ព្រះគម្ពីរ

ព្រះគម្ពីរ (អង់គ្លេស: Bible) ជាសៀវភៅដែលជាបណ្ដុំនៃអត្ថបទដ៏ពិសិដ្ឋ ឬជាបទគម្ពីរជាច្រើន ដែលគ្រីស្តបរិស័ទចាត់ទុកថាជាស្នាដៃដែលកើតចេញពីសេចក្ដីបណ្ដាលរបស់ព្រះ និងជាគំណត់ត្រានៃទំនាក់ទំនងរវាងព្រះ និងមនុស្ស។ ^[1]មានអ្នកនិពន្ធផ្សេងៗជាច្រើនដែលបានរួមចំណែកដល់ព្រះគម្ពីរ។^[2][3][4][5]

ព្រះគម្ពីរដែលត្រូវបានបោះពុម្ពលើកដំបូង

ផ្នែកជាបន្តបន្ទាប់នៃ ព្រះគ្រិស្តសាសនា គ្រោងមតិកា · ក្លោងទ្វារ

ព្រះយេស៊ូ ព្រះ​យេស៊ូ​ប្រសូត បេសកកម្មរបស់ព្រះយេស៊ូ ព្រះឈើឆ្កាង ព្រះយេស៊ូ​មាន​ព្រះជន្ម​រស់ឡើងវិញ

ព្រះធម៌ គម្ពីរសញ្ញាចាស់ គម្ពីរសញ្ញាថ្មី ដំណឹងល្អ ព្រះគម្ពីរ សម្ពន្ធមេត្រីថ្មី

ទេវវិទ្យា ព្រះ ព្រះត្រីឯក ព្រះវរបិតា ព្រះបុត្រា ព្រះវិញ្ញាណបរិសុទ្ធ សេចក្ដីសង្គ្រោះ បុណ្យជ្រមុជទឹក បេសកកម្ម

ប្រវត្តិសាស្រ្ត ពួកសាវក សាវកសីលា សាវកប៉ុល ព្រះនាងម៉ារី គ្រីស្ទសាសនាដំបូង ខនខនស្ទីនធីន អាអ៊ូហ្គូស្ធីនូស នៃ ហុីបផូ និកាយខាងកើត - ខាងលិចខាងលិច ចលនាបះបោរ បូជនីយកិច្ច ថូម៉ាសអាគីណាស កំណែទម្រង់ ម៉ាទីន លូធើរ សម្ដេចប៉ាបយ៉ូហានប៉ូលទី២

និកាយា ព្រះសហគមន៍កាតូលិក គ្រិស្តអូស្សូដក់ ប្រូតេស្ដង់ អ្នកចូលនិវត្ត អាណាបាបទីស្ទ សាសនាអង់គ្លេកាន បាទីស្ទ លូធូរីននិយម មេតូឌីស គ្រីស្ទអឌែលហ្វៀន

ម ព ក

ដើមកំណើតពាក្យ

ពាក្យអង់គ្លេស Bible មកពីភាសាឡាតាំង biblia ភាសាក្រិក τὰ βιβλία ta biblia មានន័យថា "សៀវភៅ" (ឯកវច្ចនៈ βιβλίον biblion).^[6]

ភាសាឡាតាំងមជ្ឈឹមសម័យ biblia គឺជាទំរង់កាត់របស់ពាក្យ biblia sacra មានន័យថា "សៀវភៅដ៏វិសុទ្ធ"។^[7][8]

ពាក្យ βιβλίον មានន័យត្រង់គឺ "ក្រដាស" ឬ "ក្រាំង" ហើយត្រឡប់ជាត្រូវបានគេប្រើជាពាក្យធម្មតា មានន័យថា "សៀវភៅ"។^{[9][10][11][12][13][14]}

១.ប្រវត្តិនៃការសរសេរព្រះគម្ពីរ

           ព្រះគម្ពីរជាព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដែលទ្រង់បានបណ្ដាលហោរា៤០នាក់តាក់តែងឡើង។ ជាទូទៅក្នុងការសរសេរសៀវភៅអ្វីមួយបាន គឺទាមទារឲ្យអ្នកដែលសរសេរ មានកម្រិតវប្បធម៌ខ្ពស់ បទពិសោធន៍ច្រើន ទើបអាចសរសេរសៀវភៅមួយបាន។ ប៉ុន្តែព្រះគម្ពីរត្រូវសរសេរឡើង ដោយអ្នកដែលមានចំណេះដឹង និងបទពិសោធន៍ផ្សេងៗគ្នាទាំងអស់ អ្នកខ្លះជាស្តេច អ្នកនយោបាយ អ្នកគង្វាលសត្វ អ្នកនេសាទ គ្រូពេទ្យ អ្នកបំរើ អ្នកយកពន្ធជាដើម។ តែនៅពេលយកកណ្ឌព្រះគម្ពីរទាំងអស់មកផ្ទឹមគ្នាគឺ ត្រូវរ៉ូវគ្នាឥតខ្ចោះ ឆ្លើយឆ្លងគ្នាទៅវិញទៅមក និងមានសាច់រឿងទាក់ទងគ្នាយ៉ាងល្អ។

 តើអ្នកនិពន្ធទាំងអស់នៅសរសេរព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដោយរបៀបណា?

