Austrómverska keisaradæmið
From Wikipedia, the free encyclopedia
Austrómverska keisaradæmið, Býsantíum, Býsansríkið eða Miklagarðsríkið (gríska: Βασιλεία Ῥωμαίων Basileia Hrómaíón, latína: Imperium Romanum) var ríki sem varð til þegar Rómaveldi var varanlega skipt í tvennt, árið 395.[1] Hitt ríkið var kallað Vestrómverska keisaradæmið. Ríkið varð til á síðfornöld og stóð fram á miðaldir. Það varð því 1000 árum eldra en Vestrómverska ríkið sem leið undir lok á 5. öld. Endalok þess urðu þegar Tyrkjaveldi lagði Konstantínópel undir sig árið 1453. Lengst af var það stærsta og öflugasta ríki Evrópu.
„Austrómverska ríkið“ eða „Býsantíum“ eru heiti sem urðu til eftir að ríkið leið undir lok. Íbúar þess kölluðu það einfaldlega „Rómaveldi“ eða „Rómaníu“ og sjálfa sig „Rómverja“. Seinni tíma sagnfræðingar hafa hins vegar viljað gera greinarmun á þessu ríki og hinu eiginlega Rómaveldi þar sem miðstöð þess var í Konstantínópel fremur en Róm, tungumál og menning ríkisins voru grísk fremur en latnesk og rétttrúnaðarkirkjan fremur en rómversk-kaþólska kirkjan var ríkiskirkja.
Skipting Rómaveldis í latneskan vesturhluta og grískan austurhluta markast af nokkrum atburðum á 4. og 5. öld. Konstantínus 1. (ríkti 327-337) flutti höfuðborg ríkisins til Konstantínópel og gerði kristni löglega. Þeódósíus 1. (ríkti 379-395) gerði kristni að ríkistrú og takmarkaði önnur trúarbrögð. Heraklíus (ríkti 610-641) endurskipulagði herinn og gerði grísku að stjórnsýslumáli í stað latínu.
Landamæri ríkisins þöndust út og drógust saman nokkrum sinnum. Á ríkisárum Jústiníanusar 1. (ríkti 527-565) náði keisaradæmið mestri stærð, eftir að hafa lagt undir sig megnið af þeim löndum við Miðjarðarhaf sem áður heyrðu undir Rómaveldi, þar á meðal Norður-Afríku, Ítalíu og Róm, sem það hélt í tvær aldir. Stríð Býsantíum og Sassanída 602-628 dró máttinn úr ríkinu og í landvinningum múslima á 7. öld missti það auðugustu lönd sín, Egyptaland og Sýrland, til Rasídúna. Úmajadar náðu svo að leggja Norður-Afríku undir sig árið 698. Á 10. og 11. öld var Makedóníuætt við völd og ríkið þandist út á ný. Við tók makedónska endurreisnin sem stóð í tvær aldir, en lauk með missi meirihluta Litlu-Asíu til Seljúkveldisins eftir orrustuna við Manzikert 1071. Eftir sigur í orrustunni lögðu Tyrkir undir sig stærri svæði í Anatólíu. Keisaradæmið var reist við í Komnenosendurreisninni og á 12. öld var Konstantínópel enn stærsta og ríkasta borg Evrópu. Fjórða krossferðin olli miklum hörmungum með ráni Konstantínópel árið 1204 og landsvæði sem Býsantíum ríkti áður yfir skiptust í grísk og frankversk yfirráðasvæði. Þrátt fyrir endurreisn Konstantínópel undir stjórn Palaiologosættar 1261 náði keisaraveldið aldrei fyrri styrk. Þau landsvæði sem það réði enn yfir féllu eitt af öðru í hendur Tyrkja í stríðum Tyrkja og Býsantíum á 14. og 15. öld. Fall Konstantínópel árið 1453 markar endalok Austrómverska ríkisins. Trebizond-keisaraveldið féll átta árum síðar í umsátrinu um Trebizond. Síðasti afkimi Austrómverska ríkisins var furstadæmið Þeódóros sem Tyrkjaveldi lagði undir sig 1475.