Анилин

Анилин (араб. ән-ніл — көк), С6H5NH2 — түзсіз, өзіне тән исі бар органик. сұйық зат. Қайнау температурасы 184,40С, қату температурасы – 5,960С. Алғаш рет 1826 ж. алынған. Құрылымын 1843 ж. неміс химигі А.В. Гофман дәлелдеген. А. органик. ерітінділермен кез келген мөлшерде араласады. Көптеген көмірсутектермен, галоген туындылармен азеотропты қоспа түзеді. Сумен түзетін азеотропының (18%) қайнау темп-сы 91,50С. А. — әлсіз негіз. Минералды қышқылдармен әрекеттесіп, тұздар түзеді. А-нің 2000С-та түзілген сульфаты сульфанил қышқылына айналады. А. диазони тұздарын түзеді, оның басқа көптеген реагенттермен әрекеттесуінен азобояулар алынады. А. азот атомы бойынша сутек, альдегид және кетон қатысуымен алкилхлорид олефинге алкинденеді. Өндірісте А-ның спирттермен каталитиктік әрекеттесуі нәтижесінде N-алкиланилин, N, N-диалкиланилин алынады. Оның формальдегидпен конденсаттануынан түзілген n, nо- дииминодифенилметанды фосгенирлеу арқылы полиуретан өндірісіне қажетті шикізат — дифенилметандиизоционат алынады. А-ді никель катализаторымен гидрлеу кезінде капролактан өндіруге қажет аралық өнім – циклогексиламин түзіледі. А-ді өндірістік жолмен алудың негізгі әдісі — нитробензолды сутегімен газ және сұйық күйде тотықсыздандыру. Газ күймен атқарылатын процесс түйіспелі қондырғыда никель немесе мыс катализаторы қатысуымен 250-3500С-та жүргізіледі. Пайда болған сұйықтан А-ді тұндыру және дистильдеу арқылы бөліп алады. Сұйық күйден А. алу процесі сутегінің жоғары қысымында (1,1 мПа) және 160-1700С темп-рада никель немесе паладий катализаторы қатысуымен жүргізіледі. А. сонымен қатар 300-6000С темп-рада 1мПа қысымда қозғалмайтын катализатор қабаты бар (алюминий оксиді, алюмосиликат) адиабатикалық реакторда фенол аммонолизі арқылы да алынады. А-нің сапасы хлорлы әктің сулы ерітіндісі әсерінен күлгін түске боялуымен, азобояулар алынуымен немесе газды хроматография әдісімен анықталады. А. өндірісі басталғаннан бері (1847) бояу, 2-дүн. жүз. соғыстан кейін резина, 1970 жылдан дәрілік заттар өндірістерінде қолданылады. Оның қазіргі әлемдік өндірісі жылына 1 млн. т-ға жетеді. Әдеб.: Николаев Ю.Т., Якубсон А.М., Анилин, М., 1984.