                                             ក្រាំងគម្ពីរអេសាយដែលត្រូវគេរកឃើញនៅសមុទ្រមរណៈ
 ➽នៅក្នុងគម្ពីរនិក្ខមនំបានបង្ហាញពីការដែលព្រះជាម្ចាស់សរសេរដោយផ្ទាល់នៅលើផ្ទាំងថ្ម គឺពេដែលលោក   ម៉ូសេឡើងលើភ្នំទៅជួបព្រះ។     
 ➽ហោរាបានសរសេរតាមដែលព្រះមានបន្ទូលមកកាន់ពួកគេ។
 ➽ព្រះជាម្ចាស់ដាក់ព្រះបន្ទូលក្នុងមាត់ពួកហោរា
 ➽ ព្រះជាម្ចាស់បានឲ្យពួកគេសរសេរដោយដៃផ្ទាល់ដូចជាគម្ពីរ ប្រវត្តិសាស្រ្ត គម្ពីរសញ្ញាថ្មី...។

អ្នកនិពន្ធនីមួយៗមានស្ទីលនៃការសរសេររៀងៗខ្លួន ប៉ុន្តែព្រះជាអ្នកបណ្ដាលឲ្យពួកគេសរសេរមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវគ្មានកំហុស ហើយជាអ្វីដែលព្រះសព្វព្រះហឫទ័យមានបន្ទូលមកកាន់មនុស្ស។

៚ តើយើងអាចដឹងថា ព្រះគម្ពីរជាព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដោយរៀបណា?

    គ្រប់កណ្ឌនៃព្រះគម្ពីរសុទ្ធតែអះអាងថា ជាព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់។ ប្រសិនបើយើងស្វែងរកពាក្យ “ព្រះយេហូវ៉ា” និងពាក្យ “មានបន្ទូល” ពាក្យនេះមានដល់ទៅ ៣.៩១៧ដង ហើយមានតែក្នុងសញ្ញាចាស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀតសោត បើយើងស្វែងរកពាក្យ “ព្រះយេហូវ៉ាទ្រង់មានបន្ទូល” ពាក្យនេះមានដល់ទៅ ៣១៤ដង ហើយពាក្យ “ព្រះបន្ទូលនៃព្រះយេហូវ៉ា” មាន ៣០២ដង។ ដូច្នេះយើងឃើញថា ព្រះគម្ពីរអះអាងខ្លួនឯងថា ជាព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះពិតប្រាកដមែន។

➽អ្នកនិពន្ធមានឋានៈគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការសរសេរកណ្ឌគម្ពីរទាំងអស់នេះ

➽នៅក្នុងកណ្ឌគម្ពីរទាំងមូលពេញដោយសេចក្ដីពិត មិនមានកំហុសឆ្គង មិនមានការកុហកបោកបញ្ឆោតឡើយ។

➽បើយើងមើលក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តព្រះគម្ពីរសញ្ញាចាស់ ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់តាំងតែពីដើមរហូតមក គ្មានការប្រែប្រួល។

    គម្ពីរទាំង៦៦កណ្ឌមានភាពស៊ីចង្វាក់គ្នាមួយរយភាគរយ ឥតខ្វែងគំនិតគ្នាឡើយ

២.ទីកន្លែងសរសេរព្រះគម្ពីរ

អ្នកនិពន្ធនៅទ្វីបបីផ្សេងគ្នា និងកន្លែងខុសៗគ្នា (អាស៊ីភាគខាងជើង អឺរ៉ុបភាគខាងត្បូង និងអាហ្វ្រិកខាងជើង)។ អ្នកខ្លះនៅក្នុងវាលរហោស្ថាន ក្នុងគុក ក្នុងវាំង ពេលធ្វើដំណើរតាមផ្លូវ ពេលមានសង្គ្រាម។ ពួកគេភាគច្រើនមិនធ្លាប់ស្គាល់គ្នាទាល់តែសោះ។

៣.ចំនួនកណ្ឌព្រះគម្ពីរ

                                កណ្ឌគម្ពីរទាំងអស់(មាន៦៦កណ្ឌ ឬសៀវភៅ)

