სლავური მითოლოგია

სლავური მითოლოგია — სლავები, რომლებმაც აღმოსავლეთ ევროპის სხვადასხვა ტომები შემოიერთეს VI საუკუნემდე ცალკეულ ერად არ ჩამოყალიბებულა. მათ არ ჰყოლიათ საერთო წინაპრები, მაგრამ მათ მსგავსი კულტურა აერთიანებთ. ამ კულტურის ცენტრში ექცევა გლეხური მითლოგია, რომელმაც ფოლკლორის მთელი თაობები გაიარა. ამჟამად სლავები სამ დიდ ჯგუფსშეადგენენ: სამხრეთი, დასავლეთი და აღმოსავლეთი, რომელიც ბალკანეთდან რუსეთამდეა გადაჭიმული. ეს ჯგუფები რამდენიმე ეთიკურ ნაწილად იყოფა, რომლებიც მოიცავს რუსებს, პოლონელებს, ჩეხებს, უკრაინელებს, ბელარუსებს, სერბებს, ხორვატებს, მაკედონიელებს, სლოვენიელებს, ბულგარელებს, კაშუბებსა და სლოვაკებს. მმიუხედავად იმისა, რომ ამ ჯგუფის თითოეულ წარმომადგენელს საკუთარი ენა აქვს, ერთი სლავური ენის წარმომადგენელს მეორეს საუბრის დიდი ნაწილის გაგება შეუძლია. სწორედ ეს არის მნიშვნელოვანი წინაპირობა სლავური მითოლოგიის განვითარებისა.

დაპირისპირებული ძალები

სლავური მითლოგიას ღმერთების, მღვდლებისა და რელიგიური რიტუალების ერთიანი სისტემა არ აქვს. მისი განხილვა ყველაზე უკეთ შეიძლება როგორც ბუნების ძალების - ქარიშხლების, წყალდიდობებისა და გვალვების შეცნობის მცდელობა, რომლის წინაშეც პატარა ოჯახურ ჯგუფებად შეკრებილი ძველი ხალხები ძირითადად დაუცველები იყვნენ. მითებში დომინირებდა კონფლიქტი ურთიერთდაპირისპირებულ მხარეებს - ქაოსსა და მტრობას და წესრიგსა და კეთილგანწყობას შორის.

ჩერნობოგი განადგურების მომტანი ღმერთია. მისი სახელი შედგება სიტყვებისგან „ჩერნი“ - შავი და „ბოგი“ - ღმერთი. ის ჩრდილების სამყაროში, სიბნელეში ცხოვრობს. მეორე მხრივ ბიელბოგი (ბიელი - თეთრი), სინათლისა და შემოქმედებითი ძალების ღმერთია. ის დღისით ჩნდება და ჩვეულებრივ კეთილი, თეთრწვერა, მოხუცი კაცის სახე აქვს, რომელიც საფრთხეში მყოფთ იცავს.

დუალიზმი და ანიმიზმი

ორი ძალა - ბეილბოგი და ჩერნობოგი მოგვიანებით ღმერთისა და სატანას ქრისტიანულმა მცნებებმა ჩაანაცვლა, თუმცა ეს სლავური ღმერთები, თავისი საწყისი ფორმით ქრისტიანულ კეთილსა და ბოროტს არ განასახიერებდნენ, პირიქით, სლავურ მითოლოგიას ახასიათებდა ერთგვარი დუალიზმი, რომელიც ქრისტიანობას იმდენად უპირისპირდებოდა, რომ უძველესი ღმერთების შესახებ ცნობების უმეტესობა, წარწერებისა და გრავიურების ჩათვლით, ისეთი ქრისტიანი განმანათლებლების შემოსვლის შემდეგ, როგორებიც იყვნენ წმ. კირილე, წმ, მეთოდე და ასევე აღმოსავლელი მართლმადიდებელი მისიონერები, სრულიად განადგურდა. მაგალითად ღმერთი დაჟბოგის ქანდაკება, რომელიც 988 წლამდე კიევშ იდგა, ვლადიმირ პირველის მიერ ქრისტიანობის მიღების შემდეგ, სხვა წარმართული ღმერთების ქანდაკებებთან ერთად დნეპრში ჩააგდეს. მიუხედავად ამისა, მითების, ლეგენდების, ზღაპრებისა და ანდაზების სახით მრავალი წარმართული სლავური ამბავი შემოოინახა.

