Литий

Литий (ежелгі грек тілінен λίθος (líthos) «тас») — химиялық элемент; оның Li символы және атомдық нөмірі 3. Бұл жұмсақ, күмістей ақ сілтілі металл. Стандартты жағдайларда ол ең аз тығыз металл және ең аз тығыз қатты элемент болып табылады. Барлық сілтілі металдар сияқты, литий де жоғары реактивті және тұтанғыш болып табылады және оны вакуумда, инертті атмосферада немесе тазартылған керосин  немесе минералды май сияқты инертті сұйықтықта сақтау керек. Ол металл жылтырлығын көрсетеді. Ол ауада күңгірт күміс сұр түске дейін тез тоттанады, содан кейін қара дақ болады. Ол табиғатта еркін кездеспейді, негізінен бір кездері литийдің негізгі көзі болған пегматитті минералдар түрінде кездеседі. Ион ретінде ерігіштігіне байланысты ол мұхит суында болады және әдетте тұзды сулардан алынады. Литий металы литий хлориді мен калий хлориді қоспасынан электролиттік жолмен оқшауланады.

Литий Lі

3 Гелий ← Литий → Бериллий Li ↓ Na Периодическая система элементов 3Li
Жай заттың сыртқы бейнесі
Күмісті-ақ түсті жұмсақ металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Ли́тий / Lithium (Li), 3
Топ типі	Сілтілік металдар
Атомдық масса (молярлық масса)	6,941 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[He] 2s1
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 1
Атом радиусы	155 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	163 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	182 пм пм
Ион радиусы	68 (+1e) пм
Электртерістілігі	0,98 (Полинг шкаласы)
Тотығу дәрежелері	+1
Иондалу энергиясы	1-ші: 519,9(5,39) кДж/моль (эВ) 2-ші: 7298.1 кДж/моль (эВ) 3-ші: 11815.0 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	0,534 г/см³
Балқу температурасы	453,69 K
Қайнау температурасы	1613 K
Балқу жылуы	2,89 кДж/моль
Булану жылуы	148 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	24,86[1] Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	13,1 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 797 885 995 1144 1337 1610
Жай заттың кристаллдық торы
Тор параметрлері	3,490 Å
Дебай температурасы	400 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 84,8 Вт/(м·К)
CAS нөмірі	7439-93-2

Литий атомының ядросы тұрақсыздыққа ұшырайды, өйткені табиғатта кездесетін екі тұрақты литий изотоптары барлық тұрақты нуклидтердің бір нуклонына шаққандағы ең төменгі байланыс энергияларына ие. Салыстырмалы ядролық тұрақсыздығына байланысты, литий Күн жүйесінде оның ядролары өте жеңіл болғанымен, алғашқы 32 химиялық элементтің 25-іне қарағанда сирек кездеседі: бұл ауыр ядролар сирек кездесетін тенденциядан ерекшелік.  Осыған байланысты себептерге байланысты литийдің ядролық физикада маңызды қолданылуы бар. 1932 жылы литий атомдарының гелийге ауысуы толық адам жасаған алғашқы ядролық реакция болды, ал литий дейтериді сатылы термоядролық қаруларда синтездік отын ретінде қызмет етеді.

Литий және оның қосылыстары ыстыққа төзімді шыны мен керамика, литий-майлау майлары, темір, болат және алюминий өндірісіне арналған флюс қоспалары, литий металл батареялары және литий-иондық аккумуляторлар сияқты бірнеше өнеркәсіптік қолданбаларға ие . Бұл пайдаланулар литий өндірісінің төрттен үштен астамын тұтынады. ^{[ цитата қажет ] [ қашан? ]}

Литий биологиялық жүйелерде аз мөлшерде болады. Оның белгіленген метаболикалық функциясы жоқ. Литий негізіндегі препараттар көңіл-күйді тұрақтандырғыш және биполярлық бұзылыс сияқты психикалық ауруларды емдеуде антидепрессант ретінде пайдалы

Литийді 1817 жылы швед химигі және минералогы Иоганн Арфведсон алғаш рет Li[AlSi4O10] минералды петалитінде, содан кейін 2LiAl[Si2O6] сподуменнен және K₂Li₃Al₅[Si₆O₂₀](F,OH)₄ лепидолитінде ашты. Литий металын алғаш рет 1818 жылы Хамфри Дэви ашты.

Литий өз атауын «тастардан» (ежелгі грекше λίθος - тас) тапқанына байланысты алды. Бастапқыда «литион» деп аталды, қазіргі атауды Берцелиус ұсынған.