ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ

რუსეთის ფედერაციის მიერ ყირიმის ანექსია — სამხედრო და პოლიტიკური ქმედებების ერთობლიობა, რომელიც მიმართულ იქნა უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობის წინააღმდეგ რუსეთის ფედერაციის მიერ. უკრაინის ტერიტორია ყირიმი ანექსირებულ იქნა რუსეთის ფედერაციის მიერ 2014 წლის 18 მარტს. ყირიმის ნახევარკუნძული დე-ფაქტოდ შეიყვანეს ფედერაციის შემადგენლობაში როგორც ყირიმის ფედერალური ოლქი, რომელიც შედგება რუსეთის ფედერალური ორი ერთეულისგან — ყირიმის რესპუბლიკა და ქალაქი სევასტოპოლი. ანექსიას წინ უძღოდა ყირიმის ნახევარკუნძულზე რუსეთის შეიარაღებული ძალების ინტერვენცია და ოკუპაცია, რაც განხორციელდა მას შემდეგ, რაც 2014 წელს უკრაინაში მოხდა რევოლუცია — ხალხი აჯანყდა რუსეთის მიმართ ლოიალური პრეზიდენტის ვიქტორ იანუკოვიჩის და მისი პარტიის წინააღმდეგ. ყირიმში ინტერვენცია იყო უკრაინის სამხრეთ და აღმოსავლეთ რეგიონებში ფართო მღელვარების ერთ-ერთი შემადგენელი.

ყირიმის ანექსია
რუსეთ-უკრაინის ომის ნაწილი
უკრაინა       ყირიმი       რუსეთი
თარიღი	20 თებერვალი 2014 – 19 მარტი 2014 (27 დღე)
მდებარეობა	ყირიმი
Casus belli	რუსეთის მიერ უკრაინის რევოლუციის წინააღმდეგობა, უკრაინის პრო-რუსული ხელისუფლების მარცხი, რუსული ჯარების ინტერვენცია
შედეგი	რუსული სპეციალური ოპერაციების ძალების მიერ ფარულად შესვლა უკრაინის კონტროლირებად ტერიტორიაზე, ყირიმის სტრატეგიული წერტილების დაკავება, მათ შორის აეროპორტები, სამხედრო ბაზები და ა.შ. უკრაინის საზღვაო ძალების მეთაური, ადმირალი ბერეზოვსკი გადადის რუსეთის მხარეს, რომელსაც შემდგომ მიყვა ადგილობრივი უკრაინული ჯარების ნახევარი რუსი სამხედროები იკავებენ უმაღლეს საბჭოს.ყირიმის მინისტრთა საბჭო დაშლილად ცხადდება და ინიშნება ახალი პრო-რუსული პრემიერ-მინისტრი. რუსეთის მხარდამჭერი ახალი უმაღლესი საბჭო აცხადებს ყირისმის რესპუბლიკის დამოუკიდებლობას, შემდეგ 16 მარტს ატარებს რეფერენდუმს ყირიმის სტატუსთან დაკავშირებით, რომლის გამოცხადებული შედეგების თანახმად უმრავლესობა ხმას აძლევს რუსეთის ფედერაციასთან შეერთებას. კრემლში 18 მარტს ფორმდება შეთანხმება რუსეთსა და ყირიმის თვითგამოცხადებულ რესპუბლიკას შორის, რომელიც ოფიციალურად აფორმებს ყირიმის რუსეთთან შეერთებას. 19 მარტს უკრაინის შეიარაღებული ძალები გამოძევებულნი ხდებიან თავიანთი ბაზებიდან შეკრებილი რუსეთის პრო-რუსული მომიტინგეების და რუსული ჯარების მიერ. უკრაინა აცხადებს საკუთარი ჯარების გაყვანის თაობაზე ყირიმიდან. რუსეთი ირიცხება დიდი რვიანიდან
მხარეები
რუსეთი  უკრაინა
ძალები
აქციების მონაწილეები 20,000 (სევასტოპოლი) 10,000 (სიმფეროპოლი) მოხალისეები 5,000 (სევასტოპოლი) 1,700 (სიმფეროპოლი) რუსეთის შ/ძ 20,000–30,000 ჯარისკაცი უკრაინის ჯარების მოღალატეები 12,000 აქციების მონაწილეები 4,000–10,000 (სიმფეროპოლი) უკრაინის შ/ძ 5,000–22,000 ჯარისკაცი 40,000 მობილიზებული რეზერვისტი უკრაინის დანარჩენი ტერიტორიიდან
დანაკარგები
1 ჯარისკაცი 2 მოკლული ჯარისკაცი, 60–80 დატყვევებული
3 მომიტინგე დაიღუპა (2 რუსეთის მხარდამჭერი, 1 უკრაინის მხარდამჭერი)
ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ ვიკისაწყობში