სლავურ გადმოცემებში დაცულია აგრეთვე სულების პანთეონი, რომლებიც დედამიწაზე, მზეზე, ქარსა დაწყალში სახლობდნენ და რომელთაგან ზოგი ცელქია, ზოგი კი -ბოროტი. ეს სულები სლავურ ფსიქოლოგიაში იმდენად არის გამჯდარი, რომ დღესაც კი სლავური სამყაროს აღმოსავლეთ საზღვრებთან, არსებობს ანიმისტური და ქრისტიანული რწმენის ნაზავი, რომელიც ცნობილია, როგორც „დვოევერიე“ ანუ „ორმაგი რწმენა“.

სტიქიის ღმერთები

უძველეს სლავებს სწამდათ, რომ ბუნების ყველა მოვლენას ღმერთრების უხილავი ხელები მართავდა. ცის სლავური ღმერთი იყო სვაროგი. მას ორი ვაჟ ჰყავდა, დაჟბოგი, რომელიც მზეს განასახიერებდა და ცეცხლის ღმერთი სვაროგიჩი. მითის მიხედვით, მრავალწიანი მმართველობის შემდეგ სვაროგმა ძალაუფლება თავის შვილებს გადასცა და საბოლოოდ სლავების უზენაეს ღმერთად დაჟბოგი იქცა. რთული მისახვედრი არ არის, რატომ მოექცნენ სლავური პანთეონის თავშ მზისა და ცეცხლის ღმერთები. რუსებს მსოფლიოს სხვა ხალხებთან შედარებით ყველაზე მკაცრი ზამთრის გადატანა უხდებოდათ. ცეცხლი და მზე, როგორც სითბოსა და სინათლის წყარო, მათთვის არა მხოლოდ კომფორტი, არამედ სასიცოცხლო აუცილებლობა იყო. სწორედ ამის დამსახურებაა, რომ დაჟბოგი ასევე ბედნიერებისა და სამართლიანობის ღმერთიც იყო.

ამბობდნენ, რომ დაჟბოგი აღმოსავლეთით, ოქროს სასახლეში ცხოვრობდა, სიუხვით სავსე მხარეშ, სადაც მუდმივად ზაფხულია. ის ყოველთვის დილით გადიოდა თავისი სასახლიდან და ალმასისი ეტლით, რომელშიც ცეცხლისმფრქვეველი თეთრი რაშები იყო შებმული, ცას კვეთდა. მას ორი ულამაზესი ქალწულიახლდა - დილისა და საღამოს ვარსკვლავები, და შვიდი მრჩეველი ჰყავდა (პლანეტები). კომეტები მის მაცნეებად ითვლებოდნენ. ზოგ მითშ დაჟბოგი ყოველ დილით იბადება, შუადღისთვის ახალგაზრდა, წარმოსადეგ მამაკაცად იქცევა, საღამოს კი მოხუცებული კვდება.

მოჩხუბარი ოჯახი

მაშნ, როდესაც სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფების მზის ღმერთთან დაკავშირებული მმითები ერთმანეთსგან მხოლოდ მცირედ განსხვავდება, მთავარი ღმერთი, მესიაცი ხან მელოტი მოხუცი კაცია, რომელიც დაჟბოგს მოთმინებით ელოდა, რომ დღის მოგზაურობიდან დაბრუნებულიყო, ხან კი დაჟბოგის ცოლი - ახალგაზრდა მშვენიერი ქალი. ლეგენდები, რომლებშიც დაჟბოგი და მეციაცი ბობოქარი ურთიერთობის მქონე ცოლ-ქმარი არიან, მრავალი ბუნებრივი მოვლენის ასახსნელად გამოიყენებოდა. მიწისძვრები მათ შორის კამათის დროს ხდებოდა, ხოლო როდესაც ერთმანეთს შორდებოდნენ, უნაყოფო ზამთარი დგებოდა.

ტემპერამენტული ქარები

უძველეს სლავებს ქარის სამიღმერთი ჰყავდათ: ჩრდილოეთის, დასავლეთისა და აღმოსავლეთის. ფიქრობდნენ, რომ ისინი კუნძულ ბუინაზე ცხოვრობდნენ და მათი ხასითები იმ ქარის თვისებებს შეესაბამებოდა, რომელსაც მიეკუთვნებოდნენ. მაგალითად დასავლეთის ქარი , დოგოდა, კეთლი და ანზი იყო. „ლარუსის ახალ მითლოგიურ ენციკლოპედიაში“ (ჰემლინი: ლონდონი, 1968) შეტანილია შლოცვა, რომელიც არშიყობაში წარუმატებელ კაცს უნდა ეთქვა: ზღვაზე, ოკეანეზე, კუნძლ ბუინაზე, სამი ძმა ცხოვრობს, სამი ქარი: ერთი ჩრდილოეთის, მეორე აღმოსავლეთის, მესამე კი დასავლეთის. დაუბერეთ ქარებო და ისეთი საშინელი ესვდა მიუტანეთ (ამა და ამ გოგს), რომ ჩემზე ფიქრის გარეშე ერთი დღეც ვერ გაძლოს.

