სამური (მდინარე)

სამური (ლეზ. Самурвацl; რუს. Самур; აზერ. Samurçay) — სიდიდით მეორე მდინარე დაღესტანში (რუსეთი). ნაწილობრივ წარმოადგენს რუსეთის (დაღესტანის) და აზერბაიჯანის საზღვარს.^[1]

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ სამური (მრავალმნიშვნელოვანი).

სამური
ავარიის ყოისუსა და ანდის ყოისუს შეერთების ადგილი
ქვეყანა	რუსეთი,  აზერბაიჯანი
ტერიტორიული ერთეულები	დაღესტანი, გუსარის რაიონი. ხაჩმაზის რაიონი
ქალაქები	სამურჩაი
სათავე	კავკასიონი 41°36′42″ ჩ. გ. 47°16′56″ ა. გ.
სათავის მდებარეობა	დაღესტანი
სათავის სიმაღლე	3648 მ
შესართავი	კასპიის ზღვა 41°54′38″ ჩ. გ. 48°29′01″ ა. გ.
შესართავის მდებარეობა	დაღესტანი
შესართავის სიმაღლე	−28 მ
სიგრძე	216 კმ
აუზის ფართობი	7330 კმ²
წყლის ხარჯი (საშ.)	75 მ³/წმ
— სათავე, — შესართავი
სამური ვიკისაწყობში

დასახელება

ენათმეცნიერი ოლეგ რუბაჩიოვის მოსაზრებით სამური წარმოსდგება ინდოარიული სიტყვების კომბინაციით: sam — „დან“, var — „წყალი“, ასევე მსგავსი samudrá — „წყალუხვი“.^[2] რუსი აღმოსავლეთმცოდნე ვლადიმერ მინორსკი მდინარის სახელს მიაწერს ალანურ ენებს.^[2]

ერთი ვერსიით სამურის დასახელება მომდინარეობს რუთულური ენიდან: са — „ერთი“ და мыри — „მდინარე“, ანუ ერთი მდინარე ან მდინარე, რომელიც გაერთიანდა, ერთი გახდა.

ენათმეცნიერ ბუკარ ტალიბოვის მოსაზრებით ჰიდრონიმი სამური გვიანდელი წარმოშობისაა და ის არაიბერიულ-კავკასიური ტომების მიერაა შემოტანილი.^[3]

ბევრი მეცნიერი პტოლემესთან და სხვა ანტიკური ხანის მეცნიერებთან ნახსენებ მდინარე ალბანუსს დღევანდელ სამურად მიიჩნევს^[4][5]. ცნობილი მუსლიმანი მოგზაური, ისტორიკოსი და გეოგრაფი ალ-ჰამავი იაკუთი წერდა: „ლეზგები არიან ქვეყანა ლაკედან, იქიდან სადაც მიედინება მდინარე ალბანუსი“.

ლეზგები მდინარეს ЧӀвехер вацI-ს უწოდებენ, რაც ითარგმნება როგორც: „ჩვეხერის მდინარე“. აწ უკვე მიტოვებული სოფელ ჩვეხერის სახელს. ასევე Кулан вац - შუა მდინარეს.

გეოგრაფია

მდინარე სამური სათავეს კავკასიონის მთავარი წყალგამყოფი ქედის ყინულებიდან, მთა გუტოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ფერდობზე, ზღვის დონიდან 3648 მეტრზე იღებს. შუა XX საუკუნის მონაცემებით, სამურის მკვებავი მყინვარის ფართობი იყო 13.1 კმ²-ს, რაც მდინარის მთლიანი ბასეინის 0,3 %-ს შეადგენს.^[6] სათავიდან 7 კილომეტრში ქვევით მას უერთდება მდინარე ხალახური, რომელიც თავის მხრივ სათავეს ზღვის დონიდან 3730 მეტრზე იღებს.^[7] მდინარის სიგრძეა 216 კილომეტრი, ხოლო ბასეინი 7330 კმ²-ს მოიცავს. ბასეინის 96 % მდებარეობს დაღესტანში ხოლო 4 % — აზერბაიჯანში. მდინარის სათავე და შუა წელი მდებარეობს დაღესტანში, ხოლო მისი ქვედა წელი წარმოადგენს რუსეთ-აზერბაიჯანის საზღვარს. მდინარის ქვედა წელში მდებარეობს სამურის სუბტროპიკული ტყე.

მდინარის წყლის მასა იყოფა შემდეგნაირად: 42 % წვიმის წყალი, 32 % მიწის-ქვეშა წყლები, 22 % თოვლი, 4 % ყინულები. მდინარის წყალი ამარაგებს სამურ-აბშერონის არხის საირეგაციო სისტემას, რომელიც ჯეირანბანის წყალსაცავში ჩაედინება.^[8]

შენაკადები

სამურის ბასეინში 65 10 კილომეტრამდე სიგრძის მდინარეა. მდინარის ქსელის სიმჭიდროვე 1.21 კმ/კმ²-ა. ძირითადი შენაკადებია: ტუხიჩაი, ლიულტიჩაი, ყარა-სამური, შინაზჩაი, ახტიჩაი, უსუხჩაი, ტაირჯალი, გენერჩაი. ხელოვნური შენაკადი - მდინარე გიულგერიჩაი.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

სამური (მდინარე)

• Восточный Кавказ — путеводители. По Самуру. ციტირების თარიღი: 2019-07-22.
• В Дагестане спорят, сдалась ли Россия Азербайджану. ციტირების თარიღი: 2019-07-22.