ფრიდრიხ ცანდერი

გეორგ არტურ კონსტანტინის ძე ფრიდრიხ ცანდერი (რუს. Фридрих Артурович Цандер, Fridrikh Arturovich Tsander; ლატვ. Frīdrihs Canders, 11 აგვისტო,1887 წელი, რიგა, ლივონიის გუბერნია, რუსეთის იმპერია - 28 მარტი, 1933 წელი, კისლოვოდსკი, რუსეთის სფსრ, სსრკ) – ბალტიელ–გერმანელი პიონერი სარაკეტო და კოსმოსურ ფრენებში რუსეთის იმპერიაში და საბჭოთა კავშირი. მან შექმნა პირველი თხევადი საწვავის რაკეტა, რომელიც გაუშვეს საბჭოთა კავშირიდან, GIRD-X, და მრავალი მნიშვნელოვანი თეორიული წვლილი შეიტანა კოსმოსისკენ მიმავალ გზაზე.

ფრიდრიხ ცანდერი
გერმ. Georg Arthur Constantin Friedrich Zander
დაბ. თარიღი	11 აგვისტო, 1887[1]
დაბ. ადგილი	რიგა, ლივონიის გუბერნია, რუსეთის იმპერია
გარდ. თარიღი	1933 წლის 28 მარტი (45 წლის)
გარდ. ადგილი	კისლოვოდსკი, რუსეთის სფსრ, სსრკ
დასაფლავებულია	კისლოვოდსკი
მოქალაქეობა	საბჭოთა კავშირი
საქმიანობა	გამომგონებელი, ინჟინერი და military flight engineer
მუშაობის ადგილი	მოსკოვის საავიაციო ინსტიტუტი
ალმა-მატერი	რიგის ტექნიკური უნივერსიტეტი
მამა	Arthur Georg Zander[2]
ჯილდოები	International Space Hall of Fame[3] [4]
ხელმოწერა
სამეცნიერო სფერო	ასტონავტიკა
ფრიდრიხ ცანდერი ვიკისაწყობში

ბიოგრაფია

ცანდერი დაიბადა რიგაში, რუსეთის იმპერია, გერმანელთა ოჯახში.^[5][6] მისი მამა არტურ გეორგ ცანდერი ექიმი იყო, მაგრამ ფრიდრიხ ცანდერი გატაცებული იყო სხვა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებით. ცანდერი ჩაირიცხა რიგის საშუალო ტექნიკურ სკოლაში 1898 წელს, შვიდი წლიანი პროგრამისთვის, რომელშიც ის საუკეთესო სტუდენტი იყო. ამ ხნის განმავლობაში იგი გაეცნო კონსტანტინე ციოლკოვსკის შემოქმედებას და კოსმოსურ მოგზაურობას, რითაც მას პირველად გაუჩნდა მეცნიერებისადმი ვნება. რიგის პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში ინჟინერიის შესწავლის დროს მან მარსის მიმართულებით ფრენის ტრაექტორიის გათვლა განახორციელა.

1914 წელს დაამთავრა საინჟინრო ხარისხი, 1915 წელს საცხოვრებლად მოსკოვში გადავიდა. მუშაობდა რეზინის ქარხანაში "პროვოდნიკი", შემდეგ 1919 წელს მუშაობდა საჰაერო ხომალდის ქარხანაში No4 ("საავტომობილო"). 1923 წელს იგი დაქორწინდა ა. მილიუკოვაზე და მათ შეეძინათ ქალიშვილი ასტრა და ვაჟი მერკური. მერკური გარდაიცვალა ალისფერი ცხელებისგან 1929 წელს. რამდენიმე წლის უმუშევრობისა და ინტენსიური გამოკვლევების შემდეგ სარაკეტო და კოსმოსურ მოგზაურობებზე, 1926 წელს ცანდერმა დაიწყო მუშაობა საავიაციო ცენტრალურ დიზაინის ბიუროში, ხოლო 1930 წელს მუშაობდა საავიაციო საავტომობილო მშენებლობის ცენტრალურ ინსტიტუტში (TsIAM ).^[7][8][9]

სამეცნიერო წვლილი

1908 წელს მან გააკეთა ჩანაწერები პლანეტარული მოგზაურობის პრობლემების შესახებ, სადაც მან ყურადღება გაამახვილა ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა სიცოცხლის შენარჩუნება და გახდა პირველი, ვინც შემოგვთავაზა კოსმოსური ხომალდის გემზე სათბურებში მცენარეების მოყვანა. 1911 წელს მან გამოაქვეყნა კოსმოსური ხომალდის გეგმა, რომლებიც აგებულია ალუმინის აალებადი შენადნობების გამოყენებით, რომელიც ჩვეულებრივი თვითმფრინავივით გაიფრქვევა და შემდეგ საწვავისთვის ფრთებს დაწვავს, რადგან ზედა ატმოსფეროს მიაღწევს და აღარ საჭიროებს მათ. 1921 წელს მან თავისი მასალა წარუდგინა გამომგონებელთა ასოციაციას (AIIZ), სადაც იგი შეხვდა და განიხილა კოსმოსური მოგზაურობის შესახებ ლენინთან, რომელიც კონფერენციას ესწრებოდა. 1924 წელს მან მასალა გამოაქვეყნა ჟურნალში Technology and Life (Tekhnika i Zhizn).