დედამიწის პატივისცემა

სლავები თაყვანს სცემდნენ აგრეთვე მიწას, რომელზედაც დადიოდნენ და რომელიც მათ ნესტიან დედამიწას ეკუთვნოდა. სხვა ღმერთებისგან განსხვავებით, ნესტიან „დედას“ ისინი ყოველთის მისი ბუნებრივი ფორმით სცემდნენ თაყვანს და არასოდეს ანიჭებდნენ ადამიანის სახეს.

ადრეულ გაზაფხულზე დედამიწა ფეხმძმედ ითვლებოდა და არავის ეძლეოდა უფლება მისთვის გაზაფხულის ბუნიობამდე ბარი ან გუთანი მიეკარებინა. თუ მიწას სათანადო თაყვანისცემით მოეპყრობოდნენ, ჯილდოდ ის ხალხს კარგ მოსავალს მისცემდა, მაგრამ სამაგიეროდ მათგან ელოდა, რომ ღვინოს სპეციალურ ორმოში ჩაასხამდნენ, ან პურს ჩამარხავდნენ.

წმინდა ფიცის დადების დროს ხელში ნესტიანი დედა მიწის ნაწილს იჭერდნენ, ან პირში იდებდნენ. საქორწინო ფიცის დროს მიწის პატარა გორახს თავზე იდებდნენ.

მატი სირა ზემლია ერთგვარ წინასწარმეტყველადაც ითვლებოდა. გლეხებს მიწაში ორმო უნდა ამოეთხარათ, ჩაეძახათ რაც უნდოდათ და შემდეგ პასუხი მოესმინათ. ფაქტობრივად, XX საუკუნის დასაწყისამდე, თუ მღვდელს ვერ იპონვიდნენ, ცოდვებს ნესტიან დედამიწას უყვებოდნენ და. მისგანვე ელოდნენ შენდობას სიკვდილის წინ.

ბაბა იაგა და სიკვდილისა და ინიციაციის ციკლები

ბაბა იაგა, ივან ბილიბინის ნახატი (1902)

ბაბა იაგა, როგორც რუსეთში ეძახდნენ (ბაბა ნიშნავს „მოხუც ქალს“, ხოლო იაგა „კუდიანს“), იყო ჯადოქარი, რომელსაც ფორმის შეცვლა ან წინასწარმეტყველება შეეძლო. რუსეთის გარეთ მას სხვა სახელებითაც იცნობდნენ: პოლონეთში იზედა, ჩეხეთში კი იაზი ბაბა, მართალია მას ყოველთვის აღწერენ როგორც გამხდარ, გრძელ და ბასრტკბილებიან მოხუც ქალს, მაგრამ ბაბა იაგა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ნაყოფიერებასა და ბედისწერაშიც. ასევე მოულოდნელად, ყოველგვარი გაფრთხილებისა და ახსნის გარეშე, როგორც ავადმყოფიბა ან სიკვდილი, გააფთრებუი ბაბა იაგა სლავებთან უმცირესი დანაშაულის სნ უპატივცემულობისათვის მიფრინავდა და ადამიანების შეჭმაც კი შეეძლო.

ბაბა იაგას ქოხი

ძალიან საინტერესოა ბაბა იაგას სახლი, რომელიც ქათმის ფეხებზე იდგა და ტრიალი და სიარული შეეძლო. თავად ბაბა იაგას ხშირად ღწერენ, როგორც ამსსახლში მჯდომსა და ძაფის დართვით დაკავებულს (ორიგინალური ვერსიის მიხედვით, ორიგინალური ვერსიის მიხედვით ეს ძაფი გარდაცვლილთა ნაწლავებს წარმოადგენდა). ზოგი ლეგენდის მიხედვით მას კბილები, ცხვირი და მკერდი რკინის ჰქონდა, ხოლო ნაწნავები დაკლაკნილი გველებისა. ბაბა იაგას წინასწარმეტყველებაც შეეძლო და ბრძენი ც იყო. ვისაც მისი ამ თვისებებით სარგებლობა უნდოდა, მისი სახლის საძებნელად შორს, ტყის ყველაზე მიუდგომელ ადგილას უნდა წასულიყო, შემდეგ კი ბაბა იაგას დავალებები და გამოცდები უნდა შეესრულებინა. მისი სახლის ღობე იმ ადამიანთა ძვლებისგან იყო გაკეთებული, რომლებმაც დავალებების შესრულებას თავი ვერ გაართვეს. ღობის ყოველ შვერილზე ადამიანის თავის ქალა იყო ჩამოცმული.

