From Wikipedia, the free encyclopedia
ბუდაპეშტი (უნგრ. Budapest) — უნგრეთის დედაქალაქი და მოსახლეობის რაოდენობით ქვეყნის ყველაზე დიდი ქალაქი. მოსახლეობის მიხედვით ის ევროკავშირის სიდიდით მეცხრე ქალაქია,[6][7][8] სადაც 525კმ² ფართობის ტერიტორიაზე 1 752 286 ადამიანი ცხოვრობს.[9] ბუდაპეშტი, რომელიც ერთოდროულად ქალაქიცაა და მედიეც, ქმნის ბუდაპეშტის აგლომერაციის ცენტრს. აგლომერაციის ფართობი 7626კმ²-ია და მისი მოსახლეობა 3 303 786 კაცს შეადგენს, რაც მთელი უნგრეთის მოსახლეობის 33%-ია.[10][11]
| ქალაქი | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
ბუდაპეშტი უნგრ. Budapest | |||||||
ზემოდან, მარცხნიდან მარჯვნივ: მდინარე დუნაი და უკანა ფონზე მატიაშის ეკლესია, ბუდას ციხესიმაგრე გელერტის მთიდან, უნგრეთის პარლამენტი, გმირთა მოედანი, წმინდა იშტვანის ბაზილიკა | |||||||
| |||||||
| ქვეყანა |
 უნგრეთი | ||||||
| დაქვემდებარება | დედაქალაქი | ||||||
| შიდა დაყოფა | I რაიონი, II რაიონი, III რაიონი, IV რაიონი, V რაიონი, VI რაიონი, VII რაიონი, VIII რაიონი, IX რაიონი, X რაიონი, XI რაიონი, XII რაიონი, XIII რაიონი, XIV რაიონი, XV რაიონი, XVI რაიონი, XVII რაიონი, XVIII რაიონი, XIX რაიონი, XX რაიონი, XXI რაიონი, XXII რაიონი და XXIII რაიონი | ||||||
| კოორდინატები | 47°29′54″ ჩ. გ. 19°02′27″ ა. გ. | ||||||
| ქალაქის მერი | გერგეი კარაჩონი[1] [2] [3] | ||||||
| დაარსდა | 17 ნოემბერი, 1873 | ||||||
| ფართობი | 525,14 კმ² | ||||||
| ცენტრის სიმაღლე | 117 მეტრი | ||||||
| ოფიციალური ენა | უნგრული ენა | ||||||
| მოსახლეობა | 1 686 222 (1 იანვარი, 2024)[4] | ||||||
| სიმჭიდროვე | 3347,02 კაცი/კმ² | ||||||
| სასაათო სარტყელი | UTC+1 და UTC+2 | ||||||
| სატელეფონო კოდი | 1 | ||||||
| საფოსტო ინდექსი | 1011–1239[5] | ||||||
| ოფიციალური საიტი | budapest.hu | ||||||
  | |||||||
ბუდაპეშტის ისტორია იწყება მაშინ, როდესაც ადრეული კელტური დასახლება რომაულ ქალაქ აკვინკუმად გარდაიქმნა[12][13] და ქვემო პანონიის დედაქალაქი გახდა.[12] უნგრელები ამ ადგილზე IX საუკუნის ბოლოს გამოჩნდნენ,[14] მაგრამ 1241–42 წლებში ტერიტორია მონღოლების შემოსევის დროს გაიძარცვა და განადგურდა.[15] აღდგენილი ბუდა XV საუკუნისთვის რენესანსული ჰუმანიზმის ერთ-ერთ მთავარ ცენტრად გადაიქცა.[16][17][18] 1526 წელს მოჰაჩის ბრძოლას ოსმალების თითქმის 150 წლიანი მმართველობა მოჰყვა.[19] 1686 წელს ბუდას გათავისუფლების შემდეგ, რეგიონი განვითარების ახალ ეპოქაში შევიდა და პეშტ-ბუდა გლობალური ქალაქი გახდა, ხოლო 1873 წლის 17 ნოემბერს ბუდას, ობუდასა და პეშტის გაერთიანების შემდეგ ახალ დედაქალაქს „ბუდაპეშტი“ ეწოდა.[9][20] ბუდაპეშტი, ასევე, ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის თანადედაქალაქი გახდა,[21] რომელიც 1918 წელს პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ დაიშალა. ქალაქი იყო 1848 წლის უნგრეთის რევოლუციის, 1945 წლის ბუდაპეშტის ბრძოლისა და 1956 წლის უნგრეთის რევოლუციის ეპიცენტრი.[22][23]
