Boðháttur

Boðháttur (skammstafað sem bh.) er einn af mörgum háttum sagna sem gefur til kynna skipun, bann eða boð.

Í íslensku

Í íslensku er boðhátturinn alltaf í annarri persónu og stendur alltaf fremst í setningu. Tvær leiðir eru til að mynda boðhátt í íslensku: stýfður boðháttur og viðskeyttur boðháttur.

Stýfður boðháttur

Fyrsta leiðin er að finna stofn sagnorða (sem er gert með því að taka nafnháttinn (að hoppa, að elska) og fjarlægja endinguna -a nema þetta sé veik sögn sem endar á -aði í þátíð eins og skrifa) og kallast þetta stýfður boðháttur og er hann í annarri persónu eintölu.

Dæmi

• Tak sæng þína og gakk!
• Les þú þessar bækur drengur!
• Vinn núna verk þín!
• Hlæ þú ekki að mér stúlka!

Viðskeyttur boðháttur

Viðskeyttur boðháttur er þegar fornafni (þú eða þið) er skeytt aftan á stofn sagnar og tekur breytingum í samræmi við grannhljóð. Boðháttur annarrar persónu fleirtölu hefur sama form og framsöguháttur nútíðar. Persónufornafninu þið er ýmist sleppt eða haft á eftir boðhættinum.

Dæmi: Farið (þið) út! (Samanber „Þið farið út“ þar sem sögnin er í framsöguhætti.)

Hægt er að mynda boðhátt af sögninni að vinna (stýfður vinn^[1], viðskeyttur fleirtölu vinnið^[1]) en hann er sjaldan notaður.^[2]

Dæmi

• elska (stýfður) + þið (fornafn) → elskið

  Elskið friðinn börnin góð.

• flyt (stýfður) + þú (fornafn) → flyttu

  Flyttu allt draslið út.

• lem (stýfður) + þú (fornafn) → lemdu

  Lemdu ekki bróður þinn Elsa.

• keyr (stýfður) + þú (fornafn) → keyrðu

  Keyrðu mig út í búð.

Boðháttur í öðrum tungumálum

Í ensku

Í ensku hafa boðháttur („Jump!“ (hoppaðu)) og nafnháttur (to jump (að hoppa)) sama form. Dæmi:

• „Paul, do your homework now!“ (enska)

  „Páll, sinntu heimanáminu þínu núna!“ (íslenska)

• „Go to Stella's place and get some sugar.“ (enska)

  „Farðu heim til Stellu og náðu í sykur.“ (íslenska)

Boðháttur fyrstu persónu fleirtölu (us, „við“) er gefinn til kynna með orðasambandinu let's (bókstaflega lof okkur en samsvarar frekar við skulum). Dæmi:

• „Let's go.“ sem er stytting á „Let us go.“ (enska)

  „Förum.“ (íslenska)

Í latínu

Í latínu er boðháttur notaður. Dæmi:

• „Festina! Cibus defrigescet.“

  (á íslensku: Flýttu þér. Maturinn mun kólna.)

• „Cave canem!“

  (á íslensku: Varastu hundinn!)

• „Vade retro me!“

  (á íslensku: Farðu/Vík [burt] frá mér!)

Þegar boðháttur í latínu er settur í fleirtölu bætist oftast -te við boðháttinn í fleirtölu.

• „I adverso flumine.“

  (á íslensku: Gakktu [á] móti strauminum.)

• „Ite adverso flumine.“

  (á íslensku: Gangið [á] móti strauminum.)

• „Plaudite, amici, comedia finita est.“

  (á íslensku: Klappið, vinir, því gamanleiknum er lokið.)

Heimildir

1. http://www.lexis.hi.is/beygingarlysing/so/sb/vinna.html%5Bóvirkur+tengill%5D
2. http://www.visindavefur.is/svar.asp?id=2303 Þannig er unnt að mynda boðhátt af sögninni að vinna, en hins vegar er hann sjaldan notaður.

Tenglar

• Umfjöllun um viðtengingarháttinn á Málfræðivef Eyþórs. Geymt 21 mars 2005 í Wayback Machine
• „Hvers vegna er ekki hægt að beygja sögnina 'að vinna' í boðhætti?“. Vísindavefurinn.
• „Hvernig finn ég stofn sagnorða?“. Vísindavefurinn.
• „Má ég segja „Farðu út í búð og keyptu fyrir mig..." eða á að segja kauptu?“. Vísindavefurinn.
• „Hvort er réttara að segja „kauptu" eða „keyptu"?“. Vísindavefurinn.
• „Hver er uppruni og bygging pólsku?“. Vísindavefurinn.

  Þessi málfræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.