    មានចំនួន៦៦កណ្ឌគឺច្រើនជាងគម្ពីរកូរ៉ានរបស់សាសនាអ៊ីស្លាម និងគម្ពីរព្រះត្រៃបីដករបស់ពុទ្ធសាសនា។ ទោះបីគម្ពីរមានរហូតដល់៦៦កណ្ឌ តែមិនមែនសរសេរពីរឿងផ្សេងគ្នាទេ ផ្ទុយទៅវិញគឺមានសាច់រឿងតែមួយ នេះជារឿងអស្ចារ្យណាស់ ព្រោះគម្ពីរសាសនាផ្សេងៗដូចជា សាសនាអ៊ីស្លាម ពុទ្ធសាសនា មានគម្ពីរតែមួយទើបធ្វើឲ្យវាមានលក្ខណៈទាក់ទងសាច់រឿងមួយបាន។ ប៉ុន្តែព្រះគម្ពីរគឺត្រូវបានផ្សំដោយសៀវភៅចំនួន ៦៦ តែមានសាច់រឿងទាក់ទងគ្នា និងផ្ដោតទៅលើសាច់រឿងតែមួយ។

៤.រយៈពេលនៃការនិពន្ធ

                                                          រយៈពេលនៃការសរសេរ
       តាំងពីគម្ពីរសញ្ញាចាស់រហូតដល់ចុងបញ្ចប់នៃព្រះគម្ពីរសញ្ញាថ្មីមានរយៈពេលប្រហែលជាង ១៥០០ឆ្នាំ គឺចាស់ជាងគម្ពីរហិណ្ឌូជាង ៥០០ឆ្នាំ គម្ពីរកូរ៉ាន ជាង២០០០ឆ្នាំ និងគម្ពីរត្រៃបិដកជាង ១៥០០ឆ្នាំ។

៥. ភាសាសរសេរ

         ត្រូវសរសេរឡើងដោយបីភាសាគឺ ហេព្រើ ក្រិក និងអារ៉ាមេក។ ទោះបីជាការសរសេររហូតដល់ទៅបីភាសា ដែលមើលទៅមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញខាងភាសា អក្សរសាស្ត្រ ទេវវិទ្យា ...ក្ដីតែព្រះគម្ពីរមានភាពត្រូវរ៉ូវគ្នាយ៉ាងល្អដដែល។​ នេះបញ្ជាក់ថា ព្រះទ្រង់បានដឹងនាំក្នុងការសរសេររបស់ពួកគេ ទោះក្នុងភាសាផ្សេងៗគ្នាក្ដី។[15]

បំណែងចែកនៃព្រះគម្ពីរ

ក្រាំងគម្ពីរអេសាយ ដែលជាផ្នែកមួយនៃក្រាំងគម្ពីរដែលត្រូវបានគេរកឃើញនៅសមុទ្រមរណៈ មានកណ្ឌគម្ពីរអេសាយស្ទើរតែទាំងមូល។ វាមានកាលបរិច្ឆេទតាំងពីសតវត្សទី២ មុនគ.ស។

ព្រះគម្ពីរ ចែកចេញជាពីរផ្នែកធំៗគឺ ព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីចាស់ និងព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី។

I ព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីចាស់:

១ កណ្ឌគម្ពីរទាំង៥របស់ម៉ូសេ: លោកុប្បត្តិ និក្ខមនំ លេវីវិន័យ ជនគណនា និង ទុតិយកថា។

២ គម្ពីរប្រវត្តិសាស្ត្រ: យ៉ូស្វេ ចៅហ្វាយ នាងរស់ សំយ៉ូអែលទី១ សាំយ៉ូអែលទី២ ពង្សាវតាក្សត្រទី១ ពង្សាវតាក្សត្រទី២ របាក្សត្រទី១ របាក្សត្រទី២ អែសរ៉ា នេហេមា និង អេសធើរ។

៣ គម្ពីរប្រាជ្ញា: យ៉ូប ទំនុកតម្កើង សុភាសិត សាស្ដា និង បទចំរៀងព្រះបាទសាឡូម៉ូន។

៤ គម្ពីរព្យាការី: អេសាយ យេរេមា បរិទេវ អេសេគាល ដានីយ៉ែល ហូសេ យ៉ូអែល អេម៉ុស អូបាឌា យ៉ូណាស មីកា ណាហ៊ូម ហាបាគូក សេផានា ហាកាយ និង ម៉ាឡាគី។

II ព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី:

១ គម្ពីរដំណឹងល្អ: ម៉ាថាយ ម៉កុស លូកា និង យ៉ូហាន។

២ ប្រវត្តិពួកសាវ័ក: កិច្ចការ។

៣ សំបុត្រទូទៅ: យ៉ាកុប ពេត្រុសទី១ ពេត្រុសទី២ យ៉ូហានទី១ យ៉ូហានទី២ យ៉ូហានទី៣ និង យូដាស។

