Тіршілік деңгейлері
From Wikipedia, the free encyclopedia
Биологиялық тіршілік (ағылш. Biological organisation) — редукционистік тәсілді қолдана отырып, тіршілікті анықтайтын күрделі биологиялық құрылымдар мен жүйелердің иерархиясы. Дәстүрлі биологиялық тіршілік атомдардан биосфераға дейін созылады. Бұл схеманың жоғары деңгейлері көбінесе экологиялық ұйым тұжырымдамасы немесе өріс, иерархиялық экология деп аталады.
Бүкіл тіршілік бір-бірімен тығыз байланысты, өзара сәйкесті болғандықтан, көпсанды организмдердің 1/3 гендері ортақ. Адам геномындағы шамамен 23 000 геннің 37% -ы бактериялар мен архебактериялардың гендерімен бірдей. Тағы 28% ашытқы және балдыр секілді бір жасушалы эукариоттардың гендеріне ұқсас. Осылайша, адам генетикасы толық 65% деңгейде микробтарға ұқсас болып келеді.
Тіршіліктің мәні тірі ағзалардың өзінен кейін үнемі ұрпақ калдырып отыруымен айқындалады. Бұл кезде ұрпақтан-ұрпаққа генетикалық ақпараттар беріліп, азғалар әрі өзін-өзі реттеп, әрі ұрпақтары арқылы калпына келіп отырады. Сондықтан да тіршілік дегеніміз — тірі ағзалардың ұрпақ қалдыру аркылы өмір сүруінің ерекше сапалық көрінісі.
Қазіргі замандық түсінік бойынша, тіршілік — тірі ағзалардың коршаған ортамен тұрақты түрде зат алмасуына негізделген, нәруызды денелердің тіршілік ету тәсілі. Тірі азғалар мен қоршаған орта арасында зат алмасу процесі тоқтаған кезде, нәруыздар ыдырап, тіршілік жойылады.
Жинақтап айтқанда, тіршілік дегеніміз — құрылымы нәруыздар (белоктар) мен нуклеин қышқылдарының күрделі биологиялық полимерлерінен тұратын, өзін-өзі реттейтін, өзінен кейін өзі тектес ұрпақ қалдырып отыратын тірі азғалар жиынтығының ашық жүйесі.
Тіршілік ұғымындағы негізгі орында — нәруыздар мен нуклеин қышқылдары тұрады. Өйткені бұл қосылыстар барлық тірі азғалар жасушаларының түрлі құрылымдық түзілістерінің құрамында кездеседі. Табиғаттағы барлық тірі азғалар бір-біріне ұқсас біркелкі құрылымдық деңгейлерден тұрады. Бұл, жалпы, тірі ағзалардың бәріне тән биологиялық заңдылық болып саналады. Тіршілік деңгейлері:
- молекулалық,
- жасушалық (клеткалық),
- ұлпалық, мүшелік,
- ағзалык,
- популяциялық- түрлік,
- биогеоценоздық және
- биосфералық деп бөлінеді.
Шамамен 3.8 млрд жыл бұрын бір алғашқы тіршілік жасушасы қалыптасқан. Ол Соңғы ортақ тек (Last universal ancester, яғни LUA) деп аталады. Организмнің осы жасуша жүйесі үш негізгі тіршілік формасына біртіндеп дамиды, олар Бактериялар, Архебактериялар (біртүрлі өзгеше бактерия тәрізділер) және эукариоттар (ядролы жасушалы және көпжасушалы организмдер).[1]