მთელ აღმოსავლეთ ევროპაში ზღაპრები ბაბა იაგას შესახებ ქრისტიანობას გადაურჩა და კვლავაც ინტერესის საგანს წარმოადგენს. მიუხედავად მეცნიერთა მრავალწლიანი შრომისა, ბაბა იაგას ფენომენი კვლავაც გამოცანად რჩება. ერთ ერთი მოსაზრების მიხედვით ბაბა იაგა წარმოშობით იმ ადგილებიდანაა, სადაც შიში და სიბრძნე არსებობს, სიცოცხლესა და სიკვდილს შორის სიცარიელეს ავსებს და ორივე მათგანის საიდუმლოებებს ინახავს.

ქრისტიანულ ეპოქაში ზოგი მითი, სადაც ბაბა იაგას უსიამოვნო ჩვევები იყო წარმოჩენილი, შერბილდა და შეიცვალა. ზოგ გვიანდელ ლეგენდებში ის ღვთსმშობელ მრიამთანაც არის დაკავშირებული, რაც ძალიან უცნაურია მათთვის, ვინც ორიგინალურ ვერსიებს იცნობს.

ბაბა იაგა და ვასილისა

ვასილისა ახალგაზრდა გოგონა იყო, როდესაც დედა ავად გაუხდა. სანამ გარდაიცვლებიდა, დედამ პატარა თოჯინა მისცა და უთხრა შვილს, რომ თოჯინა გზას გაუკვალავდა. საკმარისი იყო თოჯინისთვის კითხვა დაესვა, რომ იგი უპასუხებდა.

ვასილისამ დედის სიკვდილი ძლიერ განიცადა. დიდი ხანი არ იყო გასული ამ ამბიდან, როდესაც მამამ მეორედ მოიყვანა ცოლი, რომელსაცორი შვილი ჰყავდა. დედინაცვალი და მისი შვილები ჩაგრავდნენ ვასილისას. ისინი განსაკუთრებით მაშნ ტანჯავდნენ და აწვალებდნენ მას, როდესაც მამა შორს იყო წასული. ვასილისა მამს ამის შესახებ არაფერს ეუბნებოდა, იმიტომ, რომ ის ძალიან კეთილი იყო.

ერთ დღს, როდესაც მამა წასული იყო, დედინაცვალს ბუხარში ცეცხლი ჩაუქრა. ცეცხლის გარეშე არც საჭმელი იქნებოდა, არც სითბო და არც სინათლე. დედინაცვალმა და დებმა სთხოვეს ვასილისას, ტყით წასულიყო ბაბა იაგას ქოხამდე და მოეტანა ალი, რომლითაც ცეცხლს დაანთებდნენ. მიუხედავად შიშისა ვასილისა დათანხმდა. მან დედის ნაჩუქარი თოჯინა ჯიბეშ ჩაიდო და გზას გაუდგა. დედინაცვალს და მის ქალიშვილებს ბოროტად ეცინებიდათ, ეგონათ, საშინელი ბაბა იაგა ვასილისას შეჭამდა, და ამით თავიდან მოიშორებდნენ გოგონას, რომელიც მათი ნაკლოვანებების მუდმივი შეხსენება იყო. ვასილისა ბნელ გზას მიუყვებოდა და თოჯინას რჩევას ეკითხებოდა. თოჯინა სწორ მიმართულებას აძლევდა ბაბა იაგას ქოხამდე და როდესაც ვასილისა სწორად გამიცნობდა ხტუნვას იწყებდა. ვასილისას გზად სამი მხედარი შეხვდა, ერთს თეთრი ტანსაცმელი ეცვა, მეორეს წითლი, მესამეს კი შავი. ისინი პირდაპირ ბაბა იაგას ქოხისკენ მქროდნენ.