៤ សំបុត្ររបស់ប៉ូល: រ៉ូម កូរិនថូសទី១ កូរិនថូសទី២ កាឡាទី អេភេសូ ភីលីព កូឡូស ថេស្សាឡូនិចទី១ ថេស្សាឡូនិចទី២ ហេព្រើរ ធីម៉ូថេទី១ ធីម៉ូថេទី២ ទីតុស និង ភីលេម៉ូន។

៥ អវសានពិភពលោក: វិវរណោៈ។

សាវ័កប៉ូលកំពុងសរសេរសំបុត្ររបស់គាត់ គំនូរនៅសតវត្សទី១៦។

^{[16][17] [18][19][20][21][22][23][24][25] [26][27][28][29][30][31][32][33][34] [35][36][37][38][39][40] [41][42][43][44][45][46][47][48][49][50][51]}.^{[52][53][54][55]}

ព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីចាស់

ព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីចាស់តែងតែជាកត្តាសំខាន់ចំពោះជីវិតក្រុមជំនុំគ្រីស្ទាន។ អ្នកប្រាជ្ញខាងព្រះគម្ពីរ លោក N.T. Wright និយាយថា "ព្រះយេស៊ូអង្គទ្រង់ផ្ទាល់ត្រូវបានធ្វើឲ្យមានរូបរាងឡើងដោយបទគម្ពីរ។"^[56] គាត់បន្ថែមថា គ្រីស្ទានសម័យមុនក៏បានខិតខំស្រាវជ្រាវក្នុងបទគម្ពីរហេព្រើរដូចគ្នានោះដែរ ដើម្បីយល់ជីវិតនៅផែនដីរបស់ព្រះយេស៊ូ។ ពួកគេបានចាត់ទុក "សំណេរដ៏វិសុទ្ធ" របស់អ៊ីស្រាអែល ថាមានភាពចាំបាច់ និងជាប្រយោជន៍ក្នុងការបង្ហាត់បង្រៀនដល់គ្រីស្ទាន ដូចដែលយើងបានឃើញពីពាក្យរបស់លោកប៉ូលសរសេរទៅកាន់ធីម៉ូថេ (២ ធីម៉ូថេ ៣:១៥)។ សំណេរដ៏វិសុទ្ធនេះក៏បានចង្អុលបង្ហាញពីព្រះមែស្ស៊ីដែរ ហើយដោយបានឈានដល់ការបំពេញឲ្យសម្រេចក្នុងអង្គព្រះយេស៊ូ ក៏ធ្វើឲ្យមានសម្ពន្ធមេត្រីថ្មីដែលត្រូវបានព្យាករណ៍ដោយព្យាការីអេសាយ។^[57]

ព្រះគម្ពីសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី

ព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីថ្មីគឺជាឈ្មោះដែលត្រូវបានផ្ដល់ឲ្យផ្នែកទីពីរ និងជាផ្នែកចុងក្រោយ នៃព្រះគម្ពីរគ្រីស្ទាន។ ព្រះយេស៊ូវជាខ្លឹមសារដ៏សំខាន់ក្នុងព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី។

ពាក្យ "សម្ពន្ធមេត្រីថ្មី" ត្រូវបានប្រើក្នុងសតវត្សទី២ អំឡុងពេលដែលមានភាពចម្រូងចម្រាស់ក្នុងពួកគ្រីស្ទាន ទៅលើបញ្ហាថាតើគួរដាក់បញ្ចូលព្រះគម្ពីរភាសាហេព្រើរជាមួយសំណេរគ្រីស្ទានដែលគេចាត់ទុកថាជាបទគម្ពិរដ៏វិសទ្ធ ឬយ៉ាងណា? ព្រះគម្ពីរសញ្ញាថ្មីសន្មត់ជាមុននូវសេចក្ដីបណ្ដាលនៃព្រះគម្ពីរសញ្ញាចាស់។^[58] គ្រីស្ទានជាច្រើនចាត់ទុកព្រះគម្ពីរសញ្ញាថ្មីថាជាប្រភពដែលមិនចេះខុស នៃគោលលទ្ធិ ខណៈដែលអ្នកផ្សេងទៀតអះអាងថាគ្មានកន្លែងខុស ឬត្រឹមត្រូវទាំងស្រុង។

^{[59][60][61][62][63][64][65][66][67][68][69][70][71][57][72][73][74][75][76][77][78][79] [80][81][82][83][84][85][86] [87][88][89][90][91][92][93][94][95][96][97] [98]} .^{[99] [100][97] [101]}

