Вольвокс

Фитомонадалар отрядының өкілі - вольвокс. Вольвокстар шағын тұщы суқоймаларда көбірек кездеседі. Жасыл эвгленадан ерекшелігі вольвокстың әрбір дарағы (особь) жеке емес шоғыр (колония) болып тіршілік етуге бейімделген. Мысалы, вольвокстың бір түрінің шоғырында 500-1000 жасушаға дейін болады. Әр жасуша қабығының кілейгейленуінен қою іркілдек зат түзіліп, шоғырдың сыртын орайды. Мұның ең сыртқы қабаты тығыз тері қабатына айналып, шоғырдың ыдырамай берік болуын қамтамасыз етеді. Ал ішкі – орталық бөлігі онша тығыз емес, қоймалжың сұйық күйде болады. Жеке жасушалар сыртқы тері қабаты мен орталық сұйық бөліктің арасында бір-бірімен өте жіңішке цитоплазмалық көпіршелер арқылы байланысады. Шоғырдың пішіні шар тәрізді болады. Шоғырдағы әр жасушаның құрылысы жасыл эвгленаның құрылысымен ұқсас, ерекшелігі әрқайсысында екіден талшық болады. Бұл талшықтар шоғырдан сыртқа шығып тұрады.

Вольвокс
Volvox sp.
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Жамағаты: Жасыл балдырлар Табы: Хлорофицивтер Сабы: Фитомонадалар Тұқымдасы: Volvocaceae Тегі: Вольвокс L.

Билогиялық сипаттамасы

Вольвокстар тұщы суларда кең тараған, қауымы шар тәрізді жасыл түсті. Қауымын кілегейлі зат қоршап тұрады, ішінде бір-бірімен цитоплазмалық көпірше (түтікше) арқылы байланысқан жасушалары орналасқан, әрбір жасушаның талшықтары қауымның сыртына қарай шығып тұрады. Қауымдағы дарақтардың саны 500-ден 20 мыңға дейін жетеді. Жасушаларының құрылысы эвгленаларға өте ұқсас, айырмашылығы екі талшықтың болуында.

• Вольвокстың жасушалары атқаратын қызметтеріне қарай ірілі-ұсақты болып келеді. Ірі жасушалары немесе генеративті жасушалары көбею қызметін атқарады, аналық (макрогамета) және аталық (микрогаметаларды) түзейді. Ал ұсақ жасушалар немесе соматикалық жасушаларының көбеюге қабілеті жоқ, сондықтан қалған барлық қызметтерін атқарады (қозғалу немесе жылжу, ас қорыту т.б).

Көбеюі, дамуы

Вольвокс жыныссыз полинтомия жолымен көбейеді, шар тәрізді қауымның ішінде жас қауымдар түзіледі. Олардың ұлғаюынан аналық шардың қабырғасы жыртылады да, жас шарлар сыртқа шығып, өз бетінше тіршілік ете бастайды. Жас қауым өсе келе ересек қауымға айналады. Вольвокс жынысты жолмен де көбейеді. Генеративті жасушалардан пайда болған макро- және микрогаметалар қосылып зигота түзейді, зиготаның бөлінуі нәтижесінде қауым түзіледі.Қауымды талшықты қарапайымдылардың теориялық маңызы зор. Эволюциялық тұрғыдан қарағанда көпжасушалы жануарлардың ата-тегі біржасушалы қауымды талшықты қарапайымдылар болып саналады.

Тағы қараңыз

• Фитомонадалар

^[1]

Дереккөздер

1. Биология: Жалпы білім беретін мектептің 7- сыныбына арналған оқулық - Алматы: "Мектеп" баспасы,2009. ISBN 9965-36-790--6