22-23 თებერვალს, რუსეთის პრეზიდენტი ვლადიმირ პუტინი მთელი ღამე მართავდა შეხვედრას უსაფრთხოების და სპეცსამსახურების ხელმძღვანელებთან, რომელზეც განიხილავდნენ ჩამოგდებული პრეზიდენტ იანუკოვიჩის შესაძლო დახმარების სცენარებს. ამ შეხვედრის დასასრულს პუტინმა აღნიშნა, რომ „ჩვენ უნდა დავიწყოთ ყირიმის რუსეთისთვის დაბრუნებაზე მუშაობა“. 23 თებერვალს რუსეთის მხარდამჭერი აქციები გაიმართა ყირიმის ქალაქ სევასტოპოლში. 27 თებერვალს შენიღბულმა რუსულმა ჯარებმა, რომელთაც მოხსნილი ჰქონდათ ყველანაირი საამომცნობო ნიშანი, აიღეს ყირიმის უმაღლესი საბჭოს შენობა, დაიკავეს ყირიმის სტრატეგიული ობიექტები, რასაც მოყვა პრო-რუსული მთავრობის დანიშვნა აკსიონოვის თაოსნობით და ყირიმის დამოუკიდებლობის გამოცხადება.

უკრაინის მხარე მიიჩნევს, რომ რუსეთმა ყირიმის ანექსირებით დაარღვია საერთაშორისო კანონმდებლობა და შეთანხმებები, მათ შორის 1991 წლის შეთანხმება დსთ-ის ჩამოყალიბების შესახებ, ჰელსინკის შეთანხმება, 1994 წლის ბირთვული იარაღის განუვრცელებლობის შესახებ შეთანხმება და რუსეთ-უკრაინას შორის მეგობრობის, თანამშრომლობის და პარტნიორობის შეთანხმება. აღნიშნული ქმედება დაგმობილ იქნა მსოფლიოს მრავალი ლიდერის მიერ, რომლებიც ხაზს უსვამენ, რომ უკრაინის ტერიტორიის უკანონო ანექსიით დაირღვა უკრაინის დამოუკიდებლობის და სუვერენიტეტის შესახებ 1994 წელს გაფომებულ ბიდაპეშტის მემორანდუმი, რომელზეც რუსულ მხარეს აქვს ხელმოწერილი. იგი გახდა დიდი რვიანის დანარჩენი წევრების მიერ ჯგუფიდან რუსეთის გარიცხვის გადაწყვეტილების, შემგომ კი, ქვეყანაზე სანქციების პირველი პაკეტის დაკისრების საფუძველი. გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ მიიღო „საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობის“ აღიარების შესახებ რეზოლუცია და ასევე არ სცნო ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ჩატარებული ხმის მიცემა და ანექსიის კანონიერება.

