სანტიაგო (ესპ. Santiago, სანტიაგო დე ჩილე) — ჩილეს დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქი. ქალაქი სანტიაგოს მეტროპოლიტური რეგიონის ცენტრია, რომელიც ჩილეს ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული რეგიონია. მეტროპოლიის მოსახლეობა 7 მილიონს შეადგენს, საიდანაც 6 მილიონი ურბანულ არეალშია დასახლებული. ქალაქი მდებარეობს ქვეყნის ცენტრალურ ზეგანზე, მისი აბსოლუტური სიმაღლე 500-650 მეტრია.
| დედაქალაქი | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
სანტიაგო დე ჩილე ესპ. Santiago de Chile | |||||
 | |||||
| |||||
| ქვეყანა |
 ჩილე | ||||
| კოორდინატები | 33°26′15″ ს. გ. 70°39′00″ დ. გ. | ||||
| მმართველი | Irací Hassler | ||||
| დაარსდა | 1541 | ||||
| ფართობი | 837.89 კმ² | ||||
| ცენტრის სიმაღლე | 575 მეტრი | ||||
| მოსახლეობა | 6 257 516 (2017)[1] | ||||
| სასაათო სარტყელი | UTC-4 | ||||
| სატელეფონო კოდი | 56 2 | ||||
| საფოსტო ინდექსი | 3580000 | ||||
| ოფიციალური საიტი | http://www.gobiernosantiago.cl | ||||
  | |||||
.svg)
სანტიაგო 1541 წელს ესპანელი კონკისტადორის, პედრო დე ვალდივიას მიერ დაარსდა და დედაქალაქის სტატუსს კოლონიური რეჟიმის პერიოდიდანვე ატარებს. ქალაქში XIX საუკუნის ნეოკლასიკური და ნეოგოთიკური არქიტექტურა გვხვდება. სანტიაგოს თითქმის ყველა წერტილიდანაა ხილული ანდების მთათა სისტემა, რომელიც ზამთრის პერიოდში ძლიერი სმოგის მიზეზია. ქალაქის გარეუბნებს გარს ვენახები აკრავს. სანტიაგო მთებითა და წყნარი ოკეანითაა შემოსაზღვრული.
სანტიაგო ჩილეს კულტურული, პოლიტიკური და ფინანსური ცენტრია. ქალაქში არერთი მულტინაციონალური კორპორაციის სათავო ოფისი მდებარეობს. ჩილეს აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლება სანტიაგოდან იმართება, თუმცა ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანოს წევრები ძირითადად ქალაქ ვალპარაისოში იკრიბებიან. სანტიაგოს სახელი ბიბლიური პერსონაჟის, წმინდა ჯეიმის პატივსაცემად ეწოდა. ქალაქი 2023 წლის პანამერიკულ თამაშებს უმასპინძლებს.[2]
ისტორია
პრეისტორია
არქეოლოგიურ გათხრებზე დაყრდნობით, სანტიაგოში პირველი ადამიანების გამოჩენას ძვ. წ. X ათასწლეულში ვარაუდობენ. ისინი მომთაბარე მონადირე-მომპოვებლები იყვნენ, რომლებიც თოვლის დნობის პერიოდში სანაპიროდან ხმელეთის სიღმეებისკენ გადაადგილდებოდნენ. ქალაქის ტერიტორიაზე პირველი მკვიდრი მოსახლეობა ძვ. წ. 800 წელს გაჩნდა, რის შედეგადაც მდინარე მაპოჩოს გასწვრივ სასოფლო-სამეურნეო კომუნები ჩამოყალიბდა. მათ ძირითადად სიმინდი, კარტოფილი და ლობიო მოჰყავდათ.პრომაუკაეს ხალხების მიერ დაარსებული სოფლები XV საუკუნის ბოლოს და XVI საუკუნის დასაწყისში ინკების იმპერიას ეკუთვნოდა.
