀಯ, ಶಿಕ್ಷಣ ವ್ಯವಸ್ಥೆ, ಪ್ರತಿಮಾಶಾಸ್ತ್ರ, ತೆರಿಗೆ ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳು, ಸೈನ್ಯದ ಸಂಘಟನೆ, ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಸರಿಯಾದ ಕಾರಣಗಳ ಕುರಿತು ಸಿದ್ಧಾಂತಗಳು, ಸಮರ ಕಲೆಗಳು, ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕತೆ, ಸ್ಥಳೀಯ ಕಾನೂನುಗಳು, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಯೋಜನೆಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ, ನೀರಿನ ವಿತರಣೆ ವಿಧಾನಗಳು, ಮರಗಳು ಮತ್ತು ಸಸ್ಯಗಳು, ಔಷಧ, ವಿನ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ, ರತ್ನಶಾಸ್ತ್ರ, ವ್ಯಾಕರಣ, ಮೆಟ್ರಿಕ್ಸ್, ಕವಿತೆ, ಆಹಾರ ಮತ್ತು ಕೃಷಿ, ಆಚರಣೆಗಳು, ಭೌಗೋಳಿಕ ಮತ್ತು ಮಿಥಿಲಾ (ಬಿಹಾರ ಮತ್ತು ನೆರೆಯ ರಾಜ್ಯಗಳು), ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಹಲವಾರು ಇತರ ವಿಷಯಗಳು ಸೇರಿವೆ.[5] [12][13][14][15][4]
ಅನಪೇಕ್ಷಿತವಾಗಿ ಇನ್ನೊಬ್ಬರಿಗೆ ಕಲಿಸುವ ಮನುಷ್ಯ,
ಒಂದು ಕರಕುಶಲ ಅಥವಾ ವ್ಯಾಪಾರ ಅಥವಾ ಅವನ ಮೇಲೆ ಆಸ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿಸುವುದು,
ಆ ಮೂಲಕ ಅವನು ಜೀವನೋಪಾಯವನ್ನು ಗಳಿಸುತ್ತಾನೆ,
ಅನಂತ ಪುಣ್ಯವನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾನೆ.
—ಅಗ್ನಿ ಪುರಾಣ ೨೧೧.೬೩, ಅನುವಾದಕ: ಎಂಎನ್ ದತ್[16]
ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಪ್ರಕಾರ, ಈ ಪುರಾಣದ ಶೀರ್ಷಿಕೆಯನ್ನು ಅಗ್ನಿಯ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಇಡಲಾಗಿದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಇದನ್ನು ಮೂಲತಃ ಅಗ್ನಿದೇವನು ವಸಿಷ್ಠ ಋಷಿಗೆ ಪಠಿಸಿದನು. ವಸಿಷ್ಠನು ಬ್ರಹ್ಮನ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಯಲು ಬಯಸಿದಾಗ ಅಗ್ನಿಯು ಇದನ್ನು ಪಾಠ ಮಾಡಿದರು. ನಂತರ, ವಸಿಷ್ಠನು ಈ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಎಲ್ಲಾ ವೇದಗಳು, ಪುರಾಣಗಳು ಮತ್ತು ಇತರೆ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಸಂಕಲಿಸಿದ ಮಹರ್ಷಿ ವ್ಯಾಸನಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದನು.[3][17][18] ಸ್ಕಂದ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಅಗ್ನಿ ಪುರಾಣವು ಈಶಾನ-ಕಲ್ಪವನ್ನು ಅಗ್ನಿ ದೇವರು ವಿವರಿಸಿದಂತೆ ವಿವರಿಸುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಉಳಿದಿರುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ಈಶಾನ-ಕಲ್ಪವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುವುದಿಲ್ಲ.[19] ಇನ್ನೂ, ಮಧ್ಯಯುಗದ ಹಿಂದೂ ಪಾಠಗಳಲ್ಲಿ ಅಗ್ನಿ ಪುರಾಣದಿಂದ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿರುವ ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಈ ಶ್ಲೋಕಗಳು ತಕ್ಷಣದ ಆವೃತ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವುದಿಲ್ಲ.[19] ಈ ಅಸಂಗತತೆಗಳನ್ನು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಿ, ರಾಜೇಂದ್ರ ಹಜ್ರಾ ಅವರಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ಸ್ಕಂದ ಮತ್ತು ಮತ್ಸ್ಯ ಪುರಾಣಗಳು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತಿರುವ ಪಠ್ಯಕ್ಕಿಂತ ಭಿನ್ನವಾಗಿವೆ ಎಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸಲು ಕಾರಣವಾಯಿತು.[19]