1925 წელს ცანდერმა წარმოადგინა ნაშრომი, ”რეაქტიული რეაქციის პრობლემები: თვითმფრინავით მოძრაობა: პლანეტარული ფრენები”, სადაც იგი ვარაუდობს, რომ კოსმოსური ხომალდი ორ პლანეტას შორის მოგზაურობას ტრაექტორიის დასაწყისში შეიძლება დაჩქარდეს და ტრაექტორიის ბოლოს შენელდეს. ორი პლანეტის მთვარის სიმძიმე - მეთოდი, რომელიც ცნობილია, როგორც სიმძიმის დამხმარე.^[10]

1929–1930 წლებში, როდესაც ის IAM– ში იმყოფებოდა, ცანდერმა იმუშავა თავის პირველ ძრავაზე, OR – 1, რომელიც მუშაობდა შეკუმშულ ჰაერზე და ბენზინზე. ამ პერიოდში ის ასევე ასწავლიდა კურსებს მოსკოვის საავიაციო ინსტიტუტში. 1931 წელს ცანდერი იყო GIRD (რეაქტიული მოძრაობის შესწავლის ჯგუფის (Группа изучения реактивного движения (ГИРД)) დამფუძნებელი წევრი მოსკოვში. როგორც გუნდის # 1 უფროსი, ცანდერი მუშაობდა OR-2 (GIRD-02) სარაკეტო ძრავაზე, "216" ფრთიანი საკრუიზო რაკეტის შემუშავების მიზნით. მან ასევე იმუშავა ძრავაზე და რაკეტაზე GIRD-10, რომელიც წარმატებით გაფრინდა 1933 წლის 25 ნოემბერს. ცანდერმა დააპროექტა რაკეტა, მაგრამ ვერ შეძლო მისი გაფრენა, რადგან იმავე წლის მარტში ტიფით გარდაიცვალა ქალაქ კისლოვოდსკში.

ლიტერატურა

• Tsander, Fridrikh Arturovich (1969). From a scientific heritage. Washington D.C.: NASA.
• Tsander, Fridrikh Arturovich (1977). Selected Papers (Russian). Riga: Zinātne.
• Golovanov, Yaroslav (1985). The Martian:Tsander (Russian). Moscow: Molodaya Gvardiya.
• Georgiy Stepanovich Vetrov, S. P. Korolyov and space. First steps. — 1994 M. Nauka, ISBN 5-02-000214-3.

რესურსები ინტერნეტში

• სამეცნიერო მონოგრაფია «თვითმფრინავებიდან რაკეტებამდე სტატია ფრიდრიხ ცანდერზე

სქოლიო

1. Цандер Фридрих Артурович. Great Soviet Encyclopedia
2. BBLD - Baltisches biografisches Lexikon digital — 2012.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q18616550'></a>
3. https://www.nmspacemuseum.org/inductee/fridrikh-a-tsander/
4. Space Pioneers Enshrined — Las Vegas: 1976. — გვ. 6.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q676171'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q55284879'></a>
5. Romanovskis, T (2004). „Comment on Families of Keplerian orbits“. European Journal of Physics. 25 (2): L17–L19. doi:10.1088/0143-0807/25/2/L03.
6. Another distinguished German from Riga was Friedrich Zander (1887-1933), who graduated from the Mechanics Department of Riga Polytechnic Institute in 1914 and remained there to pursue research which culminated in the construction of the first rocket., Contribution of Baltic Germans to Science The Latvian Institute დაარქივებული 2017-08-22 საიტზე Wayback Machine.
7. Tsander, FA, "Autobiography of Fridrikh Arturovich Tsander, Production Engineer" (in Russian), March 12, 1927.
8. Freeman, Marsha (2003). „The contributions of Fridrikh Tsander: A memoir“. Acta Astronautica. 52 (8): 591–9. Bibcode:2003AcAau..52..591F. doi:10.1016/S0094-5765(02)00132-7.
9. Petrovich, G.V. (2002) The Soviet Encyclopedia of Space Flight. University Press of the Pacific. p. 468. ISBN 978-0898759198
10. Zander‘s 1925 paper, “Problems of flight by jet propulsion: interplanetary flights,” was translated by NASA. See NASA Technical Translation F-147 (1964); specifically, Section 7: Flight Around a Planet’s Satellite for Accelerating or Decelerating Spaceship, pp. 290-292.