អាល្លឺម៉ង់

ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ (ភាសាអាល្លឺម៉ង់៖ Deutschland) ដែលមាន​ឈ្មោះ​ជាផ្លូវការ​ថា សាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ (អាល្លឺម៉ង់៖ Bundesrepublik Deutschland) គឺជា​ប្រទេស​មួយ​ស្ថិតនៅ​អនុតំបន់អឺរ៉ុបកណ្ដាលនៃទ្វីបអឺរ៉ុប។ អាល្លឺម៉ង់ជាប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនបំផុតទីពីរប្រចាំទ្វីបអឺរ៉ុបដោយនៅពីក្រោយតែប្រទេសរុស្ស៊ីប៉ុណ្ណោះ។ ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់មាន​ផ្ទៃក្រឡាសរុប ៣៥៧,០២២ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ និងមានប្រជាជនចំនួន ៨៣ លាននាក់។ ប្រទេស​នេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេសដាណឺម៉ាកនៅភាគខាងជើង ប្រទេសប៉ូឡូញនិងសាធារណរដ្ឋឆេកនៅភាគខាងកើត អូទ្រីសនិងស្វីសនៅភាគខាងត្បូង ហើយបារាំង លុចសំបួរ បែលហ្សិក និងហុល្លង់នៅភាគខាងលិច។ ទីក្រុងប៊ែរឡាំងគឺជារដ្ឋធានីនិងត្រូវជាទីក្រុងធំបំផុតរបស់អាល្លឺម៉ង់ចំណែកឯមជ្ឈមណ្ឌលហិរញ្ញវត្ថុគឺនៅទីក្រុងហ្វ្រាំងហ្វឺត ហើយតំបន់ទីប្រជុំជនធំបំផុតគឺរួហរ៍។

អត្ថបទនេះស្ដីអំពី ប្រទេស។ ចំពោះការប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ សូមមើល អាល្លឺម៉ង់ (អសង្ស័យកម្ម)។

សាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់

Bundesrepublik Deutschland (ភាសាអាល្លឺម៉ង់)
អាល្លឺម៉ង់ វរលញ្ឆករ
ភ្លេងជាតិ "Deutschlandlied" ភាសាខ្មែរ៖ "ចម្រៀងអាល្លឺម៉ង់"
ទីតាំងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ (ក្រហម) នៅលើភូគោល
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	ប៊ែរឡាំង 52°31′N 13°23′E
ភាសាផ្លូវការ និងភាសាជាតិ	ភាសាអាល្លឺម៉ង់
រដ្ឋាភិបាល	សាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាស្រ័យសភា
- ប្រធានាធិបតី	ហ្វ្រង់-វ៉លទ័រ ស្តែនម៉េយើរ
- អធិការបតី	អូឡាហ្វ ស្ហុលស៍
នីតិបញ្ញត្តិ
- សភាជាន់ខ្ពស់	ប៊ុនដេសរ៉ាត
- សភាជាន់ទាប	ប៊ុនដេស្តាក
និម្មិតកម្ម
- បង្រួបបង្រួម	១៨ មករា ១៨៧១
- របបរាជាធិបតេយ្យត្រូវបានលុបបំបាត់ចោល	៩ វិច្ឆិកា ១៩១៨
- អាល្លឺម៉ង់ណាស៊ី	២៣ មីនា ១៩៣៣
- បែកជារដ្ឋខាងកើតនិងខាងលិច	២៣ ឧសភា ១៩៤៩
- បង្រួបបង្រួមឡើងវិញ	៣ តុលា ១៩៩០
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	៣៥៧,០២២ គ.ម២   (ទី៦៣)
- ផ្ទៃទឹក (%)	១.២៧ (គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៥)[១]
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០)	៨៣,១៩០,៥៥៦[២] (ទី១៨)
- ដង់ស៊ីតេ	២៣២ នាក់/គ.ម២   (ទី៥៨)
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២១)
- សរុប	៤.៧៤៣ ទ្រីលានដុល្លារ[៣] (ទី៥)
- ក្នុងម្នាក់	៥៦,៩៥៦ ដុល្លារ[៣] (ទី១៥)
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២១)
- សរុប	៤.៣១៩ ទ្រីលានដុល្លារ[៣] (ទី៤)
- ក្នុងម្នាក់	៥១,៨៦០ ដុល្លារ[៣] (ទី១៥)
ជីនី (២០១៩)	២៩.៧[៤] ទាប
HDI (២០១៩)	០.៩៤៧[៥] ខ្ពស់ណាស់ · ទី៦
រូបិយវត្ថុ	អឺរ៉ូ (€) (EUR)
ល្វែងម៉ោង	UTC+១ (CET)
- រដូវក្តៅ (DST)	UTC+២ (CEST)
ទិសបើកបរ	ស្តាំ
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.de