დაარსება
კონკისტადორმა პედრო დე ვალდივიამ, რომელიც ფრანსისკო პისარომ პერუდან გააგზავნა, მდინარე მაპოჩოს ხეობას 1540 წლის 13 დეკემბერს მიაღწია. ვალდივიას თანამგზავრები სან-კრისტობოლის მთის ფერდობებზე, მდინარის ნაპირთან დაბანაკდნენ. მათ თანდათან ადგილობრივ მოსახლეობასთან ურთიერთობა დაიწყეს. მოგვიანებით ვალდივიამ ადგილობრივთა ბელადები პარლამენტში გამოიძახა და ესპანეთის მეფე კარლოს I-ის სახელით ქალაქის დაარსებასთან დაკავშირებით თავისი განზრახვა გაანდო. ადგილობრივები დასთანხმდნენ და კონკისტადორს ქალაქის გაშენება მდინარის ორ განშტოებას შორის ურჩიეს.
ვალდივიამ სანტიაგო ოფიციალურად 1541 წლის 12 თებერვალს დააარსა. კოლონიური წესის მიხედვით, კონკისტადორმა ქალაქის მოწყობა მშენებელს, პედრო დე გამბოას დაავალა, რომელსაც ქალაქი ორთოგონალური გეგმით უნდა დაეპროექტებინა. გამბოამ ქალაქის ცენტრალური მოედანი პლაზა დე არმა მოაწყო, სადაც კათედრალი და მმართველის რეზიდენცია განათავსა. საბოლოო ჯამში, ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ რვა, ხოლო აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ ათი კვარტალი გაშენდა. ყოველი კვარტალის მეოთხედი ახალმოსახლეებს მიეცათ, რომლებიც სახლებს ტალახისა და ჩალისგან აშენებდნენ.
ქალაქის დაარსებიდან რამდენიმე თვის შემდეგ ვალდივიამ ქალაქი დატოვა და ჯარებთან ერთად სამხრეთისკენ წავიდა, სადაც არაუკოს ომი დაიწყო. სანტიაგოს დაუცველობით ისარგებლეს მიჩიმალონკოს ტომის ხალხებმა და ქალაქს თავს დაესხნენ. 1541 წლის 11 სექტემბერს ქალაქი ადგილობრივებმა დაანგრიეს, ესპანელთა გარნიზონმა მხოლოდ ციხე-სიმაგრის დაცვა შეძლო. მათ ვალდივიას საყვარელი, ინე დე სუარეზი ხელმძღვანელობდა. როცა მან დამარცხება გააცნობიერა, ყველა ადგილობრივი პატიმრისთვის თავის მოკვეთა და ხალხის დასანახად მათი თავების შუბებზე წამოცმა ბრძანა. საჯარო ბარბაროსულმა აქტმა ქალაქელები დაფანტა და დააშინა, რის შემდეგაც სანტიაგო ნელ-ნელა აღადგინეს.
კოლონიური პერიოდი
ადგილობრივთა შემოტევებისა, არაერთ მიწისძვრათა და წყალდიდობათა მიუხედავად, რომელთა გამოც სანტიაგო მუდმივად განადგურების საფრთის წინაშე იმყოფებოდა, ქალაქის მოსახლეობა და შემოგარენი სწრაფი ტემპით იზრდებოდა. დაიწყო სხვადასხვა ნაგებობების მშენებლობა. 1561 წელს პირველი კათედრალი, ხოლო 1672 წელს სან ფრანცისკოს ტაძარი აშენდა.
XVI-XVII საუკუნეებში ქალაქის განვითარება სხვადასხვა ბუნებრივმა კატასტროფებმა შეაფერხა, რომელთა შორისაა 1575 წლის მიწისძვრა, 1590, 1608 და 1618 წლების ყვავილის ეპიდემია, მდინარე მაპოჩოს წყალდიდობები და 1647 წლის მიწისძვრა, რომელმაც 600-ზე მეტი ადამიანი იმსხვერპლა, ხოლო 5 ათაზე მეტი დააზარალა. თუმცა, ამ კატასტროფებს დედაქალაქის გაფართოებისთვის ხელი არ შეუძლია. ჩილეს ძალაუფლება სანტიაგოს მთავარ მოედანზე, პლაზა დე არმაზე იყო თავმოყრილი.
XVI-XIX საუკუნეებში ქალაქი იყო ესპანეთის გუბერნატორის და გენერალ-კაპიტნის რეზიდენცია.