ឯកសារយោង

1. Miller & Huber, Stephen & Robert (2003). The Bible: the making and impact on the Bible a history.. England: Lion Hudson. p. 21. ល.ស.ប.អ. 0-7459-5176-7.
2. "Best selling book of non-fiction". Guinness World Records. Retrieved 9 December 2015.
3. Ryken, Leland. "How We Got the Best-Selling Book of All Time". The Wall Street Journal. Retrieved 9 December 2015.
4. "The battle of the books". The Economist. 22 December 2007. http://www.economist.com/node/10311317?story_id=10311317&CFID=3289446&CFTOKEN=a87381115ea0752-5130AD65-B27C-BB00-012B3B9A581DD567.
5. Ash, Russell (2001). Top 10 of Everything 2002. Dorling Kindersley. ល.ស.ប.អ. 0-7894-8043-3.
6. ទំព័រគំរូ:OEtymD
7. "The Catholic Encyclopedia". Newadvent.org. 1907. Retrieved 2010-04-23.
8. Biblion, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus.
9. Stagg, Frank. New Testament Theology. Nashville: Broadman, 1962.ISBN 0-8054-1613-7.
10. "From Hebrew Bible to Christian Bible" by Mark Hamilton on PBS's site From Jesus to Christ: The First Christians.
11. Dictionary.com etymology of the word "Bible".
12. Bible Hub – The NT generally uses 1124 (graphḗ) for the Hebrew Scriptures (the OT) – but see also 2 Tim 3:16 and 2 Pet 3:16. 1124 (graphḗ) was used for the Hebrew Scriptures as early as Aristeas (about 130 bc; so MM)
13. "Where did the chapter and verse numbers of the Bible originate?". CA. Archived from the original on 2012-05-05. Retrieved 2017-08-10.
14. Davies, Philip R. (2008). Memories of ancient Israel. Westminster John Knox Press. p. 7. ល.ស.ប.អ. 978-0-664-23288-7. https://books.google.com/?id=M1rS4Kce_PMC&pg=PA7#v=onepage&q&f=false.^{[តំណភ្ជាប់ខូច]}
15. ដោយ ឈិន ចណ្ឌី ១.សាស្រ្តាចារ្យ Darryl S.Record,M.A. Christian Apologetics, និស្សិត ហួន គឹមសុង ព្រះគម្ពីរ៦៦ក័ណ្ឌ  វិទ្យាស្ថានទេវវិទ្យា ព្រេសប៊ីធេរានកម្ពុជា ២.ព្រះគម្ពីរសិក្សាសញ្ញាចាស់ ៣. shalomphnompenh.com
16. Lim, Timothy H. (2005). The Dead Sea Scrolls: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. p. 41.
17. Riches 2000, ទទ. 23, 37
18. A 7th-century fragment containing the Song of the Sea (Exodus 13:19–16:1) is one of the few surviving texts from the "silent era" of Hebrew biblical texts between the Dead Sea Scrolls and the Aleppo Codex. See "Rare scroll fragment to be unveiled," Jerusalem Post, May 21, 2007^{[តំណភ្ជាប់ខូច]}.
19. The Restored New Testament: A New Translation with Commentary, Including the Gnostic Gospels Thomas, Mary, and Judas by Willis Barnstone – W. W. Norton & Company – page 647
20. The Torah: Portion by Portion By Seymour Rossel – Torah Aura Productions, 2007, p. 355
21. Mordecai Kaplan 1934 Judaism as a Civilization MacMillan Press
22. Elliot N. Dorff 1979 Conservative Judaism: Our Ancestors to Our Descendants. United Synagogue. p. 98–99 (114–115 in 1978 edition) Archived 6 September 2015 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
23. Milton Steinberg 1947 Basic Judaism Harcourt Brace, p. 27–28ISBN 0-15-610698-1Archived 6 September 2015 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
24. Gilbert Rosenthal 1973 Four paths to One God Bloch Publishing pp. 116–128, 180–192, 238–242
25. ទំព័រគំរូ:Bibleref2
26. George Savran "I and II Kings" in The Literary Guide to the Bible edited by Robert Alter and Frank Kermode. "Each king is judged either good or bad in black-and-white terms, according to whether or not he "did right" or "did evil" in the sight of the Lord. This evaluation is not reflective of the well-being of the nation, of the king's success or failure in war, or of the moral climate of the times, but rather the state of cultic worship during his reign. Those kings who shun idolatry and enact religious reforms are singled out for praise, and those who encourage pagan practices are denounced." 146
27. Yehezkel Kaufmann "Israel In Canaan" in Great Ages and Ideas of the Jewish People edited by Leo Schwartz, The Modern Library. "The fight against Baal was initiated by the prophets" 54
28. Yehezkel Kaufmann "The Age of Prophecy" in Great Ages and Ideas of the Jewish People edited by Leo Schwartz, The Modern Library. "The immediate occasion of the rise of the new prophecy was the political and social ruin caused by the wars with Israel's northerly neighbor, Aram, which continued for more than a century. They raged intensely during the reign of Ahab, and did not end until the time of Jeroboam II (784–744). While the nation as a whole was impoverished, a few – apparently of the royal officialdom – grew wealthy as a result of the national calamity. Many of the people were compelled to sell their houses and lands, with the result that a sharp social cleavage arose: on the one hand a mass of propertyless indigents, on the other a small circle of the rich. A series of disasters struck the nation – drought, famine, plagues, death and captivity (Amos 4: 6–11), but the greatest disaster of all was the social disintegration due to the cleavage between the poor masses and the wealthy, dissolute upper class. The decay affected both Judah and Israel ... High minded men were appalled at this development. Was this the people whom YHWH had brought out of Egypt, to whom He had given the land and a law of justice and right? it seemed as if the land was about to be inherited by the rich, who would squander its substance in drunken revelry. it was this dissolution that brought the prophetic denunciations to white heat." 57–58