កុលសម្ព័ន្ធចឺម៉ានិកជាច្រើនបាននាំគ្នាមកតាងទីលំនៅនៅតំបន់ភាគខាងជើងនៃទឹកដីអាល្លឺម៉ង់សព្វថ្ងៃតាំងពីសម័យបុរាណកាលមកម្លេះ។ តំបន់នេះត្រូវបានគេហៅតាមឈ្មោះក្រុមកុលសម្ព័ន្ធទាំងនោះដែរថាចឺម៉ានីហើយវាត្រូវបានកត់ត្រាទុកក្នុងឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១០០ មុន គ.ស. ឯណោះ។ នៅអំឡុងសតវត្សទី១០ ទឹកដីអាល្លឺម៉ង់ត្រូវបានគ្របដណ្តប់ដោយនគរតូចធំដែលជាផ្នែកនៃចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ។ នៅដើមសតវត្សទី១៩ ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋត្រូវបានរំលាយចោលដែលជាលទ្ធផលនៃសង្រ្គាមណាប៉ូឡេអូនិកហើយសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៧១ រដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ទាំងអស់បានបង្រួបបង្រួមគ្នាឡើងក្លាយជាប្រទេសជាតិរួមមួយហៅថាចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ដោយមានព្រុសជាអ្នកដឹកនាំ។ នៅក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី១ និងបដិវត្តន៍អាល្លឺម៉ង់ឆ្នាំ១៩១៨–១៩១៩ ប្រទេសមួយនេះបានក្លាយជាសាធារណរដ្ឋដែលគេតែងនិយមស្គាល់ថាសាធារណរដ្ឋវ៉ៃម៉ា។ នៅឆ្នាំ១៩៣៣ ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់បានធ្លាក់នៅក្រោមរបបផ្តាច់ការនិយមមួយដែលមានបក្សណាស៊ីជាក្បាលដឹកនាំ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ក៏បានផ្ទុះឡើងដែលបង្កឱ្យកើតមានហាយនភាពនៅស្ទើរគ្រប់ផ្នែកនៃទ្វីបអឺរ៉ុប។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមលោកបានបញ្ចប់ អាល្លឺម៉ង់ត្រូវធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រាដោយក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តអស់មួយរយៈពេលខ្លីមុនពេលត្រូវបានបែងចែកជារដ្ឋចំនួនពីរដាច់ពីគ្នាគឺសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ដែលគេតែងនិយមហៅថាអាល្លឺម៉ង់ខាងលិច និងសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់ដែលគេតែងនិយមហៅថាអាល្លឺម៉ង់ខាងកើត។ សាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់គឺជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃសហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចអឺរ៉ុបហើយនិងសហភាពអឺរ៉ុបខណៈដែលសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់បានក្លាយជារដ្ឋកុម្មុយនិស្តប្លុកខាងលិចនិងជាសមាជិកនៃកតិកាសញ្ញាវ៉ាសូរី។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅឆ្នាំ១៩៨៩–៩០ រដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ទាំងពីរក៏បានបង្រួបបង្រួមគ្នាឡើងវិញនៅថ្ងៃទី៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩០ ដោយក្លាយជាសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធអាស្រ័យសភារហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។

