აშშ-ის სამოქალაქო ომი

ამერიკის სამოქალაქო ომი (1861-65), აგრეთვე ცნობილი როგორც ომი სამხრეთსა და ჩრდილოეთს შორის — ომი ჩრდილოეთის ინდუსტრიულ შტატებსა და სამხრეთის მონათმფლობელურ შტატებს შორის. სამხრეთის თერთმეტი მონათმფლობელური შტატი აშშ-ს გამოეყო და ამერიკის შტატების კონფედერაცია ჩამოაყალიბა. ჯეფერსონ დეივისის მეთაურობით ეს შტატები აშშ-ის ფედერალური მთავრობის (იუნიონის) წინააღმდეგ იბრძოდა. ფედერალურ მთავრობას მხარს უჭერდა ყველა თავისუფალი შტატი და მათი მოსაზღვრე ხუთი მონათმფლობელი შტატი.

აშშ-ის სამოქალაქო ომი
თარიღი	12 აპრილი, 1861 – 9 მაისი, 1865[georgian 1][1]
მდებარეობა	აშშ, ატლანტის ოკეანე
შედეგი	ჩრდილოეთის გამარჯვება: კონფედერაციის დაშლა აშშ-ის ტერიტორიული ერთიანობის შეანრჩუნება მონათმფლობელობის გაუქმება რეკონსტრუქციის ერის დაწყება და შესწორებების შეტანა კონსტიტუციაში
მხარეები
აშშ კონფდერაცია
მეთაურები
აბრაამ ლინკოლნი † ულის გრანტი ჯეფერსონ დეივისი რობერტ ლი
ძალები
სულ: 2 200 000 სამხედრო[georgian 2] 698 000 სამხედრო (პიკი)[2][3] სულ: 750 000–1 000 000 სამხედრო რომელმაც იმსახურა[georgian 2][4] 360 000 სამხედრო (პიკი)[2][5]
დანაკარგები
110 000+ ბრძოლაში მოკლული 230 000+ უბედური შემთხვევით და დაავადებით გარდაცვილი[6][7] 25 000–30 000 გარდაცვლილი კონფედერაციის საბყრობილეებში[2][6] სულ: 365 000+ გარდაცვლილი[8] 282 000+ დაჭრილი[7] 181 193 ტყვედ ჩავარდნილი[2] სულ: 828 000+ დანაკრგი 94 000+ ბრძოლაში მოკლული[6] 26 000–31 000 გარდაცვილილი ჩრდილოეთის საბყრობილეებში[7] სულ: 290 000+ გარდაცვლილი 137 000+ დაჭრილი 436 658 ტყვედ ჩავარდნილი[2] სულ: 864 000+ დანაკარგი 50 000 გარდაცვლილი თავისუფალი მშვიდობიანი მოქალაქე[9] 80 000+ მოკლული მონა (დაავადებით)[10] სულ: 616 222[11]–1 000 000+ გარდაცვლილი[12][13]
აშშ-ის სამოქალაქო ომი ვიკისაწყობში

შტატების სტატუსები 1861 წელს.

   1861 წლის 15 აპრილამდე გამოყოფილი შტატები

   1861 წლის 15 აპრილის შემდეგ გამოყოფილი შტატები

   გაერთიანებული შტატები სადაც მონობა ნება დართული იყო

   გაერთიანებული შტატები სადაც მონობა აკრძალული იყო

   ტერიტორიები

1860 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში რესპუბლიკური პარტია, აბრაამ ლინკოლნის ხელმძღვანელობით, მოუწოდებდა მონათმფლობელობის გავრცელების შეზღუდვაზე იმ შტატების გარეთ, სადაც ის უკვე არსებობდა. რესპუბლიკელთა გამარჯვებამ არჩევნებში გამოიწვია შვიდი სამხრეთის შტატის კავშირიდან გასვლა, 1861 წლის 4 მარტს ლინკოლნის პრეზიდენტის პოსტზე ასვლამდე. არჩევნებამდე და არჩევნების შემდგომმა ადმინისტრაციებმა უარყვეს ამ შტატების კავშირიდან გასვლის ლეგიტიმურობა და ის აჯანყებად მიიჩნიეს.

1861 წლის 8 თებერვალს 11-მა მონათფლობელურმა შტატმა (34 შტატიდან) დააფუძნა ახალი სახელმწიფო, ამერიკის კონფედერაციული შტატები, რომლის დედაქალაქიც იყო რიჩმონდი. 4 მარტის საინგურაციო სიტყვაში პრეზიდენტი ლინკოლნი დაპირდა სამხრეთის შტატებს, რომ ძალადობრივად არ გააუქმებდა მათ ტერიტორიაზე მონობას და მოუწოდა შეეწყვიტათ გამოყოფის პროცესი. მიმართვამ შედეგი ვერ გამოიღო. ლინკოლმა და კონფედერაციის პრეზიდენტმა, ჯეფერსონ დევისმა, სამხედრო მობილიზაცია გამოაცხადეს. პირველი შეტაკებები მოხდა ჩარლსტონის პორტში. ომის პირველ წლებში სამხრეთი ხშირად იმარჯვებდა ბრძოლებში, მაგრამ ნელ-ნელა ჩრდილოეთმა (მათ კავშირს - union უწოდებდნენ) მოიპოვა უპირატესობა. ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ბრძოლა გაიმართა გეთისბერგთან, 1863 წლის ივნისში, სადაც სამხრეთელები დამარცხდნენ. შემდგომში კი დაკარგეს ატლანტა და რიჩმონდი. 1865 წლის 9 აპრილს კონფედერაციის მთავარსარდალი, გენერალი რობერტ ლი, იძულებული გახდა დანებებოდა კავშირის მთავარსარდალს, ულის გრანტს. სამოქალაქო ომი ჩრდილოეთის გამარჯვებით დასრულდა. ამ ომის შემდგომ კი კონსტიტუციაში შევიდა მეცამეტე დამატება და აიკრძალა მონობა ქვეყნის მთელს ტერიტორიაზე.