29. Abraham Joshua Heschel 1955 The Prophets Harper and Row: "What manner of man is the prophet? A student of philosophy who runs from the discourses of the great metaphysicians to the orations of the prophets may feel as if he were going from the realm of the sublime to an area of trivialities. Instead of dealing with the timeless issues of being and becoming, of matter and form, of definitions and demonstrations, he is thrown into orations about widows and orphans, about the corruption of judges and affairs of the market place. Instead of showing us a way through the elegant mansions of the mind, the prophets take us to the slums. The world is a proud place, full of beauty, but the prophets are scandalized, and rave as if the whole world were a slum. They make much ado about paltry things, lavishing excessive language upon trifling subjects. What if somewhere in ancient Palestine poor people have not been treated properly by the rich? .... Indeed, the sorts of crimes and even the amount of delinquency that fill the prophets of Israel with dismay do not go beyond that which we regard as normal, as typical ingredients of social dynamics. To us a single act of injustice – cheating in business, exploitation of the poor – is slight; to the prophets, a disaster. To us an injustice is injurious to the welfare of the people; to the prophets it is a deathblow to existence; to us an episode; to them, a catastrophe, a threat to the world." 3–4
30. Joel Rosenberg "I and II Samuel" in The Literary Guide to the Bible edited by Robert Alter and Frank Kermode. "Samuel is thus a work of national self-criticism. It recognizes that Israel would not have survived, either politically or culturally, without the steadying presence of a dynastic royal house. But it makes both that house and its subjects answerable to firm standards of prophetic justice — not those of cult prophets or professional ecstatics, but of morally upright prophetic leaders in the tradition of Moses, Joshua, Deborah, Gideon, and others ..." 141
31. Neusner, Jacob, The Talmud Law, Theology, Narrative: A Sourcebook. University Press of America, 2005
32. The Babylonian Talmud, Vol. 7 of 9: Tract Baba Bathra (Last Gate) translated by Michael L. Rodkinson, first published 1918 – published 2008 by Forgotten Books, p. 53
33. Coogan, Michael D. A Brief Introduction to the Old Testament: the Hebrew Bible in its Context. Oxford University Press. 2009; p. 5
34. Lightfoot, Neil R. How We Got the Bible, 3rd edition, rev. and expanded. Baker Book House Company. 2003, pp. 154–155.
35. Sir Godfrey Driver. "Introduction to the Old Testament of the New English Bible." Web: 30 November 2009
36. Life after death: a history of the afterlife in the religions of the West (2004), Anchor Bible Reference Library, Alan F. Segal, p. 363
37. Gilles Dorival, Marguerite Harl, and Olivier Munnich, La Bible grecque des Septante: Du judaïsme hellénistique au christianisme ancien (Paris: Cerfs, 1988), p.111
38. Karen H. Jobes and Moises Silva (2001). Invitation to the Septuagint. Paternoster Press. ល.ស.ប.អ. 1-84227-061-3. https://books.google.com/books?id=OysSAQAAIAAJ&q.
39. Joel Kalvesmaki, The Septuagint
40. Rick Grant Jones, Various Religious Topics, "Books of the Septuagint", (Accessed 2006.9.5).
41. "The translation, which shows at times a peculiar ignorance of Hebrew usage, was evidently made from a codex which differed widely in places from the text crystallized by the Masorah." "Bible Translations – The Septuagint". JewishEncyclopedia.com. Retrieved 10 February 2012.
42. "[...] die griechische Bibelübersetzung, die einem innerjüdischen Bedürfnis entsprang [...] [von den] Rabbinen zuerst gerühmt (.) Später jedoch, als manche ungenaue Übertragung des hebräischen Textes in der Septuaginta und Übersetzungsfehler die Grundlage für hellenistische Irrlehren abgaben, lehte man die Septuaginta ab." Verband der Deutschen Juden (Hrsg.), neu hrsg. von Walter Homolka, Walter Jacob, Tovia Ben Chorin: Die Lehren des Judentums nach den Quellen; München, Knesebeck, 1999, Bd.3, S. 43ff
43. "Two things, however, rendered the Septuagint unwelcome in the long run to the Jews. Its divergence from the accepted text (afterward called the Masoretic) was too evident; and it therefore could not serve as a basis for theological discussion or for homiletic interpretation. This distrust was accentuated by the fact that it had been adopted as Sacred Scripture by the new faith [Christianity] [...] In course of time it came to be the canonical Greek Bible [...] It became part of the Bible of the Christian Church.""Bible Translations – The Septuagint". JewishEncyclopedia.com. Retrieved 10 February 2012.
44. Mishnah Sotah (7:2–4 and 8:1), among many others, discusses the sacredness of Hebrew, as opposed to Aramaic or Greek. This is comparable to the authority claimed for the original Arabic Koran according to Islamic teaching. As a result of this teaching, translations of the Torah into Koine Greek by early Jewish Rabbis have survived as rare fragments only.
45. Ernst Würthwein, The Text of the Old Testament, trans. Errol F. Rhodes, Grand Rapids, Mich.: Wm. Eerdmans, 1995.
46. "NETS: Electronic Edition". Ccat.sas.upenn.edu. 2011-02-11. Retrieved 2012-08-13.
47. Jennifer M. Dines, The Septuagint, Michael A. Knibb, Ed., London: T&T Clark, 2004.
48. ទំព័រគំរូ:EncyclopaediaBiblica
49. The Masoretic Text and the Dead Sea Scrolls – biblicalarchaeology.org. Retrieved 26 December 2012.
50. "Dead Sea Scrolls" (PDF). Retrieved 2013-06-06.
51. The Council of Trent confirmed the identical list/canon of sacred scriptures already anciently approved by the Synod of Hippo (Synod of 393), Council of Carthage, 28 August 397, and Council of Florence (originally Council of Basel), Session 11, 4 February 1442 —[Bull of union with the Copts] seventh paragraph down.
52. ទំព័រគំរូ:CCC
53. Canon of Trent: List of the Canonical Scriptures.