បច្ចុប្បន្ន អាល្លឺម៉ង់គឺជាប្រទេសមហាអំណាចមួយដែលមានសេដ្ឋកិច្ចធំបំផុតលំដាប់ទីមួយប្រចាំទ្វីបអឺរ៉ុបនិងសេដ្ឋកិច្ចធំបំផុតទីបួននៅលើពិភពលោក (គិតជាមធ្យម) និងនៅលំដាប់ទីប្រាំ (យអទ)។ ក្នុងនាមជាប្រទេសនាំមុខក្នុងវិស័យឧស្សាហកម្មផ្សេងៗរួមជាមួយនឹងវិទ្យាសាស្ត្រនិងបច្ចេកវិទ្យាផង អាល្លឺម៉ង់គឺជាប្រទេសនាំចូលនិងនាំចេញទំនិញធំជាងគេលំដាប់ទីបីនៅលើពិភពលោក។ លើសពីនេះ អាល្លឺម៉ង់គឺជាប្រទេសអភិវឌ្ឍដែលជាប់លំដាប់ថ្នាក់យ៉ាងខ្ពស់នៅក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្សដោយវាបានផ្តល់ប្រជាជនខ្លួននូវសន្តិសុខសង្គម ប្រព័ន្ធថែទាំសុខភាពសកល ការការពារបរិស្ថាន និងការអប់រំនៅឯសាកលវិទ្យាល័យដោយឥតគិតថ្លៃ។ អាល្លឺម៉ង់គឺជាសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ អង្គការណាតូ ហ្សេ៧ ហ្សេ២០ និង OECD។ល។ ប្រទេសនេះមានតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូច្រើនបំផុតទីបួន។

ឈ្មោះ

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

អត្ថបទដើម: ប្រវត្តិសាស្ត្រអាល្លឺម៉ង់

តំបន់​ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា "Germania" ត្រូវ​បាន​រស់នៅ​ដោយ​ជនជាតិអាល្លឺម៉ង់​ជាច្រើន ដែល​គេ​បាន​ស្គាល់និង​កត់ត្រា​ក្នុង​ឯកសារ​នៅ​មុន​គ.ស. ១០០ ​។ នៅ​សតវត្សទី១០ ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់បាន​បង្កើត​ជា​ចំណុចកណ្ដាល​នៃចក្រភពរ៉ូមពិសិដ្ឋ (Holy Roman Empire) រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៨០៦ ​។ ក្នុងកំឡុង​សតវត្សទី១៦ ភាគខាងជើង​អាល្លឺម៉ង់បាន​ក្លាយទៅជា​មជ្ឈមណ្ឌល​នៃ​ការធ្វើកំណែទម្រង់​លទ្ធិប្រូតេស្តង់​ ។ ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់សម័យទំនើប​នេះ​ដែរ ​ត្រូវ​បាន​ធ្វើការ​បង្រួបបង្រួម​ជាលើកដំបូង ដោយ​ជ័យជម្នះ​ក្នុង​សង្គ្រាមបារាំង-ព្រុសឆ្នាំ១៨៧១​ ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ (ក្រោយ​សង្គ្រាមលោកលើកទី២) អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ទៅជា​រដ្ឋ​ពីរ​គឺ​៖ អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត និង អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច តាមរយៈ​ខ្សែបន្ទាត់​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ពួក​សម្ព័ន្ធមិត្ត (សហរដ្ឋអាមេរិក ចក្រភពអង់គ្លេស សាធារណរដ្ឋបារាំង និង សហភាព​សូវៀត)។ រដ្ឋ​ទាំងពីរ​នេះ ត្រូវ​បាន​បង្រួបបង្រួម​សាជាថ្មី​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩០ ​។ អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច បាន​ចូល​ជា​សមាជិក "សហគមន៍អឺរ៉ុប" (EC) នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧ ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយទៅជា "សហភាពអឺរ៉ុប" (EU) នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៣ ​។ អាល្លឺម៉ង់ក៏​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​តំបន់គ្មានព្រំដែនសិនហ្គេន (Shengen Zone) និងបាន​ដាក់​ឲ្យ​ចរាចរ​រូបិយប័ណ្ណអឺរ៉ូ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៩​ ។

