Тырнақша

Тырнақша (" «») — жазуда пайдалынатын тыныс белгілерінің бірі. Ол бірде тырнақшаға алынған сөздің немесе сөйлемнің өзге біреудікі екендігін білдірсе, енді бірде оның өзі тура мағынасында қолданылмай, басқа бір мағынада қолданылып тұрғандығын, болмаса заттар мен нәрселердің шартты атаулары екендігін білідіреді. Сонымен, тырнақша, негізінен, мағынаға байланысты қойылатын белгі.

«» к • т • ө Тыныс белгілері
дәйекше ( ’ ' ) жақшалар (( )), ([ ]), ({ }), (< >) қос нүкте ( : ) үтір ( , ) сызықша ( — ) көп нүкте ( …, ... ) леп белгісі ( ! ) нүкте ( . ) тырнақшалар ( « », „ “ ) сызықшық ( -, ‐ ) сұрақ белгісі ( ? ) нүктелі үтір ( ; ) қиғаш сызық ( / )
Сөз аралық бөлу
бос орындар ( ) ( ) ( ) аралық нүкте ( · )
Жалпы типографика
«және» таңбасы ( & ) «айқұлақ» ( @ ) жұлдызша ( * ) кері қиғаш сызық ( \ ) байрақша таңбасы ( • ) екпін дәйегі ( ^ ) ақша таңбасы ( ¤ ) $, €, ¥, £, ¢, қанжар/қос қанжар ( † ) ( ‡ ) градус ( ° ) төңкерілген леп белгісі ( ¡ ) төңкерілген сұрақ белгісі ( ¿ ) тор таңбасы ( # ) нөмір таңбасы ( № ) пайыз және қатысты таңбалар ( %, ‰, ‱ ) еже соңының таңбасы ( ¶ ) прим ( ′ ) бөлім таңбасы ( § ) ирек ( ~ ) умлаут/диерезис ( ¨ ) астыңғы сызық ( _ ) тік жолақ ( |, ¦ )
Жалпы емес типографика
көп жұлдызша ( ⁂ ) сұқ қол ( ☞ ) демек белгісі ( ∴ ) интерробанг ( ‽ ) мысқыл белгісі ( ؟ )

Қойылу жағдайлары

Тырнақша мынадай орындарда қойылады:

1. Сөйлеуші я жазушы өз сөзінің ішінде басқа біреудің сөзін өзгертпей, сол қалпында қолданса, ондай сөздер мен сөйлемдер тырнақшаға алынады. Бұл - тырнақшаға алынған сөздер мен сөйлемдердің аутордың өзінікі емес, бөгде біреудікі екендігін, төл сөз екендігін білдіреді.
2. Мақалдар мен мәтелдер, афоризмдер тырнақшаға алынады. Мұндайда оның алды-артынан төл сөзге тиісті тыныс белгілері қойылмайды.
3. Ойға тірек етіліп отырған сөздер мен сөйлемдер, жеке дыбыстар жазуда тырнақшаға алынады.

   Мысалы:"А" дыбысы - дауысты дыбыс, буын құрайды.

4. Әжуа, сықақ, кекесін, мысқыл мағынасында қолданылған сөздер мен сөйлемдер тырнақшаға алынады.
5. Дәйексөз тырнақшаға алынады.
6. Газет, журнал, кітап, шығарма, қаулы-қарар аттары өзге біреудің сөзінің ішінде қолданылғанда, бұлар тырнақшаға алынады.
7. Кәсіпорын, фирма, зауыт, фабрика, ұйым аттары мен машиналар мен құрал-жабдық маркалары түсініктемесіз айтылғанда, тырнақшаға алынады.
   • Ескерту: Жоғарыда айтылғандар түсініктемемен берілсе, олар тырнақшаға алынбайды.

     Мысалы, келесіні салыстырып көріңіз: «Құрманғазы» оркестрі мен Құрманғазы атындағы халық аспаптары оркестрі.

   • Кітаптың аттары библиографиялық тізімдерде, сілтемелерде автордың аты-жөнінен кейін жасылса, тырнақшаға алынбайды.
8. Дәйексөз ретінде келтірілмей, біреудің сөзі мағына жағынан сөйлемге жанастырыла алынады. Олар да тырнақшаға алынады, бірақ алды-артынан төл сөзге тән тыныс белгісі қойылмайды әрі кіші әріптен басталып жазылады.
9. Біреудің айтқанынан алынған жеке-жеке сөздер тырнақшаға алынады.

Әдебиет

• Оралбаева Нұржамал, Аблақов Әбжаппар, Қазақ тілі, Алматы, 1992