ვასილისა ბაბა იაგას ქოხთან

ვასილისა ქოხს მიუახლოვდა და დაინახა, რომ გარშემო ღობე ჰქონდა შემორტყმული და მორთული იყო თავის ქალებით, რომლებიც ცეცხლის ენებ ყოფდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან შეშინებული იყო, მას თავის დანაპირები არ დავიწყებია, შიში გადაყვლაპა და წინ წაიწია. ამ დროს საზიზღარი ბებერი ბაბა იაგა ჩამოფრინდა და გოგოს ჰკითხა, რისთვის მისულიყო. ვასილისამ უპასუხა, რომ ცეცხლის წასაღებად იყო მისული. ბაბა იაგამ შეეკითხა, რატომ უნდა შეესრულებინა მისი სურვილი. ვასილისამ ვერაფერი უპასუხა, და რჩევა თოჯინას ჰკითხა. შემდეგ კი ისე უპასუხა, როგორც თოჯინამ დაავალა: „იმიტომ, რომ მე გთხოვ“. ბაბას გაუკვირდა და გოგს უთხრა, რომ პასუხი სწორი იყო. მერე სახლში შეიპატიჟა და უთხრა, რომ მისი რამდენიმე დავალება უნდა შეესრულებინა და თუ ვერ შეასრულებდა შეჭამდა. დღები გადიოდა და დავალებები სულ უფრო რთულდებოდა, სანამ საბოლოოდ ისე ა გართულდა, რომ მათი შესრულება წარმოუდგენელი ჩანდა. მიუხედავად ამისა, თოჯინას დახმარების და გამხნევების წყალობით ვასილისამ ყველა სირთულე გასალახა.

ბაბა იაგა

ამან ბაბა იაგაზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა და ერთ საღამოს, სადილობისას, მან გოგონას უფლება დართო, მისთვის სამი კითხვა დაესვა. სანამ ვასილისა ხმას ამოიღებდა ბაბა იაგამ გააფრთხილა, ბევრის ცოდნა ადამიანს აბერებსო. ვასილისამ კითხვა სამ მხედარზე დაუსვა, რაზეც ბაბა იაგამ უპასუხა რომ ისინი დღე, ამომავალი მზე და ღამე იყვნენ და თავიანთი ქოხიდან ყოველდღე ხალხისთვის სინათლის მისაცემად გამოდიოდნენ. გოგონას კიდევ უნდოდა კითხვების დასმა, მაგრამ თოჯინამ გააჩერა. როდესაც ბაბა იაგა ჰკითხავს კიდევ რა გაინტერესებსო, ვასილისა უპასუხებს - ზედმეტი ცოდნა ნაადრევად აბერებსო. ბაბა იგა პასუხით კმაყოფილი დარჩება და ჰკითხავს როგორაა, რომ ამ ასაკში ასეთი ჭკვიანი ხარო. ვასილისა ჯიბეში ხელს ჩაიყოფს, თოჯინას შეეხება და უპასუხებს „დედაჩემის ლოცვა კურთხევითო“. „არავითარი ლოცვა ჩემს სახლში!“, იყვირებს ბაბა იაგა და გოგონას გარეთ გააგდებს. სანამ ვასილისა წავა , ბაბა იაგა გასამრჯელოს ნაცვლად ღბის ერთ-ერთ სოლს მისცემს, რომელზედაც ცეცხლოვანი თავის ქალაა წამოცმული. სიბნელეში თავის ქალა არაამქვეყნიური ცეცხლით ანათებდა. ვასილისას შეეშინდა და მისი გადაგდება გადაწყვიტა, მაგრამ თავის ქალა დაელაპარაკება და დაარწმუნებს, რომ ყველაფერი კარგად იქნება. ვასილისა შინ დაბრუნდება, სადაც გაოგნებული დედინაცვალი და ნახევარდები დახვდებიან, რომლებიც ამდენი ხნის შემდეგ მის უვნებლად დაბრუნებას აღარ ელოდნენ. ტავის ქალა მთელი დღის დანმავლობაში აკვირდებოდა და ხედავდა, რა ცუდად ექცეოდნენ ვასილისას დედინაცვალი და დები და იმ ღამეს, სანამ გათნდებოდა, სამივე ფერფლად აქცია.

ქრისტიანობის გავლენა ვასილისას ზღაპარზე

ქრისტიანობის გავლენა ბაბა იაგას ლეგენდებზე იმ ფაქტებიდან ჩანს, რომ ვასილისას ზღაპრის გვიანდელ ვერსიებში თჯინასა და თავის ქალას მისტიკურ ძალაზე მეტად ხსნა გულმოწყალეობას შეეძლო. ეს ვერსია „მოხუცი პიტერის რუსულ ზღაპრებშია“ შეტანილი და ისევე იწყება, მაგრამ მიმართულებას მალეევე იცვლის.