სამხედრო შეტაკებები დაიწყო ბრძოლით ფორტ სამტერთან 1861 წლის 12 აპრილს და დასრულდა 1865 წლის 26 მაისს სამხრეთელთა არმიის ნარჩენების კაპიტულაციით. ომის პერიოდში სულ დაახლოებით 2 ათასამდე ბრძოლა გაიმართა. დანაკარგთა საერთო რაოდენობამ ორივე მხარეს შეადგინა 600 ათასი მოკლულითა და 281.9 ათასი დაჭრილით, რაც აღემატება ყველა სხვა ომს, რომელშიც აშშ-ს მონაწილეობა მიუღია.

იხილეთ აგრეთვე

• სამოქალაქო ომების სია

შენიშვნები

1. ბოლო გასროლა — 22 ივნისი, 1865.
2. სხვადასხვა დროს მომსახურე სამხედროების საერთო რაოდენობა

ლიტერატურა

• Commager, Henry Steele (ed.). The Blue and the Gray. The Story of the Civil War as Told by Participants. (1950), excerpts from primary sources
• Hesseltine, William B. ed.; The Tragic Conflict: The Civil War and Reconstruction (1962), excerpts from primary sources
• Simpson, Brooks D. et al. eds. The Civil War: The First Year Told by Those Who Lived It (Library of America 2011) 840pp, with 120 documents from 1861 online reviews

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

აშშ-ის სამოქალაქო ომი

• Civil War photos
• View images
• Civil War Trust
• Civil War Era Digital Collection at Gettysburg College დაარქივებული 2009-08-11 საიტზე Wayback Machine.
• ამერიკის სამოქალაქო ომი — ყოველი დღე // YouTube

სქოლიო

1. The Belligerent Rights of the Rebels at an End. All Nations Warned Against Harboring Their Privateers. If They Do Their Ships Will be Excluded from Our Ports. Restoration of Law in the State of Virginia. The Machinery of Government to be Put in Motion There (May 10, 1865). ციტირების თარიღი: December 23, 2013
2. Facts. National Park Service.
3. "Size of the Union Army in the American Civil War": Of which 131,000 were in the Navy and Marines, 140,000 were garrison troops and home defense militia, and 427,000 were in the field army.
4. Long, E. B. The Civil War Day by Day: An Almanac, 1861–1865. Garden City, NY: Doubleday, 1971. OCLC 68283123. p. 705.
5. "The war of the rebellion: a compilation of the official records of the Union and Confederate armies; Series 4 – Volume 2", United States. War Dept 1900.
6. Fox, William F. Regimental losses in the American Civil War (1889)
7. DCAS Reports – Principal Wars, 1775 – 1991. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-10-22. ციტირების თარიღი: 2021-10-22.
8. Chambers & Anderson 1999, p. 849. sfn error: no target: CITEREFChambersAnderson1999 (help)
9. Nofi, Al. (June 13, 2001) Statistics on the War's Costs. Louisiana State University. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 11, 2007. ციტირების თარიღი: October 14, 2007
10. Professor James Downs. "Colorblindness in the demographic death toll of the Civil War". University of Connecticut, April 13, 2012. "The rough 19th-century estimate was that 60,000 former slaves died from the epidemic, but doctors treating Black patients often claimed that they were unable to keep accurate records due to demands on their time and the lack of manpower and resources. The surviving records only include the number of Black patients whom doctors encountered; tens of thousands of other slaves who died had no contact with army doctors, leaving no records of their deaths." 60,000 documented plus 'tens of thousands' undocumented gives a minimum of 80,000 slave deaths.
11. Toward a Social History of the American Civil War Exploratory Essays, Cambridge University Press, 1990, page 4.
12. Hacker, J. David (September 20, 2011). „Recounting the Dead“. The New York Times. Associated Press. დაარქივებულია ორიგინალიდან — September 25, 2011. ციტირების თარიღი: September 22, 2011.
13. Professor James Downs. "Colorblindness in the demographic death toll of the Civil War". Oxford University Press, April 13, 2012. "A 2 April 2012 New York Times article, 'New Estimate Raises Civil War Death Toll', reports that a new study ratchets up the death toll from an estimated 650,000 to a staggering 850,000 people. As horrific as this new number is, it fails to reflect the mortality of former slaves during the war. If former slaves were included in this figure, the Civil War death toll would likely be over a million casualties ..."