ភូមិសាស្ដ្រ

អត្ថបទដើម: ភូមិសាស្ត្រអាល្លឺម៉ង់

ផែនទីព្រំប្រទល់ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់

ប្រទេស​នេះ មាន​ព្រំប្រទល់ ខាងជើង​ជាប់នឹង​សមុទ្រខាងជើង ប្រទេស​ដាណឺម៉ាក និង​សមុទ្របាលទិក, ខាងកើត​ជាប់នឹង ប្រទេស​ប៉ូឡូញ និង​សាធារណរដ្ឋឆេក, ខាងត្បូង​ជាប់នឹង ប្រទេស​អូទ្រីស និង​ស្វីស, និង ខាងលិច​ជាប់នឹង ប្រទេស​បារាំង លុចហ្សំប៊ួរ បែលហ្សិក និង ហុឡង់ដ៍​។

សេដ្ឋកិច្ច

អត្ថបទដើម: សេដ្ឋកិច្ចអាល្លឺម៉ង់

អាល្លឺម៉ង់ គឺជា​មហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ដ៏​សំខាន់ ជាមួយ​ផលទុនជាតិសរុប (GDP) ទី៣ (ឬ ទី៤) និង អំណាចទិញ (PPP) ទី៥ លើ​ពិភពលោក​។ អាល្លឺម៉ង់ គឺជា​អ្នកនាំចេញ​ផលិតផល​ធំជាងគេ​ទី១ និង​នាំចូល​ធំជាងគេ​ទី២​។ ក្នុង​រយៈពេល​ជាក់លាក់​មួយ អាល្លឺម៉ង់​បាន​រក្សាទុក​ថវិកាបម្រុង​ច្រើនជាង​ទី២ នៅខណៈដែល​ការចំណាយ​លើ​វិស័យយោធា​ស្ថិតនៅ​លំដាប់​ទី៦ នៅលើ​ពិភពលោក​។ អាល្លឺម៉ង់ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួលស្គាល់​ថា​ជា​អ្នកឈានមុខ​ជាច្រើន​ផ្នែក លើ​វិស័យ​វិទ្យាសាស្ត្រ និង​បច្ចេកវិជ្ជា​។

នយោបាយ

អត្ថបទដើម: នយោបាយនៅអាល្លឺម៉ង់

ប្រជាសាស្ត្រ

Main articles: ប្រជាសាស្ត្រអាល្លឺម៉ង់ and ជនជាតិអាល្លឺម៉ង់

វប្បធម៌

អត្ថបទដើម: វប្បធម៌អាល្លឺម៉ង់

មើលផងដែរ

• ភាសាអាល្លឺម៉ង់
• អាហារអាល្លឺម៉ង់

ឯកសារយោង

1. "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Archived from the original on 24 March 2021. Retrieved 8 July 2021.
2. "(អាល្លឺម៉ង់) Bevölkerung nach Geschlecht und Staatsangehörigkeit". Destatis. Archived from the original on 23 សីហា 2019. Retrieved 8 កក្កដា 2021.
3. "World Economic Outlook database: April 2021". មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ. April 2021. Archived from the original on 12 មេសា 2021. Retrieved 8 កក្កដា 2021.
4. "(អង់គ្លេស) Gini coefficient of equivalised disposable income". Eurostat. Archived from the original on 9 October 2020. Retrieved 8 July 2021.
5. "Human Development Report 2020". United Nations Development Programme. 15 December 2020. Archived from the original on 15 ធ្នូ 2020. Retrieved 8 កក្កដា 2021.