ამ ვერსიის მიხედვით, ბაბა იაგას ქოხის საძებლელად წასვლის წინ დედინაცვალი დაობებულ პურსა და საჭმლის ნარჩენებს გოგონას ხელსახოცში უხვევს და ატანს. როდესაც ვასილისა ქოხს მიადგება,, დაინახავს ბაბა იაგას მსახურს, რომელიც ეზოში იდგა, მწარედ ტიროდა და ცრემლებს კაბით იმშრალებდა. ვასილისა თავის ცხვირსახოცს გახსნის, იქიდან საჭმელს ამოიღებს და ჯიბეებში ჩაილაგებს, ცხვირსახოცს დაბერტყავს და მსახურს მისცემს თვალების შესამშრალებლად. შემდეგ საცოდავ ძაღლს დაინახავს, ჯიბიდან საჭმლის ნარჩენებს ამოღებს და ძაღლს აჭმევს.

ამ არსებებს ასეთი სიკეთე არე არასდროს ენახათ და ამიტომ მოგვიანებით გოგონას გაქცევაში დაეხმარებიან. როდესაც შინ დაბრუნდება, გოგონა მამამისს მოუყვება, როგორ გააგდო დედინაცვალმა ბაბა იაგას ქოხში, რის გამოც მამა დედინაცვალს სახლიდან გააძევებს.

სახლის, ეზოს, ტყისა და მინდვრის ღმერთები

დომოვოი

სულები, რომლებიც უძველესი სლავების სახლებში ბინადრობდნენ, დიდი ცნობისმოყვარეობით გამოირჩეოდნენ, მათ შორის ყველაზე პოპულარული იყო დომოვოი - სიტყვიდან „დომ“ - სახლი. ოჯახის წევრები ხშირად მას სიყვარულით „ბაბუას“ უწოდებდნენ. ის სევდიანი არსება იყო და მისი მოგუდული ქვითინი ღამით ხშირად ისმოდა სახლის ჭრიალსა და ხმაურში. ლეგენდის მიხედვით ქვეყნის დასაბამის დროს ღმერთ სვაროგს მრავალი დომოვოი აუჯანყდა, რის გამოც მათ ზეციდან გამოდევნის. ისინი დედამიწაზე დაეცნენ და სახლების საკვამურებში ჩაცვივდნენ, სადაც დღემდე ცხოვრობენ. დომოვოის იშვიათად ხედავენ. მას ჩვეულებრივ აღწერენ როგორც ტანმორჩილ ბერიკაცს. რომელიც იმდენად არის დაფარული თმით, რომ თვალები ხელისგულები და ტერფებიც კი არ უჩანს. შესაძლოა ზოგ შემთხვევაში რქები და კუდიც ჰქონდეს. ზოგ ნახატზე მას თივის ზვინის სახით გამოსახავენ. მისი ცოლი, დომოვიხა საკუჭნაოში ბინადრობს.

ამბობენ, დომოვოი და დომოვიხა სახლის პატრონებს მომავალი საფრთხის შესახებ აფრთხილებენ. როდესაც ოჯახის რომელიმე წევრი უნდა მომკვდარიყო ღამით დომოვოის ტირილი ისმოდა. ამბობდნენ, რომ ის ზოგჯერ ქალს თმაზე ქაჩავდა და აფრთხილებდა, რომ ქმარი ცემას უპირებდა. დომოვიხა ზარმაც ბავშვებს უღიტინებდა და ღამე აღვიძებდა. მისი ნაზი შეხება კი პირიით, კარგ ნიშნად ითვლებოდა.

ტრადიციულად, გლეხები დომოვოის დიდ პატივს სცემდნენ და არასოდეს იძინებდნენ ისეთ ადგილას, სადაც მას ღამით სიარული უყვარდა, მაგალითად ღუმელთან. სახლის გამოცვლის დროს, ახალ სახლში შესვლამდე გლეხები პირველ რიგში დომოვოის მიაგებდნენ პატივს.

