Баньяруанда

Баньяруанда (Киньяруанда) — Руанда Республикасында, Конго Демократиялық Республикасының іргелес аймақтарында және Угандадағы Джинджа қаласының төңірегінде тұратын халық. Жалпы саны 5,6 миллион адам. (1967).^[1]

Тілі

Баньяруанда
Киньяруанда
Бүкіл халықтың саны
5,6 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Руанда,  Конго Демократиялық Республикасы
Тілдері
баньяруанда тіл
Діні
дәстүрлі сенім-нанымдар

Баньяруанда тілі банту тілдер отбасының солтүстік тобына жатады, шығу тегі, тілі және мәдениеті бойынша барундиге жақын.^[2]

Діні

Дәстүрлі сенім-нанымдар ата-баба культімен ұштасқан. Отаршылдық үстемдік орнағаннан кейін ежелгі наным-сенімдермен бірге христиандық таралды.^[3]

Тарихы

Баньяруанда әр түрлі антропологиялық типтегі және этникалық түрдегі халықтардың дәйекті қоныс аударуы мен араласуы нәтижесінде қалыптасты. Бұл аумақтың ежелгі халқы - пигмейлер (батва аңшылары, егіншілері және баренга ұсталары) бахуту қоныстанушылары - банту тілінде сөйлейтін егіншілерге бағындырылып, ішінара ассимиляцияланды. Шамамен 15 ғасырда шағын мемлекеттер құрды, олар ішінара бағындырылып, Руанда мемлекетіне, нилоттық малшылармен біріктірді.

19 ғасырдың басына қарай олар қызмет түріне байланысты касталық тұйық әлеуметтік топтардың тарихи қалыптасқан иерархиясы бар, күшті орталықтандырылған феодалдық мемлекет болды: батва – қоғамдағы орны бойынша құмырашылар, париялар; бахуту - шаруалар (егіншілер), салық салынатын тап; батутси – малшылар, феодалдық ақсүйектер. 19 ғасырдың аяғында бельгиялық отаршылдық үстемдік орнағаннан кейін отаршылдар Руанданың қоғамдық және мемлекеттік құрылымын сақтап қалды, оны өз бақылауына және басқаруына алды.^[4]

Өмір салты

Дәстүр бойынша, руандалық неке жасындағы әйелдер мен руандалық жоғары лауазымды ер адамдар Амасунзу шаш үлгісін қояды. Баняруанда дәстүрлі сәндік-қолданбалы бұйымдардың едәуір мөлшерін шығарады. Өрілген себеттер мен тостағандар кең таралған. Басқа қолөнерге қыш және ағаш ою жатады.

Дәстүрлі тұрғын үй стильдері жергілікті материалдарды пайдаланады, шатыры бар дөңгелек немесе тікбұрышты сазды үйлер (някаци деп аталады ) ең көп таралған. Үкімет оларды гофрленген темір сияқты заманауи материалдармен алмастыру бағдарламасын бастады.

Дереккөздер

1. Большая советская энциклопедия - баньяруанда http://www.xn--80aacc4bir7b.xn--p1ai/%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8/%D0%B1%D1%81%D1%8D/%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%8C%D1%8F%D1%80%D1%83%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0
2. Значение слова БАНЬЯРУАНДА в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/1976141.html
3. Советская историческая энциклопедия https://slovariki.org/sovetskaa-istoriceskaa-enciklopedia/1629
4. Советская историческая энциклопедия https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%91%D0%90%D0%9D%D0%AC%D0%AF%D0%A0%D0%A3%D0%90%D0%9D%D0%94%D0%90