მას შემდეგ, რაც ყირიმის 2014 წლის 16 მარტის რეფერენდუმზე სეპარატიზმმა ამომრჩეველთა დიდი ნაწილის მხარდაჭერა მიიღო, გაეროს რეზოლუცია ასევე ხაზს უსვამს, რომ „რეფერენდუმს არ გააჩნია იურიდიული ძალა და აღიარება, შესაბამისად ვერ გახდება ყირიმის სტატუსის რაიმე ცვლილების საფუძველი“. რეზოლუცია მოუწოდებს ყველა ქვეყანას და საერთაშორისო ორგანიზაციას, არ სცნონ და არ მოიაზრონ რუსეთის მიერ უკრაინის ტერიტორიის ანექსის ცნობა.

რუსეთის ფედერაცია ეწინააღმდეგება „ანექსიის“ იარლიყს და როგორც ვლადიმირ პუტინი განსაზღვრავს, რეფერენდუმი იყო ხალხის თვითგამორკვევის უფლების რეალიზაცია. 2015 წლის ივლისში რუსეთის პრემიერ-მინისტრამა დიმიტრი მედვედევმა განაცხადა, რომ ყირიმი სრულად იქნა ინტეგრირებული რუსეთთან.

წინარეისტორია

ყირიმი რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა 1783 წელს, როდესაც ანექსირებულ იქნა ყირიმის სახანო. შემდგომ, ყირიმი გახდა რუსეთის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტირი რესპუბლიკის (რსფსრ) ნაწილი 1954 წლამდე. თავდაპირველად, 1783 წლის 19 აპრილს, რუსეთის იმპერატორმა ეკატერინე მეორემ ხელი მოაწერა მანიფესტს რუსეთის იმპერიისთვის ყირიმის მიერთების შესახებ. შემდეგ წელს ყირიმს უკვე ერქვა ტავრიდას ოლქი, ხოლო 1795 წელს გახდა ნოვოროსიისკის გუბერნიის ნაწილი, 1802 წელს კი, გადაკეთდა ტავრიდის გებერნიად. რუსეთის სამოქალაქო ომის პირველ ხანებში ჩამოყალიბდა რამდენიმე მოკლევადიანი მთავრობა (ყირიმის სახალხო რესპუბლიკა, ყირიმის რეგიონული მთავრობა, ყირიმის სსრ), მაგრამ ისინი ჩანაცვლდნენ თეთრების მიერ. 1921 წლის ოქტომბერში ჩამოყალიბდა რსფსრ-ის ყირიმის ავტონომიური სსრ. მეორე მსოფლიო ომის და ყველა ადგილობრივი ყირიმელი თათრის დეპორტაციის შემდგომ, 1946 წელს, ყირიმის ასსრ-მ დაკარგა ავტონომია და ჩამოქვეითდა რუსეთის სფსრ-ის ოლქად.

1954 წელს საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის დეკრეტით ყირიმის ოლქი რუსეთის სფსრ-სგან გადაიყვანეს უკრაინის სსრ-ში.

1989 წელს, „პერესტროიკის“ მიმდინარეობისას, უმაღლესმა საბჭომ სტალინის მართველობის პერიოდში ყირიმელი თათრების დეპორტაცია უკანონოდ გამოაცხადა და მუსულმანური ეთნიკური ჯგუფის უდიდეს ნაწილს ყირიმში დაბრუნების ნება დართო.

ლიტერატურა

• (2016) Fog of Falsehood: Russian Strategy of Deception and the Conflict in Ukraine, FIIA Report, 45. Helsinki: Finnish Institute of International Affairs. ISBN 978-951-769-485-8. დაარქივებული 9 November 2017^{[Date mismatch]} საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ყირიმის ანექსია რუსეთის ფედერაციის მიერ

• A treaty of accession of the Republic of Crimea and Sevastopol to the Russian Federation. Unofficial English translation with commentary
• Russia & Me: Former Post-Soviet Leaders' Views On Crimea's Annexation (video 11:21), REF/RL, 26 February, 2016