სლავებს სწამდათ, აგრეთვე ეზოს (დვოროვოი), აბანოს (ბანნიკი) და ბეღელის (ოვინნიკი) სულებისა, რომლებიც, ჩვეულებრივ, ნაკლებად კეთილგანწყობილნი იყვნენ ვიდრე დომოვოი და მისი ცოლი. ითვლებოდა, რომ დვოროვოი იყო პასუხისმგებელი შინაური ცხოველების სიკვდილზე ეზოში, განსაკუთრებით კი ისეთი ცხოველებისა, რომელთა მიმართ მას განსაკუთრებული ანტიპათია სჭირდა. ბანაობის შემდეგ აუცილებელი იყო აბანოში ცოტაოდენი წლის დატოვება, რომ ბანნიკს ებანავა. თუ ამ რიტუალს არ დაიცავდნენ, ან ვინმე მაშნ შევიდოდა აბანოში, როდესაც სული ბანაობდა, ბანნიკი საშინლად იძიებდა შურს. საინტერესოა, რომ ბანნიკის განაწყენების შიშით, სლავებს აბანოში ქრისტიანული ხატები არასოდეს შეჰქონდათ.

ოვინნიკს, ანუ ბეღელის სულს, ხშირად ბეღელის კუთხეში მჯდომი შავი კატის სახით გამოსახავდნენ, რომელსაც, თუ გააბრაზებდი, ბეღელს ზოგჯერ თავის პატრონიანად გადაწვავდა. ვადიანოი ბოროტი სული იყო, რომელიც ტბებისა და მდინარეების ფსკერზე მდებარე ბროლის სასახლეშ ცხოვრობდა და თუ რომელიმე უდარდელი ქალიშვილი მის ტერიტორიაზე მოხვდებოდა, ახრჩობდა და წყლის ნიმფად რუსალად აქცევდა.

ლეში ტყის სული იყო და იმით ერთობოდა, რომ უიღბლო მგზავრებს გზას უბნევდა - ზოგჯერ მთელი დღეების განმავლობაში წრეზე ატარებდა და ბოლოს ათავისუფლებდა. ტყეების გაჩეხვის შედეგად გადარჩენილ მინდვრებზე ბინადრობდნენ პოლევიკები, რომლებიც ლოთებსა და უსაქმურებს სჯიდნენ.

ვამპირები

ვამპირები

ჩვენს დროშ ვამპირებმა შიშსმომგვრელი ძალაუფლების დიდი ნაწილი დაკარგეს, მაგრამ უძველეს სლავებს, რომელთა მითოლოგიამაც ისინი წარმოშვა, მათი საშინელი საქმეები შიშის ზარს სცემდა.

1897 წელს ბრემ სტოკერმა დაწერა თავისი ცნობილი რომანი „დრაკულა“ მიცვალებულის შესახებ, რომელიც ღამე ცოცხლობდა და ცოცხალ არსებებს სისხლს სწოვდა. ამის შემდეგ მსხვერპლიც ვამპირი ხდებოდა. სტოკერმა თავის რომანსი ბევრი ელემენტი გამოიყენა ლეგენდიდან ვამპირის შესახებ, მათ შორის დრაკულას მგლად გადაქცევის უნარი.

სერბული სიტყვის, „ვამპირის“ წარმოშობა უცნობია. არსებობს მოსაზრება, რომ ის დაკავშირებულია თურქულ სიტყვასთან „უბირ“, რაც უკვდავს ნიშნავს. სხვა მოსაზრების მიხედვით ეს დაკავშირებულია ფანტასტიკურ არსებასთან რულული მითოლოგიიდან, სახელად „უპირ“, რომელიც ვამპირის, ან მაქციის მსგავსი არსება იყო.

ბრემ სტოკერის წიგნში მოცემულია აგრეთვე ელემენტები XV საუკუნეში მცხოვრები გრაფის - ვლად ტეპეშს შესახებ, რომელსაც ასევე ვლად „მესარეს“ სახელით, რომელიც თავისმა ქვეშევრდომებმა იმ საშინელი წამების გამო შეარქვეს, რომლითაც ის მტრებს სჯიდა: სიკვდილმისჯილის ხელებს და ფეხებს ოთხ ბოძზე აბამდნენ და შემდეგ მანამ აქანავებდნენ, სანამ წვეტიან სარზე არ წამოაცვამდნენ. ვლად ტეპეში მართავდა მხარეს, რომელსაც ვალახია ერქვა და ტრანსილვანიის სამხრეთით მდებარეობდა. მისი მეორე სახელი - დრაკულა (ეშმაკის შვილი), მამამისისგან, ვლად დრაკულასგან მომდინარეობს.

იხილეთ აგრეთვე

• ბაბა იაგა

ლიტერატურა

• მითოლოგია, მითები და ლეგენდები, „საქართველოს მაცნე“, თბ., 2003
• Norbert, Guterman (1973). Russian Fairy Tales. Pantheon Books.
• Johns, Andreas (1998). „Baba Yaga and the Russian Mother“. The Slavic and East European Journal. American Association of Teachers of Slavic and East European Languages. 42 (1).CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
• Johns, Andreas (2004). Baba Yaga: The Ambiguous Mother and Witch of the Russian Folktale. Peter Lang. ISBN 0-8204-6769-3.

