КъэкӀыгъэхэр (лат-бз.: Vegetabilia) — организм ишэгъуэ бжыгъэкӀэ зэхэтхэм ящыщ. КъэкӀыгъэхэр лӀэужъыгъэ бжыгъэкӀэ зэхокӀхэр — абыхэм ящыщ жыгхэр, пабжъэхэр, удзхэр пэмыкӀхэр.
| КъэкӀыгъэхэр | ||
|---|---|---|
 КъэкӀыгъэхэм я зэшъхьэщыкӀыгъуэхэр | ||
| ЩӀэныгъэ хэкӀыгъэхэр | ||
|
||
| Латин цӀэр | ||
| Plantae | ||
|
|
Биологиэм а и лъэныкъуэм елэжьыр КъэкӀыгъэщӀэныгъэра.
Тхыдэр
Гупшысыгъэ къэкӀыгъэр зыцӀэр джоуэ куэдкӀэ зэшъхьэщокӀыр. Япэреуэ абым яуж ихьатэр Аристотел, къэкӀыгъэхэр псэ зыӀутхэмрэ (псэушъхьэхэмрэ) псэ зӀумытхэмрэ я зэхуакум дигъувауэ. КъэкӀыгъэхэр псоуэ, псэ зӀут хуэду игъувахэ ауэ езырезырху земыкӀуэфху (псэушъхьэхэм абыкӀэ япэщыгъэуву)[1]. Яужым бактериэхэмрэ архейхэмрэ къагъуэта, къэкӀыгъэ гурыӀуэгъуэ щэӀахэм париукӀи хэмыхуэфху. ХХ лъэхъэнэм и кум Ӏэргъэбэгухэмрэ псыудз гуэрэхэмрэ шъхьэхуит категориу къыхагъэкӀахэ, псырыжэрэ лъабжъэгъуэрэ зэрыямыӀэм шъхьэкӀэ адрей къэкӀыгъэхэм зэрыяӀэм хуэду[2].
Эволуциэ системэмрэ классификациэмрэ лъэпкъыгъуэмрэ
Лъэныкъуэгъухэр, гупкӀэ зэхэгъэхьаху:
- Псыудзхэр Algae
- Эугленпсыудзхэр Euglenophyta
- Пикобилифитпсыудзхэр Picobiliphyta
- Этероконтрофитхэр Heterokontophyta
- Гъуабджэпсыудзхэр Phaeophyta
- Гъуэжьпсыудзхэр Xanthophyta
- Дыщэпспсыудзхэр Chrysophyta
- Басилиарпсыудзхэр Bacillariophyta
- Архепластидэхэр Archaeplastida
- Нематофипсыудзхэр Nematophyta †
- Плъыжьпсыудзхэр Rhodophyta
- Каропсыудзхэр Charophyta
- Удзыфэпсыудзхэр Chlorophyta
- КъэкӀыгъэнэхъышъхьэхэр Embryophytes
- Лыцхэр Bryophytes
- Маркантиопитхэр Marchantiophyta
- Антоцеротосурэтхэр Anthocerotophyta
- Лыцсурэтхэр Bryophyta
- ПсырыжэкъэкӀыгъэхэр Tracheophytes
- Пистолосурэтхэр Psilotophyta
- Птеридосурэтхэр Pteridophyta
- Ликоподсурэтхэр Lycopodiophyta
- Офиоглоссурэтхэр Ophioglossophyta
- ДжэдупащӀэсурэтхэр Equisetophyta
- ЖылэкъэкӀыгъэхэр Spermatophytes
- ПтеридожылэщӀхэр Pteridospermatophyta †
- Джынкджосурэтхэр Ginkgophyta
- Гнетосурэтхэр Gnetophyta
- Тхьэмпэбанэхэр Pinophyta
- Цыкадосурэтхэр Cycadophyta
- Джылэзэхуэшъа Magnoliophyta
- Лыцхэр Bryophytes
Тхыдэм я зэхэдзыгъуэр зэрекӀуэкӀар:
| Линней (1735) ЛъэпкъыгъуитӀ |
Геккел (1894) Лъэпкъыгъуищ |
Копеланд (1938) ЛъэпкъыгъуиплӀ |
Уиттекер (1969) Лъэпкъыгъуитху |
Уоезе (1977) Лъэпкъыгъуих |
Уоезе (1990) Доминионищ |
Кавалие-Смит (1998) ИмпериэитӀ Лъэпкъыгъуибл | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Псэушъхьэхэр | Псэушъхьэхэр | Псэушъхьэхэр | Псэушъхьэхэр | Псэушъхьэхэр | Эукариэхэр | Эукариэхэр | Псэушъхьэхэр |
| Пхъыщхьэмыщхьэхэр | КъэкӀыгъэхэр | КъэкӀыгъэхэр | КъэкӀыгъэхэр | КъэкӀыгъэхэр | КъэкӀыгъэхэр | ||
| Протистхэр | Ӏэргъэбэгухэр | Ӏэргъэбэгухэр | Ӏэргъэбэгухэр | ||||
| Протистхэр | Протистхэр | Хромистахэр | |||||
| Зэгъэзэхуэгъэншэ | Протистхэр | Протозоа | |||||
| Прокариотхэр | Прокариотхэр | Архейхэр | Архейхэр | Прокариотхэр | Бактериэхэр | ||
| Бактериэхэр | Бактериэхэр | ||||||
КъэкӀыгъэхэм я зэфӀэтыкӀэр
КъэкӀыгъэхэм я хэшэгъуэхэм гулъытыгъу яӀэр я инагъыра (сантиметэ зтӀущым нэсу) хэшэгъуэпкъыр Ӏуву щыт, целулозэм щыщу. Гуэшыгъуэм идежь блыныр зэрзэфӀэувэр тхъурымбэ къыхэкӀымкӀэ (фрагмапластыр).
КъэкӀыгъэхэм я хэшэгъуэхэр шэкӀыу зэхохьэхэ. КъэкӀыгъэхэм я шэкӀым хэшэгъуэ зэхуакупкъ яӀэкъым, хэшэгъуэ лӀа бжыгъэ яхэт (склеренхимэмрэ пхъэмыфхэмрэ хуэдэхэр). Абыхэм пэмыкӀыу, псэушъхьэхэм зэрамыхьчыр я шэкӀыр хэшэгъуэ тип бжыгъэкӀэ зэхэтыфыну.
КъэкӀыгъэхэм я нэхъыбэхэр пкъызэщхьэщыдзауэ щыт. Тип зтӀыщ щыӀэ я пкъызэфӀэтыкӀыу: талос — абым идежь пкъыр зыуэ псоуэ щыт, зы удзыфэ тхьэмпу, тхьэмпэкъудамэ — абым идежь пкъыр гъэчсурэту щыт, тхьэмпэ тету (лъабжъэ яӀэкъым; лэцсурэтхэм я нэхъыбэхэр), лъабжъэкъудамэхэр — пкъыр гуэшыгъу зэхэбгъэкӀ щыхъунур: лъабжъэлъэнукъуэ; пкъылъэныкъуэ.
ГъашъэекӀуэкӀыгъэр
 |
Мы тхыгъэм и лъэныкъуэр иджыри итхакъым. Википедиэм хэтхэм я зым зэригугъэмкӀэ, мыбдежьым итын хуэйр тегъэпсыхьэуэ тхыгъэ нэгъэса. Проэктым удэӀэпыкъуфыну, мы тхыгъэм и лъэныкъуэр нэбгъэсмэ. |
Гулъытэгъуэ
ТехьэпӀэхэр
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
