აპოცენტრი და პერიცენტრი

პერიცენტრი და აპოცენტრი (ბერძნ. περί პერი — გარშემო, ახლოს, გვერდით; ბერძნ. από აპო — „-დან“, „-გან“ (რთული სიტყვის ნაწილი, გამოხატავს უარყოფას და რაღაცის ნაკლებობას), ლათ. centrum — ცენტრი) — ციური სხეულის ორბიტის უახლოესი და უშორესი წერტილები ცენტრალური სხეულიდან, რომლის გარშემოც ისინი ბრუნავენ.

1 დედამიწა
2 თანამგზავრის ორბიტა
3 დედამიწის თანამგზავრი
4 დედამიწის ეკვატორული ხაზი
5 დედამიწის ბრუნვის ღერძი
6 პერიგეა
7 აპოგეა
8 აფსიდათა ხაზი

მზის სისტემის პლანეტების ორბიტაზე პერიცენტრსა და აპოცენტრს უწოდებენ შესაბამისად პერიჰელიუმსა და აფელიუმს (პერიჰელიუმი და აფელიუმი; ბერძნ. ‘ήλιος ჰელიოს — მზე). ასევე ფართოდ გამოიყენება ტერმინები პერიგეა და აპოგეა (აგრეთვე პერიგეუმი და აპოგეუმი; ბერძნ. περίγειος — „დედამიწის გვერდით“; ბერძნ. απόγεια — „დედამიწიდან“), რომელთაც დედამიწის ორბიტაზე მთვარესა და ხელოვნურ თანამგზავრის უახლოესა და უშორეს წერტილებს უწოდებენ.

ფორმულა

ორბიტაზე პერიაფსიდებსა და აპოაფსიდებს ^[1] ახასიათებთ შემდეგი ფორმულები:

• პერიაფსიდები: მაქსიმალური სიჩქარე ${\displaystyle v_{\mathrm {per} }={\sqrt {\frac {(1+e)\mu }{(1-e)a}}}\,}$ მინიმალურ (პერიაფსიდები) მანძილზე ${\displaystyle r_{\mathrm {per} }=(1-e)a\!\,}$
• აპოაფსიდები: მინიმალური სიჩქარე ${\displaystyle v_{\mathrm {ap} }={\sqrt {\frac {(1-e)\mu }{(1+e)a}}}\,}$ მაქსიმალურ (აპოაფსიდები) მანძილზე ${\displaystyle r_{\mathrm {ap} }=(1+e)a\!\,}$

მაშინ როცა, კეპლერის პლანეტათა მოძრაობის კანონისა და ენერგიის მუდმივობის თანახმად, შემდეგი მონაცემები მოცემულ ორბიტაზე არის მუდმივი:

• განსაზღვრული ფარდობითი იმპულსის მომენტი ${\displaystyle h={\sqrt {(1-e^{2})\mu a}}}$
• განსაზღვრული ორბიტალური ენერგია ${\displaystyle \epsilon =-{\frac {\mu }{2a}}}$

სადაც,

• ${\displaystyle a\!\,}$ არის უდიდესი მანძილი ელიფსის ცენტრიდან წრეწირამდე
• ${\displaystyle \mu \!\,}$ არის სტანდარტული გრავიტაციის პარამეტრი
• ${\displaystyle e\!\,}$ არის ექსცენტრისიტეტი, განსაზღვრული როგორც ${\displaystyle e={\frac {r_{\mathrm {ap} }-r_{\mathrm {per} }}{r_{\mathrm {ap} }+r_{\mathrm {per} }}}=1-{\frac {2}{{\frac {r_{\mathrm {ap} }}{r_{\mathrm {per} }}}+1}}}$

ტერმინოლოგია

ჩვეულებრივ გამოიყენება ტერმინები აპოცენტრი და პერიცენტრი, თუმცა ტექნიკური ხმარებისთვის ამჯობინებენ ტერმინებს: აპოაფსიდები და პერიაფსიდები.

სხეული	უახლოესი წერტილი	უშორესი წერტილი
გალაქტიკა	პერიგალაქტიკონი	აპოგალაქტიკონი
ვარსკვლავი	პერიასტრი	აპოასტრი
შავი ხვრელი	პერიმელასმა/პერიბოთრა/პერინიგრიკონი	აპომელასმა/აპობოთრა/აპონიგრიკონი
მზე	პერიჰელიუმი	აფელიუმი
მერკური	პერიჰერმიონი	აპოჰერმიონი
ვენერა	პერიცითერიონი/პერიცითერეანი/პერიკრიტიონი	აპოცითერიონი/აპოცითერეანი/აპოკრიტიონი
დედამიწა	პერიგეა/პერიგეუმი	აპოგეა/აპოგეუმი
მთვარე	პერისელენიუმი/პერიცინთიონი/პერილუნე	აპოსელენიუმი/აპოცინთიონი/აპოლუნე
მარსი	პერიარეიონი	აპოარეიონი
იუპიტერი	პერიზენე/პერიიოვი	აპოზენე/აპოიოვი
სატურნი	პერიკრონე/პერისატურნიუმი	აპოკრონე/აპოსატურნიუმი
ურანი	პერიურანიონი	აპოურანიონი
ნეპტუნი	პერიპოსეიდიონი	აპოპოსეიდიონი
პლუტონი	პერიჰადიონი	აპოჰადიონი

დედამიწის პერიჰელიუმი და აფელიუმი

პერიჰელიუმის მაგალითი

აფელიუმის მაგალითი

დედამიწა მზეს ყველაზე მეტად იანვრის დასაწყისში უახლოვდება, ივლისის დასაწყისში — შორდება. პერიჰელიუმს, აფელიუმსა და დედამიწის სეზონებს შორის კავშირი იცვლება
21 000 წლიან ციკლში. ეს ანომალიური პროცესი იწვევს კლიმატის პერიოდულ ცვლილებას (იხ. მილანკოვიჩის ციკლები).

ამ მოვლენის სამომავლო თარიღი და საათი მოცემულია შემდეგ გრაფაში:

წელი	პერიჰელიუმი	აფელიუმი
2007	3 იანვარი 20Z	7 ივლისი 00Z
2008	3 იანვარი 00Z	4 ივლისი 08Z
2009	4 იანვარი 15Z	4 ივლისი 02Z
2010	3 იანვარი 00Z	6 ივლისი 11Z
2011	3 იანვარი 19Z	4 ივლისი 15Z
2012	5 იანვარი 00Z	5 ივლისი 03Z
2013	2 იანვარი 05Z	5 ივლისი 15Z
2014	4 იანვარი 12Z	4 ივლისი 00Z
2015	4 იანვარი 07Z	6 ივლისი 19Z
2016	2 იანვარი 23Z	4 ივლისი 16Z

სქოლიო

1. ასტრომექანიკაში ორბიტაზე ცენტრიდან უმოკლესი და უდიდესი მანძილებისთვის გამოიყენება ტერმინები: პერიაფსიდები და აპოაფსიდები