• Bonnerjea, B. A Dictionary of Superstitions and Mythology. London 1927
• Chrypinski, Anna, editor. Polish Customs. Friends of Polish Art: Detroit, MI, 1977.
• Contoski, Josepha K., editor. Treasured Polish Songs with English Translations. Polanie Publishing Co.: Minneapolis, MN, 1953.
• Estes, Clarissa Pinkola, Ph.D. Women Who Run With the Wolves. Ballantine Books: New York, 1992.
• Gimbutas, Marija. The Slavs. Preager Publishers: New York, 1971.
• Ingemann, B. S. Grundtræk til En Nord-Slavisk og Vendisk Gudelære. Copenhagen 1824.
• Knab, Sophie Hodorowicz. Polish Customs, Traditions, & Folklore. Hippocrene Books: New York, 1993.
• Knab, Sophie Hodorowicz. Polish Herbs, Flowers, and Folk Medicine. Hippocrene Books: New York, 1995.
• Krasicki, Ignacy (tr by Gerard Kapolka) Polish Fables: Bilingual. 1997
• Leland, Charles Godfrey. Gypsy Sorcery and Fortune Telling. New York: University Books, 1962
• Zajdler, Zoe. Polish Fairy Tales. Chicago, Ill: Follett Publishing, 1959
• Sekalski, Anstruther J. Old Polish Legends. 1997
• Singing Back The Sun: A Dictionary of Old Polish Customs and Beliefs, Okana, 1999
• Szyjewski, Andrzej: Slavic Religion, WAM, Kraków, 2003
• Boris Rybakov. Ancient Slavic Paganism. Moscow, 1981.
• Franjo Ledić. Mitologija Slavena — knjiga I, Zagreb, 1970. god.
• V. Belaj. Hod kroz godinu, mitska pozadina hrvatskih narodnih vjerovanja i obicaja, Golden Marketing, Zagreb 1998.
• Цыбулькин В. В., Сивальнёв А. Н., Сердюченко М. Н. «Влесова книга»: Быль и мифы Славянской цивилизации. — К.: ЧП Зеленский В. Л., 2016. — 480 с., ил. ISBN 978-966-97520-5-5
• [1945] (1973) Russian Fairy Tales, Guterman, Norbert (trans.), Pantheon Books.
• Johns, Andreas (1998). „Baba Yaga and the Russian Mother“. The Slavic and East European Journal. American Association of Teachers of Slavic and East European Languages. 42 (1).CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
• Johns, Andreas (2004). Baba Yaga: The Ambiguous Mother and Witch of the Russian Folktale. Peter Lang. ISBN 0-8204-6769-3.

რესურსები ინტერნეტში

• Studia Mythologica Slavica
• A description of petroglyphs of Perun (Kresnik) in a subterranean Early Slavic shrine in Slovenia
• Old East Slavic Pantheon (Roman Jakobson's view)
• Excerpt from Boris Rybakov's book "Early Centuries of Russian History" დაარქივებული 2006-10-17 საიტზე Wayback Machine.
• Slavic Paganism დაარქივებული 2021-01-26 საიტზე Wayback Machine.
• 9 Slavic Rituals & Customs of Ye Olden Days
•  Wolf von Schierbrand (1920). „Slavic Mythology“ . ენციკლოპედია ამერიკანა. დამოწმებას აქვს ცარიელი უცნობი პარამეტრ(ებ)ი: |HIDE_PARAMETER15=, |HIDE_PARAMETER13=, |HIDE_PARAMETER2=, |HIDE_PARAMETER21=, |HIDE_PARAMETER8=, |HIDE_PARAMETER17=, |HIDE_PARAMETER20=, |HIDE_PARAMETER5=, |HIDE_PARAMETER7=, |HIDE_PARAMETER10=, |HIDE_PARAMETER22=, |HIDE_PARAMETER16=, |HIDE_PARAMETER19=, |HIDE_PARAMETER18=, |HIDE_PARAMETER6=, |HIDE_PARAMETER9=, |HIDE_PARAMETER11=, |HIDE_PARAMETER1=, |HIDE_PARAMETER23=, |HIDE_PARAMETER4=, |HIDE_PARAMETER14=, და |HIDE_PARAMETER12= (დახმარება)