Tungumál í útrýmingarhættu

Tungumál í útrýmingarhættu er tungumál sem er í hættu á að deyja út þar sem málhafar deyja út eða taka upp annað tungumál. Þegar enginn talar málið lengur verður það útdautt tungumál. Þó að tungumál hafi alltaf dáið út í gegnum tíðina er talið að hlutfall tungumála sem eru að hverfa hafi hækkað töluvert undinfarin ár vegna hnattvæðingar og nútímanýlendustefnu, þar sem tungumál efnahagslega kraftmeiri landa ráða yfir þeim smærri ^{[heimild vantar]}. Tungumál sem færri tala geta með tíma dáið út vegna yfirráða stærri tungumála.

Fleiri en 50% tungumála heimsins eru töluð í bara átta löndum (merkt með rauðu á kortinu): Indland, Brasilía, Mexíkó, Ástralía, Indónesía, Nígería, Papúa Nýja-Gínea og Kamerún. Í þessum löndum og á svæðunum í kringum þau (merkt með bláu á kortinu) er mesta tungumálafjölbreytni heimsins.

Ekki er vitað með vissu hversu mörg lifandi tungumál eru töluð í heimnum í dag, en gert er ráð fyrir að þau séu á milli 6.000–7.000. Talið er að 50–90% þessara tungumála verða útdauð fyrir árið 2100. Stærstu 20 tungumálin eru töluð af helmingi íbúa heimsins, en hin eru töluð í smærri samfélögum, oft með mannfjölda undir 10.000 manns.

UNESCO skiptir tungumálum í fimm flokka eftir líkum á útrýmingu: „öruggt“, „viðkvæmt“ (ekki talað af börnum heima fyrir), „örugglega í útrýmingarhættu“ (ekki talað af börnum), „í verulegri útrýmingarhættu“ (aðeins talað af eldri kynslóðum) og „í mikilli útrýmingarhættu“ (talað af nokkrum úr eldri kynslóðunum, oftast ekki reiprennandi). Málfræðingurinn Michael E. Krauss bjó til annað flokkunarkerfi þar sem tungumál er talið „öruggt“ ef líkur eru á því að börn tali það eftir 100 ár, „í útrýmingarhættu“ ef líkur eru á því að börn tali það ekki eftir 100 ár (60–80% tungumála eru í þessum flokki) og „dauðvona“ ef börn tala það ekki í dag.

Margir ^[hverjir?] telja að dauði tungumála skaði menningarlega fjölbreytni heimsins. Víða hafa verkefni verið sett í gang til að koma í veg fyrir útrýmingu tungumála, t.d. með því að endurvekja mál í útrýmingarhættu og stuðla að menntun og bókmenntum á minnihlutatungumálum. Í mörgum löndum hafa reglugerðir verið leiddar í lög sem er ætlað að verja minnihlutatungumál og tryggja rétt þeirra sem tala þau.

Tengt efni

• Endurvakning tungumála
• Málstefna
• Listi yfir tungumál í útrýmingarhættu
• Listi yfir útdauð tungumál

  Þessi tungumálagrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.