ბუდაპეშტი არის ბეტა + გლობალური ქალაქი რომელსაც აქვს ძლიერი კომერცია, ფინანსები, მედია, ხელოვნება, მოდა, კვლევები, ტექნოლოგიები, განათლება და გართობა.[24][25] უნგრეთის ფინანსური ცენტრი,[26] 2014 წელს ევროპის რიგით მეორე სწრაფად განვითარებად ურბანულ ეკონომიკად დასახელდა.[27] ბუდაპეშტში მდებარეობს ინოვაციისა და ტექნოლოგიის ევროპული ინსტიტუტის[28], ევროკავშირის პოლიციის კოლეჯისა[29] და ჩინეთის საინვესტიციო ხელშეწყობის სააგენტოს პირველი საგარეო ოფისის შტაბ-ბინები.[30] ბუდაპეშტში წარმოდგენილია 40-ზე მეტი კოლეჯი და უნივერსიტეტი, მათ შორის, ეტვეშ ლორანდის უნივერსიტეტი, ბუდაპეშტის კორვინუსის უნივერსიტეტი, ზემელვაისის უნივერსიტეტი და ბუდაპეშტის ტექნოლოგიისა და ეკონომიკის უნივერსიტეტი.[31][32] 1896 წელს გახსნილი[33] ბუდაპეშტის მეტროთი ყოველდღიურად 1,27 მილიონი ადამიანი, ხოლო ბუდაპეშტის ტრამვაის მომსახურებით კი 1,08 მილიონი ადამიანი სარგებლობს.[34]
ბუდაპეშტის ცენტრალური რაიონი, მდინარე დუნაის გასწვრივ, გამოცხადებულია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ნაწილად და წარმოდგენილია კლასიკური არქიტექტურის რამდენიმე ცნობილი ძეგლით, მათ შორისაა უნგრეთის პარლამენტი და ბუდას ციხესიმაგრე.[35] ქალაქს ასევე აქვს 80-მდე გეოთერმული წყარო,[36] თერმული წყლის გამოქვაბულების უდიდესი სისტემა,[37] სიდიდით მეორე სინაგოგა და სიდიდით მესამე პარლამენტის შენობა მსოფლიოში.[38] ბუდაპეშტი ყოველწლიურად 12 მილიონამდე ტურისტს მასპინძლობს, რაც მას ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე მოთხოვნად მიმართულებად აქცევს.[39] ის ასევე Big7Media-ს „ევროპის 2020 წლის საუკეთესო მიმართულებების“ სიის სათავეშიც მოექცა.[40] კომპანია Which?-ის მიერ ჩატარებულ ანალოგიურ გამოკითხვაში ბუდაპეშტმა მესამე ადგილი დაიკავა.[41]
| ჰავის მონაცემები — Budapest, 1991–2020, (extremes 1870-present) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| თვე | იან | თებ | მარ | აპრ | მაი | ივნ | ივლ | აგვ | სექ | ოქტ | ნოე | დეკ | წლიური |
| რეკორდულად მაღალი °C | 18.1 | 20.6 | 26.1 | 32.0 | 34.0 | 39.5 | 40.7 | 40.0 | 37.6 | 30.8 | 23.4 | 19.3 | 40.7 |
| საშუალო მაღალი °C | 3.0 | 5.8 | 11.3 | 17.9 | 22.6 | 26.2 | 28.1 | 28.0 | 22.5 | 16.4 | 9.4 | 3.5 | 16.2 |
| საშუალო დღიური °C | 0.0 | 2.0 | 6.6 | 12.4 | 16.9 | 20.7 | 22.5 | 22.3 | 16.9 | 11.3 | 5.9 | 0.8 | 11.5 |
| საშუალო დაბალი °C | −2.5 | −1.3 | 2.3 | 7.1 | 11.6 | 15.2 | 16.7 | 16.6 | 12.2 | 7.2 | 3.1 | −1.4 | 7.2 |
| რეკორდულად დაბალი °C | −27.1 | −25.0 | −15.5 | −7.2 | −3.3 | 0.5 | 4.0 | 5.0 | −3.1 | −9.5 | −16.4 | −22.0 | −27.1 |
| საშუალო ნალექი (მმ) | 31 | 33 | 32 | 36 | 67 | 66 | 75 | 61 | 52 | 45 | 48 | 40 | 586 |
| ნალექიანი დღეები საშუალოდ (≥ 1.0 mm) | 6 | 6 | 5.7 | 5.7 | 8 | 6.6 | 6.4 | 5.6 | 5.6 | 6.7 | 7.1 | 6.8 | 76.2 |
| საშუალო ფარდობითი ტენიანობა (%) | 79 | 74 | 66 | 59 | 61 | 61 | 59 | 61 | 67 | 72 | 78 | 80 | 68 |
| ცვრის წერტილის საშუალო °C | −3.9 | −2.3 | 0.0 | 3.4 | 8.3 | 11.4 | 12.4 | 12.4 | 10.2 | 6.2 | 1.9 | −1.8 | 4.9 |
| საშუალო თვიური მზიანი საათები | 53.8 | 83.4 | 133.4 | 179.5 | 233.8 | 250.6 | 279.4 | 253.8 | 195.7 | 150.7 | 65.1 | 49.2 | 1 928,4 |
| საშუალო UV ინდექსი | 2 | 3 | 3 | 5 | 5 | 6 | 6 | 6 | 4 | 3 | 2 | 2 | 4 |
| წყარო 1: Hungarian Meteorological Service(temperature-precipitation) [42][43] (extremes)[44] | |||||||||||||
| წყარო 2: NCEI(precipitation days[45])(humidity, dew point and sun 1961-1990 [46])
Weather Atlas (UV)[47] | |||||||||||||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.jpg)
.svg)