    But if anyone receive not, as sacred and canonical, the said books entire with all their parts, as they have been used to be read in the Catholic Church, and as they are contained in the old Latin vulgate edition; and knowingly and deliberately contemn the traditions aforesaid; let him be anathema.

    —Decretum de Canonicis Scripturis, Council of Trent, 8 April 1546

54. The Book of Enoch – The Reluctant Messenger. Retrieved 14 June 2014.
55. Fahlbusch E., Bromiley G.W. The Encyclopedia of Christianity: P–Sh page 411,ISBN 0-8028-2416-1(2004)
56. Wright 2005, p. 3.
57. Wright 2005
58. Inspiration and Inerrancy: A History and a Defense, Henry Preserved Smith – R. Clarke, 1893, p. 343
59. What the Bible is All About Visual Edition by Henrietta C. Mears – Gospel Light Publications, Feb 5, 2007 – page 438-439
60. Kurt Aland, Barbara Aland The text of the New Testament: an introduction to the critical 1995 p52 "The New Testament was written in Koine Greek, the Greek of daily conversation. The fact that from the first all the New Testament writings were written in Greek is conclusively demonstrated by their citations from the Old Testament ..."
61. Archibald Macbride Hunter Introducing the New Testament 1972 p9 "How came the twenty-seven books of the New Testament to be gathered together and made authoritative Christian scripture? 1. All the New Testament books were originally written in Greek. On the face of it this may surprise us."
62. Wenham The elements of New Testament Greek -p xxv Jeremy Duff, John William Wenham – 2005 "This is the language of the New Testament. By the time of Jesus the Romans had become the dominant military and political force, but the Greek language remained the 'common language' of the eastern Mediterranean and beyond, and Greek ..."
63. Daniel B. Wallace Greek Grammar Beyond the Basics: An Exegetical Syntax of the New Testament 1997
64. Henry St. John Thackeray Grammar of New Testament Greek ed. Friedrich Wilhelm Blass, 1911 "By far the most predominant element in the language of the New Testament is the Greek of common speech which was disseminated in the East by the Macedonian conquest, in the form which it had gradually assumed under the wider development ..."
65. David E. Aune The Blackwell companion to the New Testament 2009 p61 CHAPTER 4 New Testament Greek Christophe Rico "In this short overview of the Greek language of the New Testament we will focus on those topics that are of greatest importance for the average reader, that is, those with important ..."
66. Manuscripts and the Text of the New Testament: An Introduction for English Readers by Keith Elliott, Ian Moir – Continuum International Publishing Group, Nov 20, 2000, p. 9
67. God-Trail of Evidence: The Quest for the Truth By Dwo – iUniverse, Jul 12, 2011, p. 152.ISBN 978-1-4502-9429-4{sc}
68. Encyclopedia of Catholicism, Frank K. Flinn, Infobase Publishing, Jan 1, 2007, p. 103
69. "The Ethiopian Orthodox Tewahedo Church". Ethiopianorthodox.org. Archived from the original on 5 November 2010. Retrieved 2010-11-19. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (help)
70. Grudem, Wayne (1994). Systematic Theology. Leicester, England: Inter-Varsity Press. pp. 49–50.
71. Rice, John R. – Our God-Breathed Book: The Bible –ISBN 0-87398-628-8, Sword of the Lord Publishers, 1969, pp 68-88.
72. "Beyond Biblical Literalism and Inerrancy: Conservative Protestants and the Hermeneutic Interpretation of Scripture", John Bartkowski, Sociology of Religion, 57, 1996.