გეოგრაფია
სანტიაგო მთებით შემოსაზღვრულ ნაყოფიერ მიწებზეა გაშენებული. ქალაქის სიმაღლე დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ იზრდება და 400-დან 700 მეტრამდე მერყეობს.
ქალაქს დასავლეთიდან ჩილეს სანაპირო მთის მასივი, აღმოსავლეთიდან ანდების მთათა სისტემის ძირითადი ხაზი, ხოლო ჩრდილოეთიდან და სამხრეთიდან ამ უკანასკნელის განშტოებები ესაზღვრება. ბოლო ათწლეულების მანძილზე მიმდინარე ურბანიზაციის პროცესმა დედაქალაქის საზღვრები აღმოსავლეთით საგრძნობლად გააფართოვა.
სათხილამურო ცენტრი ელ კოლორადო
სანტიაგოს მეტროპოლიტური პარკი
სანტიაგო ზამთარში
სანტიაგო ზაფხულში
კლიმატი
სანტიაგოში გრილი ნახევრად უდაბნოს და ხმელთაშუა ზღვის ჰავაა. ზაფხული ოქტომბრიდან მარტამდე გრძელდება და ცხელი და მშრალია, ხოლო ზამთარი – აპრილიდან სექტემბრამდე და ცივი და ნესტიანია. ქალაქის ცენტრში ნალექის საშუალო რაოდენობა 241.8 მილიმეტრია, ხოლო ანდებთან ახლოს მდებარე შედარებით მაღალმთიან რაიონებში – 267.8 მილიმეტრი.
ზაფხულში ტემპერატურა დღის განმავლობაში ძირითადად 30 °C-ს ზემოთაა, ხოლო ღამე საშუალოდ 11 °C-ია. ზამთრის პერიოდში ტემბერატურა 0 °C-დან 10 °C-მდე მერყეობს. რეკორდული მინიმალური ტემპერატურა −6.8 °C-ია, რომელიც 1976 წლის ივლისში დაფიქსირდა.[3]
ქალაქში ხშირად ქრის სამხრეთ-დასავლეთის ქარი, რომლის საშუალო სიჩქარე 15 კმ/სთ-ია.
ეკოლოგიური პრობლემები
სანტიაგო ჩილეში ჰაერის დაბინძურების დონის მიხედვით პირველი ქალაქია.[4] 1990-იან წლებში ჰაერის დაბინძურება ერთი მესამედით შემცირდა, თუმცა 2000 წლისთვის კვლავ გაიზარდა. ჩილეს უნივერსიტეტის კვლევების თანახმად 2010 წელს სანტიაგოში ჰაერის დაბინძურების დონე ორჯერ გაიზარდა.[5]
ჰაერის დაბინძურების მთავარი წყარო სპილენძის მაღაროს გამონაბოლქვია,[6][7] თუმცა მთავრობა მაღაროს ლოკალური დაბუნძურების წყაროდ არ მიიჩნევს, რადგან ეს უკანასკნელი სანტიაგოს მეტროპოლიტური რეგიონის საზღვრებს გარეთ, ქალაქის ცენტრიდან 110 კილომეტრის მანძილზე მდებარეობს.[8][9]
ზამთრის პერიოდში თერმული ინვერსია ძლიერ სმოგს და ჰაერის დაბინძურების მაღალ დონეს წარმოშობს.
2007 წლის მარტში სანტიაგოს ჩამდინარე წყლების 61% გაიწმინდა,[10] ამ რიცხვმა წლის ბოლოს 71%-ს მიაღწია. 2012 წლის მარტში მაპოჩოს ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ქარხანა ამუშავდა, რომლის დამსახურებითაც საინტიაგო ლათინურ ამერიკაში პირველი დედაქალაქი გახადა, სადაც მუნიციპალური ჩამდინარე წყლების 100% იწმინდება.[11]
დემოგრაფია
2017 წლის აღწერის მონაცემებით, სანტიაგოს მოსახლეობა 5,220,161 ადამიანს შეადგენს, ხოლო მოსახლეობის სიმჭიდროვე კმ²-ზე 9,821 ადამიანია.
