From Wikipedia, the free encyclopedia
ბირენდრა ბირ ბიქრამ შახ დევი (ნეპ. वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह; დ. 28 დეკემბერი 1945 — გ. 1 ივნისი 2001) — ნეპალის მეათე მეფე ( 1972 — 2001) შაჰების დინასტიიდან. ნეპალის სამეფო არმიის ფელდმარშალი (1972 წლის 31 იანვარი).
ბირენდრა ბირ ბიქრამ შაჰ დევი | |
---|---|
ნეპ. वीरेन्द्र वीर विक्रम शाह | |
ნეპალის მე-10 მეფე | |
მმართ. წლები: | 31 იანვარი 1972 — 1 ივნისი 2001 |
კორონაცია: | 24 თებერვალი 1975 |
მმართ. დასაწყისი: | 31 იანვარი 1972 |
მმართ. დასასრული: | 1 ივნისი 2001 |
წინამორბედი: | მაჰენდრა |
მემკვიდრე: | დიპენდრა |
პირადი ცხოვრება | |
დაბ. თარიღი: | 28 დეკემბერი 1945 |
დაბ. ადგილი: | კატმანდუ, ნეპალი |
გარდ. თარიღი: | 1 ივნისი 2001 (55 წლის) |
გარდ. ადგილი: | კატმანდუ, ნეპალი |
დაკრძ. ადგილი: | ბაგმატი |
მეუღლე: | მეუღლე: აიშვარია |
შვილები: |
ვაჟები: დიპენდრა, ნირაჯანი ქალიშვილი: შურითი |
დინასტია: | შაჰების |
მამა: | მაჰენდრა |
დედა: | ინდრა |
რელიგია: | ინდუიზმი |
ჯარის სახეობა: | ბრიტანეთის არმია |
წოდება: | ფელდმარშალი |
ბირენდრა მზად იყო საპარლამენტო დემოკრატიისთვის, 1990 წლის რეფერენდუმის შემდეგ, თუმცა სოციალურმა პრობლემებმა და პოლიტიკურმა უთანხმოებამ სხვადასხვა საპარლამენტო პარტიებს შორის გამოიწვია მაოისტების წინააღმდეგობა. მათ 1996 წლის თებერვალში წამოიწყეს პარტიზანული ომი ქვეყნის დასავლეთ ნაწილში. ამავდროულად, ბირენდრამ, მეფე გიანენდრასგან განსხვავებით, რომელიც მის შემდეგ მოვიდა ქვეყნის სათავეში, უარი თქვა სამეფო არმიის გამოყენებაზე მაოისტი პარტიზანების წინააღმდეგ ოპერაციების განსახორციელებლად.[1][2]
ბირენდრა დაიბადა კატმანდუში ნარაიანჰიტის სამეფო სასახლეში. იგი გახლდათ მეფისნაცვალ (შემდგომში მეფე) მაჰენდრა ბირ ბიქრამ შაჰისა და მეფის ასულ ინდრა რაჯა ლაკშმი დევი შაჰის პირველი ვაჟი.
ბირენდრა და მისი ძმა გიანენდრა რვა წლის განმავლობაში სწავლობდნენ წმინდა იოზეფის იეზუიტთა სკოლაში დარჯილინგში.
ბირენდრამ განათლება მიიღო ევროპის, აზიისა და ამერიკის საუკეთესო უნივერსიტეტებში, მათ შორის ელიტარულ იტონის კოლეჯსა და ჰარვარდის უნივერსიტეტში. ტახტის დაკავებამდე ბევრს მოგზაურობდა.
1959 წელს ბირენდრა შევიდა იტონის კოლეჯში (დიდი ბრიტანეთი). სწავლის დასრულების შემდეგ 1964 წელს დაბრუნდა ნეპალში, სადაც დაიწყო ქვეყნის გამოკვლევა, ფეხით იმოგზაურა ქვეყნის შორეულ რაიონებში, მოინახულა მრავალი სოფელი და მონასტერი.
სანამ 1967-1968 წლებში ჰარვარდის უნივერსიტეტში პოლიტიკურ თეორიას შეისწავლიდა, გარკვეული დროის განმავლობაში ბირენდრა ტოკიოს უნივერსიტეტში სწავლობდა.
