From Wikipedia, the free encyclopedia
მონღოლური დამწერლობა, ძველმონღოლური დამწერლობა (მონღ. ᠮᠣᠩᠭᠣᠯᠪᠢᠴᠢᠭ) — თავდაპირველი დამწერლობა მონღოლური ენისათვის, რომელიც მონღოლებმა XIII საუკუნის დასაწყისში გადმოიღეს უიღურული დამწერლობიდან. წერ(დნ)ენ ზემოდან ქვემოთ და მარცხნიდან მარჯვნივ. XIV საუკუნეში ბუდისტური ტექსტების ზუსტად გადმოცემის მიზნით უიღურული დამწერლობა მონღოლებმა გადაახალისეს და „გალიკი“ უწოდეს. XV–XVI საუკუნეებში მონღოლურ დამწერლობაში უკანასკნელად მოხდა ცვლილება მონღოლური ენის ფონეტიკურ კანონზომიერებათა შესაბამისად. XVII საუკუნის შუა წლებში ოირათმა მეცნიერმა ზაია-პანდიტამ რამდენადმე გადაასხვაფერა მონღოლური დამწერლობის ზოგიერთი სიმბოლო, დაუმატა დიაკრიტიკული ნიშნები და ჩამოაყალიბა ე. წ. „ნათელი დამწერლობა“ ოირათული სალიტერატურო ენისათვის, ამჟამად მონღოლური მოდგმის ხალხთა უმრავლესობა რუსულ ანბანს იყენებს, სპეციფიკური ნიშნების დართვით.
ძველმონღოლური დამწერლობა ჩამოყალიბდა დაახლოებით XIII საუკუნეში. ერთი ვერსიით წერის უიღურული ვერტიკალური სისტემა მონღოლებთან კერეიტებისაგან მოვიდა. მეორე ვერსიით, 1204 წელს, როდესაც ჩინგისხანმა დაიპყრო ნაიმანები, მათ შორის აღმოჩნდა უიღური, რომელმაც უიღურული დამწერლობის საფუძველზე შეუქმნა ჩინგიზხანს ანბანი სახელმწიფო მიზნებისათვის. უიღურული დამწერლობა მონღოლებისათვის ცნობილი იყო ჯერ კიდევ X საუკუნეში. მონღოლური დამწერლობის პირველ ნიმუშად ითვლება წარწერა „ჩინგისის ქვაზე“ (1225 წ.). იმ დროისათვის მონღოლებში უკვე ჩამოყალიბებული იყი ლიტერატურული ენა, რასაც ადასტურებს პირველი მონღოლური ისტორიულ-ლიტერატურული ძეგლი „საიდუმლო თქმულება“ (1240 წ.).
მონღოლებს თავის ისტორიის მანძილზე იყენებდნენ მრავალი დამწერლობის ტიპს. ესენია:
ბლოკი A840–A87F უნიკოდის კონსორციუმის სიმბოლოების ოფიციალური ცხრილი | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+A84x | ꡀ | ꡁ | ꡂ | ꡃ | ꡄ | ꡅ | ꡆ | ꡇ | ꡈ | ꡉ | ꡊ | ꡋ | ꡌ | ꡍ | ꡎ | ꡏ |
U+A85x | ꡐ | ꡑ | ꡒ | ꡓ | ꡔ | ꡕ | ꡖ | ꡗ | ꡘ | ꡙ | ꡚ | ꡛ | ꡜ | ꡝ | ꡞ | ꡟ |
U+A86x | ꡠ | ꡡ | ꡢ | ꡣ | ꡤ | ꡥ | ꡦ | ꡧ | ꡨ | ꡩ | ꡪ | ꡫ | ꡬ | ꡭ | ꡮ | ꡯ |
U+A87x | ꡰ | ꡱ | ꡲ | ꡳ | ꡴ | ꡵ | ꡶ | ꡷ |
ბლოკი 11A50–11AAF უნიკოდის კონსორციუმის სიმბოლოების ოფიციალური ცხრილი | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+11A5x | 𑩐 | 𑩑 | 𑩒 | 𑩓 | 𑩔 | 𑩕 | 𑩖 | 𑩗 | 𑩘 | 𑩙 | 𑩚 | 𑩛 | 𑩜 | 𑩝 | 𑩞 | 𑩟 |
U+11A6x | 𑩠 | 𑩡 | 𑩢 | 𑩣 | 𑩤 | 𑩥 | 𑩦 | 𑩧 | 𑩨 | 𑩩 | 𑩪 | 𑩫 | 𑩬 | 𑩭 | 𑩮 | 𑩯 |
U+11A6x | 𑩰 | 𑩱 | 𑩲 | 𑩳 | 𑩴 | 𑩵 | 𑩶 | 𑩷 | 𑩸 | 𑩹 | 𑩺 | 𑩻 | 𑩼 | 𑩽 | 𑩾 | 𑩿 |
U+11A6x | 𑪀 | 𑪁 | 𑪂 | 𑪃 | 𑪄 | 𑪅 | 𑪆 | 𑪇 | 𑪈 | 𑪉 | 𑪊 | 𑪋 | 𑪌 | 𑪍 | 𑪎 | 𑪏 |
U+11A6x | 𑪐 | 𑪑 | 𑪒 | 𑪓 | 𑪔 | 𑪕 | 𑪖 | 𑪗 | 𑪘 | 𑪙 | 𑪚 | 𑪛 | 𑪜 | 𑪝 | 𑪞 | 𑪟 |
U+11A7x | 𑪠 | 𑪡 | 𑪢 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.