XVII საუკუნემდე სანტიაგოს მოსახლეობა წელიწადში საშუალოდ 2.9%-ით იზრდებოდა, ხოლო XVII-დან XX საუკუნემდე ეს მაჩვენებელი 2%-ზე დაბალი იყო. ქალაქის მოსახლეობა XX საუკუნეში მკვეთრად გაიზარდა. 1907 წელს სანტიაგოში 382,587 ადამიანი ცხოვრობდა, ამ რიცხვმა 1940 წელს ― 1,010,102-ს, 1960 წელს ― 2,009,118-ს, 1982 წელს ― 3,899,619-ს, ხოლო 1992 წელს 4,729,118-ს მიაღწია.[12] 1952 და 1960 წლებში მოსახლეობის წლიური ზრდა 4.9% იყო, ხოლო ადრეულ 2000-იან წლებში ეს მაჩვენებელი 1.4% გახდა. 2002 წლის ეროვნული სტატისტიკის ინსტიტუტის აღწერის მიხედვით სანტიაგოს მეტროპოლიტური ტერიტორიის მოსახლეობა 5,428,590 ადამიანი იყო, რაც ჩილეს მოსახლეობის 35.9%-ს შეადგენდა. 2007 წლის აღწერის მიხედვით, მამაკაცების 32.9% და ქალების 30.7% 20 წლამდე ასაკის, ხოლო მამაკაცების 10.2% და ქალების 13.4% 60 წელს გადაცილებული იყო.
რელიგია
ისევე, როგორც ჩილეში, სანტიაგოშიც მოსახლეობის უმრავლესობა კათოლიკეა. ეროვნული სტატისტიკის ბიუროს მიერ 2002 წელს ჩატარებული აღწერის მიხედვით სანტიაგოს მეტროპოლიტური რეგიონის მოსახლეობის 68.7% — 3,129,249 ადამიანი კათოლიკეა, 595,173 ადამიანი, შესაბამისად 13.1% ევანგელისტი პროტესტანტია, 10.4% ათეისტი ან აგნოსტიკოსია, 2% მორმონია, 1.2% იეჰოვას მოწმეა, 0.3% იუდაიზმის, 0.1% მართლმადიდებლობის და ასევე 0.1% ისლამის მიმდევარია.[13]
ეკონომიკა
სანტიაგო ჩილეს ინდუსტრიული და ფინანსური ცენტრია. ქალაქში ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის 45% გამომუშავდება.[14] სანტიაგოში სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზიების სათავო ოფისები მდებარეობს, მათ შორისაა ლათინური ამერიკის ეკონომიკური კომისია. სანტიაგოში ევროპელი და ამერიკელი ემიგრანტები ცხოვრობენ, მათ მდგრადი ეკონომიკური სისტემა და დაბალი საშემოსავლო გადასახადი ხიბლავთ.[15]
ბოლო ათწლეულების მანძილზე მდგრადმა ეკონომიკურმა ზრდამ სანტიაგო თანამედროვე მეტროპოლისად აქცია. დედაქალაქში უამრავი თეატრი, რესტორანი და სავაჭრო ცენტრია. სანტიაგოშია ქვეყნის რამდენიმე ძირითადი უნივერსიტეტი. ქალაქში თანამედროვე სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურაა. სანტიაგოს მეტროპოლიტენი სამხრეთ ამერიკაში ყველაზე დიდია.
სანტიაგო ეკონომიკურად უთანასწორო ქალაქია. ქალაქის დასავლეთ ნაწილში მცხოვრები მოსახლეობა ბევრად უფრო ღარიბია, ვიდრე აღმოსავლეთ ნაწილში, სადაც მაღალი ხარისხის საჯარო და კერძო ობიექტებია განთავსებული. სანტიაგოში ჯინის კოეფიციენტი, რომელიც სოციალური უთანასწორობის მაჩვენებელია, 0.47-ის ტოლია.[16][17]
კულტურა
კულტურული მემკვიდრეობა
სანტიაგოს მეტროპოლიტურ ტერიტორიაზე 174 არქეოლოგიური, არქიტექტურული და ისტორიული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლია, რომლებიც მონუმენტების ეროვნული საბჭოს დაცვის ქვეშ იმყოფება. მათგან 93 სანტიაგოს კომუნაშია განლაგებული, რომელიც ქალაქის ისტორიულ ცენტრად მიიჩნევა.
