From Wikipedia, the free encyclopedia
ვერხვისძირა (ლათ. Leccinum aurantiacum, ადრე Boletus aurantiacus) — ლექცინუმის გვარის სოკო ბოლეტუსისებრთა ოჯახისა, რომლის გავრცელების არეალი მოიცავს ევროპასა და აზიას.
ვერხვისძირა | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Leccinum aurantiacum | |||||||||||||||
მეცნიერული კლასიფიკაცია | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
ლათინური სახელი | |||||||||||||||
Leccinum aurantiacum (Bull. ex St. Amans) | |||||||||||||||
|
კარგი ხარისხის საჭმელი სოკოა. იჭმება ახალი, შემწვარი, დამწნილებული, დამარილებული, გამხმარი. იზრდება ფოთლოვან და შერეულ ტყეებში ზაფხულიდან შემოდგომამდე. მიკორიზას უპირატესად ქმნის ვერხვთან და ალვის ხეებთან.
სოკო პირველად აღწერა ფრანგმა მიკოლოგმა პიერ ბიულიარმა 1791 წელს როგორც Boletus aurantiacus.[1] მიმდინარე ბინომინალური სახელწოდება მიანიჭა ბრიტანელმა მიკოლოგმა სემიუელ ფრედერიკ გრეიმ 1821 წელს.[2]
სამეცნიერო სინონიმები:
ქუდის დიამეტრი — 4-15 სმ (იშვიათად 30-სმ-მდე), თავიდან ნახევარსფეროსებრი, ფეხთან მჭიდროდ დაპრესილი კიდით, შემდგომში ბალიშისებრ-ამოზნექილი, ადვილად სცილდება ფეხს. წითელი, ნარინჯისფერი ან მომურო-წითელი, გლუვი ან ოდნავ ხავერდოვანი, კანი არ შორდება.
რბილობი — ხორციანი, მკვრივი, ქუდში ელასტიური, ასაკთან ერთად რბილდება, ფეხში სიგრძივ-ბიჭკოვანი. გაჭრისას თეთრია, ფეხის ქვედა ნაწილში მოლურჯო, სწრაფად ლურჯდება, შემდეგ შავდება.[3] მკვეთრად გამოხატული სუნითა და გემოთი.
მილაკოვანი ფენა — თავისუფალი, თეთრი, შემდგომში მომურო-ნაცრისფერი, ზოგჯერ ზეთისხილისფერი ან მოყვითალო ელფერით. მილაკები 1-3 სმ სიგრძის, კუთხოვან-მომრგვალებული, ფოროვანი ზედაპირი შეხებისას მუქდება.
ფეხი — 5-15 სმ, სისქე — 1,5-5 სმ, მთლიანი, ხშირად ძირისკენ გაფართოებული. ზედაპირი მონაცრისფრო-თეთრი, დაფარულია სიგრძივ-ბიჭკოვანი ქერცლებით, თავიდან თეთრია, ასაკთან ერთად მომურო ხდება.
სპორების ფხვნილი — ზეთისხილისფერ-ყავისფერი. სპორები — (13-17) × (4-5) მკმ, გლუვი, თითისტარისებრი.
ქუდის ფერი დამოკიდებულია ზრდის პირობებზე: ალვის ტყეებში ნაცრისფერი ელფერი აქვს, ხოლო სუფთა ვერხვებში — მუქი წითელი, შერეული ნარინჯისფერთან ან ყვითელ-წითელთან.
ვერხვისძირას სისტემატიკა არასაკმარისადაა შესწავლილი.
არსებობს ფესვიანი ვერხვისძირების ნაირსახეობები, რომლებსაც ტრადიციულად მიაკუთვნებენ L. aurantiacum-ის სახეობას, თუმცა ზოგიერთი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ ისინი უნდა მიეკუთვნებოდნენ სხვა სახეობას. Leccinum aurantiacum SENSU STRICTO ხასიათდება შემდეგი ნიშნებით: აგურისფერ-წითელი ქუდი; რბილობი გაჭრისას ჯერ მოწითალოა, შემდეგ მოლურჯო-შავი; ჰიფების უჯრედებში მელცერის რეაგენტების მოქმედების შედეგად წარმოჩნდებიან პიგმენტური პოლიმერები.
იზრდება ფოთლოვან და შერეულ ტყეებში ახალგაზრდა ხეებთან, უპირატესად ვერხვთან და ალვის ხეებთან, იშვიათად ტირიფთან, ფესვის გაკეთება შუძლია მუხასთან, წიფელთან, რცხილასთან და არყთან. მრავლადაა ვერხვით დაბურულ ადგილებში. მშრალ ზაფხულში ჩნდება ნესტიან მაღალი ვერხვის ხეებთან. ყველაზე ხშირად ნაყოფს იძლევა მცირე ჯგუფებით ან ერთეულებად მდელოებზე და ტყის გზების გასწვრივ, ბალახებში.
გავრცელებულია ევრაზიის მთელ ტყიან ზონაში, ასევე ტუნდრაში ჯუჯა არყის ხეებთან. რუსეთში ცნობილია ევროპულ ნაწილში, ჩრდილოეთ-დასავლეთ რუსეთში, კავკასიაში, ურალში, დასავლეთ ციმბირში და შორეულ აღმოსავლეთში. შესულია გერმანიისა და ნიდერლანდების გადაშენების პირას მყოფი სახეობების ნუსხაში.[4] ჩრდილოეთამერიკული ვერხვისძიირები, აღწერილი როგორც L. aurantiacum, სავარაუდოდ სხვა სახეობებს მიეკუთვნებიან.
სეზონი — ივნისიდან ოქტომბრამდე.[5][6] ვერხვისძირასთვის დამახასიათებელია სამ ფენად გამოჩენა. პირველი ფენა („თავთავები“) — ივნისის ბოლოდან ივლისის პირველ რიცხვებამდე (მცირე რაოდენობით). მეორე ფენა („მკის“) — ივლისის შუა რიცხვებში, შედარებით უხვია. მესამე („ფოთოლცვენის“) — აგვისტოს შუიდან სექტემბრის შუამდე, ნაყოფიერება უფრო ხანგრძლივი და მასიურია. ფენებს შორის და შემდეგ, ოქტომბრის შუამდე, შეიძლება შეგვხვდეს ერთეული ნაყოფის გამოჩენა, განსაკუთრებით ნოტიო ზაფხულში, როცა ფენები სუსტად არის გამოხატული.
კარგი ხარისხის საჭმელი სოკოა. გამოიყენება ახალმოკრეფილი (მოხარშული, შემწვარი), გამხმარი, დაწნილებული და დამარილებული. დამუშავებისას მუქდება,[7] დამწნილებისას ბუნებრივ ფერს ინარჩუნებს.[8] გამუქების თვიდან ასააცილებლად ან შესამცირებლად საჭიროა მომზადების წინ დალბობა 0,5% ლიმონის მჟავის ხსნარში. მოხმარებამდე თერმულად უნდა დამუშავდეს,[9] წინააღმდეგ შემთხვევაში შეიძლება გამოიწვიოს კუჭის მომნელებელი სისტემის მოშლა.[10]
უხეში კონსისტენციის გამო დასავლეთ ევროპელი ავტორები გვირჩევენ ფეხები მოვაშოროთ.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.