ბირენდრას ჰქონდა საპატიო წოდებები: ინდოეთის არმიის გენერალი (მიენიჭა 1973 წელს), დიდი ბრიტანეთის სრული გენერალი (მიენიჭა 1975 წლის 23 თებერვალს) და დიდი ბრიტანეთის ფელდმარშალი (მიენიჭა 1980 წლის 18 ნოემბერს).[3][4][5]
1970 წლის 27 თებერვალს უფლისწული ბირენდრა დაქორწინდა აიშვარია რაჯია ლაქშმი დევიზე, რანას ოჯახიდან. ქორწილი, რომელიც ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე ძვირადღირებულ ინდუისტურ საქორწილო ცერემონიად ითვლება, ხაზინას $9,5 მილიონი დაუჯდა. ბირენდრას და დედოფალ აიშვარიას სამი შვილი შეეძინათ.[6]
ბირენდრა ტახტზე 1972 წლის 31 იანვარს, მამის, მეფე მაჰენდრას გარდაცვალების შემდეგ ავიდა. იგი გახლდათ ფაქტობრივად აბსოლუტური მონარქი, რადგან მემკვიდრეობით მიიღო ქვეყანა, სადაც პოლიტიკური პარტიები აკრძალული იყო და მონარქი მართავდა ადგილობრივი და რეგიონალური საბჭოების სისტემის –პანჩაიატების მეშვეობით.[7][8]
1972 წელს, მეფე მაჰენდრას გარდაცვალების შემდეგ, მეფე ბირენდრამ კონსულტაცია გაიარა თავის კარის ასტროლოგებთან, რომლებმაც ურჩიეს, რომ კორონაცია სამი წლით გადაედო. რამდენიმეთვიანი „გამოთვლების“ შემდეგ ასტროლოგებმა დაარწმუნეს მონარქი, რომ მისი კორონაციისთვის ყველაზე ხელსაყრელი მომენტი იქნებოდა 1975 წლის 4 თებერვალი დილის 8:37 საათი.
კორონაციის ცერემონიას ესწრებოდა 60 ქვეყნის სახელმწიფო და პოლიტიკური ლიდერი, მათ შორის პრინცი ჩარლზი, რომელიც წარმოადგენდა ბრიტანეთის სამეფო ოჯახს.[9]
კორონაციის დღეს, მეფემ გამოაცხადა, რომ მისი მითითებით მთავრობამ დაწყებითი განათლება ხელმისაწვდომი და უფასო გახადა ყველა ბავშვისთვის. თუმცა, მეფის ქმედებებმა იმედი გაუცრუა ნეპალელებს, რომლებიც იმედოვნებდნენ, რომ მონარქი დემოკრატიის დამყარებისკენ გადადგამდა ნაბიჯებს.[10][11]
ბირენდრას აღიზიანებდა ბრალდებები, თითქოს ქვეყანას მართავდა, როგორც აბსოლუტური მონარქი. ის ამტკიცებდა, რომ ხელმძღვანელობდა დემოკრატიული პრინციპებით , რომლის დროსაც ეროვნული ასამბლეის წარმომადგენლები ირიბად იკრიბებოდნენ. ამავე დროს აცხადებდა, რომ მისი ღარიბი და ჩამორჩენილი ქვეყნისთვის მტკიცე მმართველი იყო საჭირო. [12][13]
ტახტზე ასვლის შემდეგ მეფე ბირენდრა ჯერ ეწვია ინდოეთს (1973 წლის 12 ოქტომბრიდან 19 ოქტომბრამდე), ხოლო დეკემბერში გაემგზავრა ჩინეთში. მეფეს სჯეროდა, რომ ნეპალს, რომელიც მოქცეულია ორ მძლავრ აზიურ სახელმწიფოს შორის, ორივე მათგანთან კარგი ურთიერთობა უნდა ჰქონოდა.[14][15]
კორონაციის ცერემონიაზე მეფე ბირენდრამ წამოაყენა წინადადება ნეპალის "სამშვიდობო ზონად" გამოცხადების შესახებ. ბირენდრამ ოფიციალურად სთხოვა საერთაშორისო საზოგადოებას მხარი დაეჭირათ მისი წინადადებისთვის, გაეროს ნეპალი „სამშვიდობო ზონად“ გამოეცხადებინა. ეს წინადადება დაამტკიცა 130-ზე მეტმა ქვეყანამ, ინდოეთის გარდა. [16][17][18][19][20]
1990 წელს, თებერვალში დაწყებული მასობრივი დემონსტრაციების, ნეპალის კონგრესის (NC) და გაერთიანებული მემარცხენე ფრონტის მიერ გაჩაღებული შეტაკების ფონზე, რასაც რამდენიმე ასეული პირის სიკვდილი მოჰყვა, მიღებულ იქნა ახალი კონსტიტუცია, რომლის მიხედვით ნეპალში კონსტიტუციური მონარქია დამყარდა.[21][22]