ესპანელთა მმართველობის პერიოდში აგებულ არქიტექტურულ ძეგლებს შორის აღსანიშნავია მეტროპოლიტური საკათედრო ტაძარი და სან ფრანცისკოს ტაძარი და მონასტერი. ამ პერიოდის ნაგებობათა უმრავლესობა ქალაქის ცენტრალურ მოედანზე, პლაზა დე არმაზეა განლაგებული.
XIX საუკუნეში აგებულ ნაგებობებს შორისაა ცენტრალური ჩილეს უნივერსიტეტი, რკინიგზის ცენტრალური სადგური, ეროვნული ბიბლიოთეკა და სახვითი ხელოვნების მუზეუმი.
სანტიაგოს მწვანე სივრცეებში არაერთი კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლს შეხვდებით. მათ შორის აღსანიშნავია მარიამ ღვთისმშობლის სახელობის სალოცავი, რომელიც სან-კრისტობალის გორაკზე მდებარეობს.
ტრანსპორტი
საჰაერო ტრანსპორტი
არტურო მერინო ბენიტეს სახელობის საერთაშორისო აეროპორტი, რომელიც ასევე ცნობილია, როგორც სანტიაგოს საერთაშორისო აეროპორტი, უდიდესია ჩილეში, ხოლო ლათინურ ამერიკაში მგზავრთა გამტარობის მიხედვით მე-6 ადგილს იკავებს. 2012 წელს აეროპორტი 14,168,282 მგზავრს მოემსახურა, რაც 2011 წლის მაჩვენებელს 17%-ით აღემატება.[18] აეროპორტი ქალაქის ცენტრიდან 15 კილომეტრის მანძილზე მდებარეობს.
საზოგადოებრივი ტრანსპორტი
სამუშაო დღეებში ადამიანები საზოგადოებრივ ტრანსპორტში საშუალოდ 84 წუთს ატარებენ. მათი 23% დღის განმავლობათი საზოგადოებრივი ტრანსპორტით 2 საათზე მეტი ხნის მანძილზე სარგებლობს. ავტობუსის გაჩერებებსა და მეტროსადგურებზე ადამიანები საშუალოდ დღის განმავლობაში 15 წუთს ატარებენ, ხოლო მათი 21% – 20 წუთზე მეტს. ადამიანები საზოგადოებრივ ტრანსპორტს საშუალოდ 7.4 კილომეტრიან დისტანციაზე გადაადგილებისთვის იყენებენ, ხოლო მათი 15%-სთვის ეს მანძილი 12 კილომეტრზე მეტია.[19]
მეტროპოლიტენი
სანტიაგოს მეტროპოლიტენი, რომელიც 142 კილომეტრზეა გაშლილი, 6 ხაზისა (1, 2, 3, 4, 4A, 5 და 6) და 118 სადგურისგან შედგება. მეტროთი წელიწადში 2,400,000 მგზავრი სარგებლობს.
2005-2006 წლებში გაიხსნა მიწისქვეშა ხაზები 4 და 4A და გაფართოვდა ხაზი 2, ხოლო 2011 წელს გაფართოვდა ხაზი 5.[20][21] 2017 წელს გაიხსნა ხაზი 6, რომელიც 15 კილომეტრის სიგრძისაა, რის შედეგადაც მეტროს სისტემას 10 სადგური დაემატა. 2019 წლის იანვარში გაიხსნა ხაზი 3, რომელიც 18 სადგურისგან შედგება.[22]
საერთაშორისო ურთიერთობები
სანტიაგო იბერო-ამერიკული დედაქალაქების გაერთიანების წევრია,[23] რომელიც 1982 წლის 12 ოქტომბერს დაარსდა.
დაძმობილებული ქალაქები
სანტიაგო დაძმობილებულია შემდეგ ქალაქებთან:
პარტნიორი ქალაქები
1997 წლიდან სანტიაგო საფრანგეთის დედაქალაქ პარიზთან თანამშრობლობს.[27]
რესურსები ინტერნეტში
ლიტერატურა
- ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, თბ., 1985. — გვ. 87.
სქოლიო
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
