From Wikipedia, the free encyclopedia
Шолу дөңгелегі (сондай-ақ, ауызекі сөйлеуде шайтан дөңгелегі) — тігінен орнатылған дөңгелектер түріндегі үлкен аттракцион, оны айналдыра жолаушылар үшін кабиналар бекітілген. Шолу дөңгелектері көптеген ойын-сауық парктерінде және басқа жерлерде бар.
Қазіргі заманғы шолу дөңгелектерінің үлгісі адамның қозғалысқа бұлшықет күшімен қозғалысқа келетін құрылыс болатын, ол XVII ғасырда пайда болған.
Бірінші шолу дөңгелегін 1893 жылы инженер Джордж Вашингтон Гейл Феррис-кіші (ағылш. George Washington Gale Ferris, Jr.) құрастырған. Ол Дүниежүзілік колумбиялық Чикаго көрмесінде орнатылған.[1] Доңғалақ Париждегі Эйфель мұнарасына американдық жауап ретінде жасалды. Доңғалақтың диаметрі 75 метр, салмағы — 2000 тонна құраған. Доңғалақ әрбірінің қуаты 1000 а. к. екі бу машинасымен қозғалысқа келген. Дөңгелекті айналдыра көлемі шамамен автобустай болатын 36 кабина бекітілген. Әр кабинада 20 отыратын және 40 тұратын орын бар, осылайша, аттракционның жалпы жолаушылар сиымдылығы, 2160 адам құраған. Дөңгелектің айналымы жиырма минут құрайды. Дөңгелектің 70 тонна осі сол уақытта ең үлкен болат техника тарихындағы қақталған бөлшек болатын. Доңғалақ сол уақыттағы ең биік ғимараттан биік, бірақ Эйфель мұнарасынан төрт есе төмен болатын.
Көрме жабылғаннан кейін бұл дөңгелекті тағы екі рет басқа жерге көшірді. Доңғалақ түпкілікті түрде 1904 жылы бұзылды, кейін ол жыл бойы Сент-Луистегі көрмеде қызмет етті.
Ферристің шолу доңғалақтарының құрылыс ы ісіне салымының маңыздылығы туралы, тым болмаса сол ағылшынша дөңгелек әлі күнге дейін ferris wheel деп аталады, яғни, "Феррис доңғалағы".
Шолу доңғалақтарының ең танымал Ферристің жобасы бойынша салынғандарының бірі, көп ұзамай ол қайтыс болғаннан кейін, 1897 жылы, Венада салынған және осы күнге дейін сақталған. Ол Wiener Riesenrad деп аталады және Аустрия астанасы басты көрікті орындарының бірі.
Ұлыбританияда бірінші шолу дөңгелегі Лондон қаласында 1895 жылы салынды. Ол Ферристің Чикагодағы дөңгелектерінен екі жас австралиялық инженер Адам Гадделин (ағылш. Adam Gaddelin) және Гарретом Уотсонмен (ағылш. Gareth Watson) көшіріліп жасалған, олар кейіннен бүкіл әлем бойынша тағы екі жүзге жуық шолу доңғалақтарын салды. Лондондық шолу дөңгелегі 1895 жылдан 1906 жылға дейін тұрған, бұл уақытта 2,5 млн адамды мінгізіп үлгерген. Ол Earls Court ауданында болған.
"Бақылау дөңгелектері" (ағылш. observation wheel) — деп аталатын шолу доңғалақтарының жаңа түрі. Мұндай типтегі бірінші дөңгелек "Лондондық көз" (ағылш. London eye). Бұл дөңгелек 1999 жылы ашылды. Қазіргі уақытта мұндай типтегі доңғалақтардың құрылысы Лас-Вегаста, Шанхайда, Мәскеуде, Бердянскте және кейбір басқа да қалаларында жүргізілуде.
Байқау дөңгелектерінің классикалық үлгідегі шолу дөңгелектерінен негізгі айырмашылығы, бақылау доңғалақтарының кабинасы айналдыра ілінбеген, шеңбер сыртынан монтаждалды. Егер қарапайым шолу дөңгелектерінің кабинасы қажетті жағдайда ауырлық күші арқасында ұсталатын болса, онда бақылау дөңгелегінің кабиналарын қажетті жағдайда ұстау үшін күрделі тұрақтандыру механикалық жүйесін талап етеді.
Классикалық шолу дөңгелектерінің ерекше түрі сырғымалы кабиналары бар дөңгелек. Мұндай дөңгелек 1920-шы жылдары "Coney Island" саябағында, Нью-йорктың Бруклин ауданында құрастырылды. Ол осы күнге дейін сақталған және қазір "Deno's Wonder Wheel Park" саябағында пайдаланылады. Осы дөңгелектердің көшірмесі Калифорния паркіндегі Дисней-Лэндте қолданылады.
1999 жылы Нидерландыда өткен көрмеде автомобильдер үшін дөңгелек құрылды, мұндағы кабинка орнына алаң қолданылды, оған автокөлік бекітілген.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.