მეფემ დანიშნა დამოუკიდებელი საკონსტიტუციო სარეკომენდაციო კომისია, რომელიც წარმოადგენდა ძირითად ოპოზიციურ ფრაქციებს და მოამზადებდა ახალ კონსტიტუციას პოლიტიკური რეფორმების კუთხით მათი მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად. 1990 წლის 10 სექტემბერს კომისიამ მონარქს წარუდგინა შემოთავაზებული კონსტიტუციის პროექტი. ახალმა კონსტიტუციამ ბირენდრა მრავალპარტიული დემოკრატიული სისტემის მქონე კონსტიტუციური მონარქიის სახელმწიფოს მეთაურად აქცია. კონსტიტუციის პროექტი დაამტკიცა პრემიერ მინისტრმა კრიშნა პრასად ბჰატარაიმ და მისმა კაბინეტმა და ასე რომ, 1990 წლის 9 ნოემბერს ბირენდრამ გამოაცხადა ახალი კონსტიტუცია, რითაც ნეპალი კონსტიტუციურ მონარქიად აქცია. მეფე ბირენდრამ დანიშნა დროებითი მთავრობა. ახალ მთავრობას ხელმძღვანელობდა კრიშნა პრასად ბჰატარაი, რომელიც მანამდე რამდენიმე წლის განმავლობაში ციხეში იმყოფებოდა. BBC რადიოში გამოსვლისას კ.პ. ბჰატარაიმ ისაუბრა მეფე ბირენდრას უნაკლო პიროვნულ თვისებებზე და თავაზიანობაზე. მისი, როგორც კონსტიტუციური მონარქის დიდ როლზე.[23][24][25][26]
თუმცა, მუდმივმა ჩხუბმა სხვადასხვა პოლიტიკურ პარტიებს შორის და მრავალრიცხოვანმა სოციალურმა პრობლემებმა ქვეყანა სამოქალაქო ომამდე მიიყვანა, კონფლიქტი მაოისტ მეამბოხეებსა და სამთავრობო ძალებს შორის 1996 წლიდან 2006 წლამდე გაგრძელდა.[27][28][29][30]
2001 წლის 1 ივნისის საღამოს, სადილზე, უფლისწულმა დიპენდრამ, რომელიც ძლიერი ალკოჰოლური და ნარკოტიკული ზემოქმედების ქვეშ იმყოფებოდა, შაშხანა М-16 ით და 9 მილიმეტრიანი პისტოლეტ-ტყვიამფრქვევი MP5K-ით მოკლა 9 და მძიმედ დაჭრა 5 ოჯახის წევრი. შედეგად გარდაიცვალა მეფე ბირენდრა, დედოფალი აიშვარია, მათი შვილები — პრინცი ნირაჯანი, პრინცესა შრუტი, მეფის ძმა — პრინცი დირენდრა, მეფის დები — შანტი და შარადა, ამ უკანასკნელის კუმარის ქმარი და მეფის დეიდა — ჯაიანტი. ერთადერთი გადარჩენილი (მათგან, ვინც სადილზე იყო) გახლდათ მფისწულ გიანენდრას (მეფის ძმა) კომალის ცოლი. თავად დიპენდრა ბაღში გავიდა და თავის მოკვლა სცადა.
სამეფო ოჯახის თითქმის ყველა წევრი დაიღუპა, გარდა გიანენდრა შაჰისა, ბირენდრას უმცროსი ძმისა. დიპენდრა მეფედ გამოცხადდა, მაგრამ რამდენიმე დღის შემდეგ ცეცხლსასროლი იარაღით მიყენებული ჭრილობებით გარდაიცვალა.
მას შემდეგ, რაც იგი გარდაიცვალა 2001 წლის 4 ივნისს, ნეპალის მეფე გახდა გიანენდრა, გარდაცვლილი მეფის, ბირენდრას ძმა, რომელიც მკვლელობის დროს სასახლეში არ იმყოფებოდა. დიპენდრას ცხედარს კრემაცია ჩაუტარდა.[31]
ტრაგედიის მიზეზი გახდა ოჯახური კამათი დიპენდრას საცოლის გარშემო — სამეფო ოჯახის უარი პრინც დიპენდრას დაქორწინებაზე დევიანი რანაზე, რომელსაც იგი 10 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ხვდებოდა. რანას კლანი ფაქტობრივად ერთი საუკუნის განმავლობაში მართავდა ქვეყანას მემკვიდრეობითი პრემიერ-მინისტრების რანგში და ითვლებოდა სამეფო ოჯახის პირველ მტრად ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.