Atmosferala polutajo

Atmosferala polutajo esas materio, qua akumulas en la atmosfero e kunportas nedezirebla efekti por la homo, por l'animali e por la naturo. Ol povas efektigar morbi, alergii o mem la morto di homi, animali o planti. Ol povas anke nocar naturala o konstruktita ambienti.

Kamiono lansas polutanta fumo aden atmosfero.

L'efekti de acida pluvi: a) super planti, e b) super konstrukturi.

Venti povas transportar la polutiva substanci tra longa disti de lia originala fonto. La nomizit acida pluvo eventas kande substanci, exemple sulfodioxido (SO₂), dioxido di azoto (NO₂) o karbobioxo (CO₂) mixas kun l'aquovaporo del atmosfero, qua kondensas e falas sub la formo di pluvo.

L'origino di la polutajo

Che l'atmosfero lansesas substanci, qui esas nociva e deskomfortoza por la vivanta enti. Ordinare, ca polutanta substanci esas gasi, ma anke povas esar mikra partikuli en formo di fumuro o guteti. Parto de la polutaji originas naturale, exemple dum volkanal erupti. La maxim granda parto de la polutaji efektigesas dal agado homala. Tre signifikanta sordidigeri esas energiiferii, qui uzas organika kompozuri, exemple vehilala fueli, kom fonto di energio, e la brulado di vejetantaro por obtenar por nova landi kultivebla.

La maxim grava substanci

Inter la maxim grava polutomaterii esas ca sep substanci:

• Ozono (O₃): Ozono esas neordinara formo di oxigeno. En la stratosfero ozono protektas la vivo sur Tero deturnante la ultraviolea radiaco da Suno. Ma en inhalita aero ozono esas domajiva por la pulmoni. En la baza atmosfero ozono augmentas la globala varmesko.
• karbobioxo (CO₂): esas senkolora gaso. Karbobioxo judikesas kom la maxim serioza gaso qua produktas la nomizita "teplico-efekto" e la globala varmesko. La precipua fonti di karbobioxo, apud volkanala erupti, esas la aktiveso di la homo, exemple la kombustado di gazolino e la uzo e brulado di karbono.
• Mikra partikuli: Mikra partikuli esas tre tenua parteti en la atmosfero. Kelki ek li naskas en forestobruli, volkanoerupti e sablotempesti. Altra partikuli naskas en kombusteblaji, exemple en brulita fuelo e karbono. La granda quanto de mikra partikuli en la aero plugrandigas la risko pri pulmonala morbi. Mikra partikuli di karbo, silico, amianto ed altra materii povas akumular en la pulmoni e produktar kancero.
• Karbomonoxido (CO): Karbonomonoxido esas senkolora e senodora gaso. Ol naskas kande ligno brulesas, ma anke tabakofumo kontenas karbonomonoxido. Anke automobili lasas karbonomonoxido. Ca gaso esas toxika por vivanta enti pro ke ol diminutas la kapableso di la sango kunportar oxigeno. En ambienti poke ventilata, granda quanti di karmbomonoxo en l'aero povas produktar la morto per asfixio.
• Azotodioxido (NO₂): Azotodioxido havas akra odoro e la gaso esas domajiva por la pulmoni. La energiigeyi, apud energio, nedezireble produktas anke azotodioxido. La gaso havas granda rolo en la formesko di ozono ed en acida pluvi. Ol augmentas respirala krizi en personi qui havas astmo.
• Sulfodioxido (SO₂): Sulfodioxido esas senkolora e havas akrega odoro. Ol originas de multa industrial agadi. Sulfodioxido e mikra pluvoguti formacas tale nomizita acida pluvo, qua iritas pulmoni. Acida pluvo esas domajiva anke por la planti e por la aquala enti.
• Volatila organika kompozuri (VOK, Angle: VOC) di qui existas du kategorii: metano (CH₄), e l'altra kompozuri quale benzeno, tolueno e xilono. Metano esas un ek la precipua gasi qui produktas teplico-efekto e produktesas precipue dum la putro di planti, animali e rezidui en kloaki o tereni. Benzeno, tolueno e xilono existas en la gazolino ed altra produkturi de petrolo. Li povas efektigar kancero en homi, note leukemio.
• Plombo: Antee uzesis plombo en fuelo kom helpiva substanco, ma nun plombo esas interdiktita en fuelo di la automobili. Ankore plombo finas aden atmosfero de fabrikerii metalurgiala e de fabrikerii produktanta akumulatori. Pos inhalo, plombo povas domajar korpoparti e tardigar la mentala developo di la infanti.

Ultre mencionita substanci inter la polutaji apartenas amoniako, transpiriva materii organika e kelka toxika metali. Anke fotokemiala fumo-nebulo, *smogo, esas toxikega.