Tranzistor
From Wikipedia, the free encyclopedia
Tranzistor (inglizshe: — kóshiriw hám rezistor) — elektr terbelislerin kúsheytiw, generatsiyalaw (payda etiw) hám ózgertiw ushın mólsherlengen 3 elektrodlı yarım ótkizgishli ásbap hám de mikroelektronika qurılmalarınıń tiykarǵı elementi.
Tranzistorlar dúzilisi, islew principi hám parametrlerine qaray 2 klasqa ajratıladı — bipolyar hám maydaniy (unipolyar) tranzistorlar. Bipolyar tranzistorlarda eki túrdegi (p-tipli hám n-tipli) ótkiziwsheňlikke iye bolǵan yarım ótkizgishler isletiledi. Bipolyar tranzistor, óz-ara jaqın jaylasqan p-n ótiw esabına isleydi hám baza -emitter ótiwi arqalı tokdı basqaradi. Maydanlı tranzistorlarǵa tek bir túrdegi (n-tipli yamasa p-tipli) yarım ótkizgishler isletiledi. Bunday tranzisorlardıń bipolyar tranzistorlardan tiykarǵı parqı sonda, olar kernewdi basqaradi, tokdı emes. Kernewdi basqarıw zatvor hám istok arasındaǵı kernewdi ózgertiw arqalı ámelge asıriladı.
Házirgi kúnde analog texnikalar áleminde bipolyar tranzistorlar (BT) (xalıq aralıq termin — BJT, Bipolar Junction Transistor) tiykarǵı orındı iyelegen. Cifrlı texnikalar baǵdarında bolsa, kerisinshe maydanlı tranzistorlar bipolyar tranzistorlardı qisip shıǵarǵan. Ótken ásirdiń 90 -jıllarında, házirgi dáwirde de elektronikada keń kólemde qollanılatuǵın bipolyar-maydanlı tranzistorlardıń gibrid kórinisi — IGBT islep shıǵıldı.
1956 -jılda tranzistorlardıń effektin izertlegenı ushın William Shockley, John Bardeen hám Walter Brattain fizika boyınsha Nobel sıylıǵı menen sıylıqlanğan.
1980-jılǵa kelip, óziniń kishi ólshemleri, turaqlı islewdi, ekonomikalıq tárepten arzanlıǵı esabına tranzistorlar elektronika baǵdarında elektron lampalardı qısıp shıǵardı. Sonıń menen birge, kishi kernew hám úlken toklarda isley alıw qábileti sebepli, elektromagnit rele hám mexanik úzip-jalǵawlarǵa mútájlik qalmadı.
Elektron sxemalarda tranzistor „VT“ yamasa „Q“ háripleri menen hám de jaylasqan ornına muwapıq indeks penen belgilenedi. Mısalı, VT15. Orıs tilindegi ádebiyatlar hám hújjetlerde bolsa XX ásirdiń 70-jıllarına shekem „T“, „PP“ (poluprovodnikoviy pribor) yamasa „PT“ (poluprovodnikoviy triod) sıyaqlı
MAHMUDJONOV_ZIYODULLO