ಪಠ್ಯದ ಮೊತ್ತಮೊದಲ ಭಾಗವು 7ನೇ ಶತಮಾನ ನಂತರದ ರಚನೆಯಾಗಿರುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿದೆ, ಮತ್ತು 11ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಆವೃತ್ತಿ ಇತ್ತು.[7][20][21]ವ್ಯಾಕರಣ ಮತ್ತು ನಿಘಂಟುಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುವ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ೧೨ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಸೇರ್ಪಡೆಯಾಗಬಹುದು, ಆದರೆ ಮೆಟ್ರಿಕ್‌ಗಳ ಮೇಲಿನ ಅಧ್ಯಾಯಗಳು ೯೫೦ ಸಿಈ ಗಿಂತ ಹಿಂದಿನದಾಗಿದೆ ಏಕೆಂದರೆ ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದ ವಿದ್ವಾಂಸರಾದ ಹಲಾಯುಧ ಅವರ ಪಿಂಗಲ-ಸೂತ್ರಗಳ ಪಠ್ಯವು ಈ ಪಠ್ಯವನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತದೆ.[22] ಕಾವ್ಯಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಭಾಗವು ೯೦೦ ಸಿಈ ನಂತರದ ಸಂಯೋಜನೆಯಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ತಂತ್ರದ ಸಾರಾಂಶವು ೮೦೦ ಮತ್ತು ೧೧೦೦ ಸಿಈ ನಡುವಿನ ಸಂಯೋಜನೆಯಾಗಿರಬಹುದು.[23][24]
ಅಗ್ನಿ ಪುರಾಣವು ಅನೇಕ ಆವೃತ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಇಂದಿನ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಉಳಿದಿರುವ ಭಾರತೀಯ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪುರಾಣಿಕ ಪ್ರಕಾರದ ಸಂಕೀರ್ಣ ಕಾಲಕ್ರಮದ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ. ಅಧ್ಯಾಯಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ, ಶ್ಲೋಕಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಮತ್ತು ವಿಶೇಷ ವಿಷಯವು ಅಗ್ನಿ ಪುರಾಣದ ಪ್ರತಿ ಪ್ರತಿಯಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ.[3][4] ಡಿಮ್ಮಿಟ್ ಮತ್ತು ವ್ಯಾನ್ ಬ್ಯುಟೆನೆನ್ ಪ್ರತಿ ಪುರಾಣಗಳು ವಿಶ್ವಕೋಶದ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿವೆ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಮತ್ತು ಇವುಗಳನ್ನು ಯಾವಾಗ, ಎಲ್ಲಿ, ಏಕೆ ಮತ್ತು ಯಾರಿಂದ ಬರೆಯಲಾಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಯುವುದು ಕಷ್ಟ:[25]
ಈಗಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪುರಾಣಗಳು ಒಂದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಚಿಸಲಾದ ಸಾಹಿತ್ಯವಲ್ಲ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಪುರಾಣವು ಇತಿಹಾಸದ ವಿಭಿನ್ನ ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ನೂರಾರು ಬರಹಗಳ ಮೂಲಕ ಬೆಳೆದಿರುವ ಸಾಹಿತ್ಯವಾಗಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಯಾವುದೇ ಪುರಾಣವನ್ನು ಒಂದು ದಿನಾಂಕದಲ್ಲಿ ರಚಿಸಲಾಯಿತು ಎಂದು ಹೇಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. (...) ಅವುಗಳನ್ನು ಯಾವಾಗಲೂ ಹೊಸ ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿದ ಒಂದು ಗ್ರಂಥಾಲಯದಂತೆ ಪರಿಗಣಿಸಬಹುದು, ಹಾಗೆಯೇ ಆ ಹೊಸ ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಒಂದು ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಅಲ್ಲದೇ ಕದಿಯಾಪಡೆಯಾಗಿ ಸೇರಿಸಲಾಗಿದೆ.