73. Philo of Alexandria, De vita Moysis 3.23.
74. Josephus, Contra Apion 1.8.
75. "Basis for belief of Inspiration Biblegateway". Biblegateway.com. Retrieved 2010-04-23.
76. Norman L. Geisler, William E. Nix. A General Introduction to the Bible. Moody Publishers, 1986, p.86.ISBN 0-8024-2916-5
77. Roy B. Zuck, Donald Campbell. Basic Bible Interpretation. Victor, 2002.ISBN 0-7814-3877-2
78. Norman L. Geisler. Inerrancy. Zondervan, 1980, p.294.ISBN 0-310-39281-0
79. International Council on Biblical Inerrancy (1978). "The Chicago Statement on Biblical Inerrancy" (PDF).
80. "Ruckman's belief in advanced revelations in the KJV". Retrieved 27 February 2014.
81. Clark, Francis (1987). The Pseudo-Gregorian dialogues. Leiden: E.J. Brill. pp. 601, 602. ល.ស.ប.អ. 978-9004077737. https://books.google.com/books?id=oJg3AAAAIAAJ&pg=PA601&lpg=PA601&dq=Decretum+Gelasianum&source=bl&ots=xBMsMHy13p&sig=xwn_JCtBdCJgmhoR6k5zwPxXlOI&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi704T-7LzRAhXKNSYKHUVXBY0Q6AEIrgEwHA#v=onepage&q=Decretum%20Gelasianum&f=false។ បានយកមក 13 January 2017.
82. Bruce 1988, p. 234.
83. Frazier, Alison (2015). Essays in Renaissance Thought and Letters: In Honor of John Monfasani. Leiden, Netherlands: Brill. p. 465. ល.ស.ប.អ. 9004294473. https://books.google.com/books?id=Iw15CgAAQBAJ&pg=PA465&dq=Decretum+Gelasianum&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjn3NLH7rzRAhVF2yYKHRFIDwgQ6AEIQDAH#v=onepage&q=Decretum%20Gelasianum&f=false។ បានយកមក 13 January 2017.
84. (1913)"THE DECRETUM GELASIANUM". Journal of Theological Studies 14: 469–471. Retrieved on 13 January 2017.
85. Ellis, E. Earle (2003). The Old Testament in early Christianity : canon and interpretation in the light of modern research. Eugene, Oregon: Wipf & Stock. p. 26. ល.ស.ប.អ. 978-1592442560. https://books.google.com/books?id=-XKvCwAAQBAJ&pg=PA26&dq=Decretum+Gelasianum&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjn3NLH7rzRAhVF2yYKHRFIDwgQ6AEISzAJ#v=onepage&q=Decretum%20Gelasianum&f=false។ បានយកមក 13 January 2017.
86. "The Christian canon". Encyclopædia Britannica, Inc. Encyclopædia Britannica, Inc. Retrieved 13 January 2017.
87. Kelly, J. N. D. (1960). Early Christian Doctrines. San Francisco, USA: Harper. p. 55.
88. Prologues of Saint Jerome,Latin text
89. Riches 2000, p. 134.
90. Becoming Rasta: Origins of Rastafari Identity in Jamaica – Page 171, Charles Price – 2009
91. Unitarian Universalism – Page 42, Zondervan Publishing, 2009
92. "Expondo Os Erros Da Sociedade Bíblica Internacional". Baptistlink.com. 2000. Retrieved 2012-01-13.
93. In the Beginning: Hijacking of the Religion of God, Volume 1 by Sami M. El-Soudani, Nabawia J. El-Soudani – Xlibris Corporation, January 1, 2009, p. 65
94. Ten More Amazing Discoveries By George Potter, Cedar Fort, October 1, 2005, p. 121
95. • Finkelstein, Israel (2001). "The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts".
96. Dever, William (2003). Who Were the Early Israelites and Where Did They Come from?. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company. ល.ស.ប.អ. 0-8028-0975-8.
97. Putnam A.M., Geo. Haven. Books and Their Makers During The Middle Ages. Vol. 1. New York: Hillary House, 1962. Print.
98. De Hamel 1992, p. 45.
99. De Hamel 1992, p. 57.
100. De Hamel 1992, p. 65.
101. De Hamel 1992, p. 60.

តំណភ្ជាប់ខាងក្រៅ

• ព្រះគម្ពីរ
• ព្រះគម្ពីរ (ភាសាសញ្ញាខ្មែរ)