—"ಕ್ಲಾಸಿಕಲ್ ಹಿಂದೂ ಮಿಥಾಲಜಿ: ಎ ರೀಡರ್ ಇನ್ ದಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪುರಾಣಗಳು" ಎಂಬ ಕೃತಿಯನ್ನು ಕಾರ್ನೆಲಿಯಾ ಡಿಮಿಟ್ ಮತ್ತು ಜೆ.ಎ.ಬಿ. ವ್ಯಾನ್ ಬ್ಯುಟೆನೆನ್ ಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ.[25]
ಪ್ರಕಟಿತ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ೩೮೨ ಅಥವಾ ೩೮೩ ಅಧ್ಯಾಯಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ೧೨,೦೦೦ ಮತ್ತು ೧೫,೦೦೦ ಪದ್ಯಗಳ ನಡುವೆ ಇರುತ್ತದೆ.[3][4] ಇವು ವಿಶೇಷ ಅಧ್ಯಾಯಗಳಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತವೆ, ಆದರೆ ರೋಚರ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಈವು ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧವಿಲ್ಲದೇ ಅಥವಾ ಯಾವುದೇ ತಾರತಮ್ಯವಿಲ್ಲದೇ ಸಫಲಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.[26] ಇತರ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಐಕಾನೋಗ್ರಫಿಯ ಚರ್ಚೆಯಲ್ಲಿ, ಈ ಶ್ಲೋಕಗಳು 'ಅಗ್ನಿ ಪುರಾಣ'ದ ಅನೇಕ ವಿಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.[9]
ಮುದ್ರಿತ ಸಂಚಿಕೆಯ ಮೊದಲ ಆವೃತ್ತಿಯನ್ನು ರಾಜೇಂದ್ರಲಾಲ ಮಿತ್ರ ಅವರು ೧೮೭೦ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದರು (ಕಲ್ಕತ್ತಾ: ಏಷ್ಯಾಟಿಕ್ ಸೊಸೈಟಿ ಆಫ್ ಬೆಂಗಾಲ್, ೧೮೭೦–೧೮೭೯, ೩ ಸಂಪುಟಗಳು; ಬಿಬ್ಲಿಯೊಥೆಕಾ ಇಂಡಿಕಾ, ೬೫, ೧-೩). ಸಂಪೂರ್ಣ ಪಠ್ಯವು ಸುಮಾರು ಒಂದು ಮಿಲಿಯನ್ ಅಕ್ಷರಗಳಿಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಕಡಿಮೆ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿರುತ್ತದೆ.
೧೯೦೩-೦೪ ರಲ್ಲಿ ಮನ್ಮಥ ನಾಥ್ ದತ್ ಅವರು ಎರಡು ಸಂಪುಟಗಳಲ್ಲಿ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಅನುವಾದವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ವಿವಿಧ ಕಂಪನಿಗಳು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಹಲವಾರು ಆವೃತ್ತಿಗಳಿವೆ.
ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ವಿಶ್ವಕೋಶಗಳಾಗಿವೆ. ಪಠ್ಯದ ಮೊದಲ ಅಧ್ಯಾಯವು ಅದರ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಘೋಷಿಸುತ್ತದೆ. ಪಠ್ಯವು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳು ಸೇರಿವೆ:[27][28]
| ವಿಷಯ | ಅಧ್ಯಾಯಗಳು | ವಿವರಣಾತ್ಮಕ ವಿಷಯ | ಉಲ್ಲೇಖ |
| ಪುಸ್ತಕದ ಸಾರಾಂಶ | ೨೧-೭೦ | ಪಂಚಾತಂತ್ರ ಗ್ರಂಥಗಳು, ಮಹಾಭಾರತ, ರಾಮಾಯಣ, ಪಿಂಗಲ-ಸೂತ್ರಗಳು, ಅಮರಕೋಶ, ಇತ್ಯಾದಿ. | [26][27] |
| ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭೂಗೋಳ | ೧೧೪-೧೧೬ | ಮಿಥಿಲಾ (ಈಗ ಬಿಹಾರ), ನದಿಗಳು, ಕಾಡುಗಳು, ಪಟ್ಟಣಗಳು, ಸಂಸ್ಕೃತಿ | [26][27] |
| ಔಷಧಿ | ೨೭೯-೨೮೬, ೩೭೦ | ಆಯುರ್ವೇದ, ಗಿಡಮೂಲಿಕೆಗಳು, ಪೋಷಣೆ | [26][29] |
| ಬೌದ್ಧ ಮಂತ್ರಗಳು | ೧೨೩-೧೪೯ | ಬೌದ್ಧ ಪಠ್ಯದ ಸಾರಾಂಶ ಯುದ್ಧಜಯಾರ್ಣವ, ತ್ರೈಲೋಕ್ಯವಿಜಯ ಮಂತ್ರಗಳು | [26][30][31] |
| ರಾಜಕೀಯ | ೨೧೮-೨೩೧ | ರಾಜ್ಯದ ರಚನೆ, ರಾಜ ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ಮಂತ್ರಿಗಳ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಕರ್ತವ್ಯಗಳು, ಸೇನೆಯ ಸಂಘಟನೆ, ಕೇವಲ ಯುದ್ಧದ ಸಿದ್ಧಾಂತ, ಇತರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಿಗೆ ರಾಯಭಾರಿಗಳು, ಆಡಳಿತ ವ್ಯವಸ್ಥೆ, ನಾಗರಿಕ ಮತ್ತು ಅಪರಾಧ ಕಾನೂನು, ತೆರಿಗೆ, ಸ್ಥಳೀಯ ಆಡಳಿತ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆ | [26][32][33] |
| ಕೃಷಿ, ಯೋಜನೆ | ೨೩೯, ೨೪೭, ೨೮೨, ೨೯೨ | ಕೋಟೆ, ಮರಗಳು ಮತ್ತು ಉದ್ಯಾನವನಗಳು, ನೀರಿನ ಜಲಾಶಯಗಳು | [26][34][35] |
| ಸಮರ ಕಲೆಗಳು, ಆಯುಧಗಳು | ೨೪೯-೨೫೨ | ೩೨ ವಿಧದ ಸಮರ ಕಲೆಗಳು, ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವುದು ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಿಸುವುದು | [36] |
| ದನ | ೩೧೦ | ಹಸುವಿನ ಪವಿತ್ರತೆ, ಸಂತಾನಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಮತ್ತು ಗೋವುಗಳ ಆರೈಕೆ | [37] |
| ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯ, ಮಠ | ೨೫, ೩೯-೪೫, ೫೫-೬೭, ೯೯-೧೦೧ | ವಿನ್ಯಾಸ, ವಿನ್ಯಾಸ, ನಿರ್ಮಾಣ, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ | [38] |
| ಮೆಟ್ರಿಕ್ಸ್, ಕವಿತೆಗಳು, ಬರವಣಿಗೆಯ ಕಲೆ | ೩೨೮-೩೪೭ | ಕಾವ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ, ಸಂಗೀತ, ಕಾವ್ಯ ಕಲೆ, ಅಲಂಕಾರ, ಛಂದಸ್, ರಸ (ಸೌಂದರ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ), ರೀತಿ ಕುರಿತು ವಿವಿಧ ಶಾಲೆಗಳ ಸಾರಾಂಶ , ಭಾಷೆ, ವಾಕ್ಚಾತುರ್ಯ | [24][39][40] |
| ಯೋಗ, ಮೋಕ್ಷ | ೩೭೨-೩೮೧ | ಯೋಗದ ಎಂಟು ಅಂಗಗಳು, ನೀತಿಶಾಸ್ತ್ರ, ಧ್ಯಾನ, ಸಮಾಧಿ, ಆತ್ಮ, ದ್ವೈತವಲ್ಲದ (ಅದ್ವೈತ), ಭಗವದ್ಗೀತೆ ಸಾರಾಂಶ | [22][41][42][43] |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
