Remove ads
From Wikipedia, the free encyclopedia
Aragonana linguo esas Latinida linguo parolata en nordal Aragon.
Aragonana linguo | |||
---|---|---|---|
Aragonés | |||
Parolata en: | Hispania (Aragon) | ||
Regiono: | Westal Europa | ||
Quanto di parolanti: | 10 000 | ||
Klasifikuro: | Indo-Europana Romana lingui Westala grupo Gala-Ibera-Romana lingui Aragonana | ||
Oficala stando | |||
Oficala linguo en: | Aragon | ||
Regulata da: | Academia d'a Luenga Aragonesa | ||
Kodexi | |||
ISO 639-1: | an | ||
ISO 639-2: | arg | ||
| |||
Videz anke: Indo-Europana linguaro – Linguaro |
Dum tale nomizita Reconquista, la linguo expansis sude. L'uniono dil rejio Aragon kun la komtio Barcelona por formacar la Krono di Aragon, havis granda influo inter Aragon ed Hispania.
Aragonana linguo aparis cirkume la 8ma yarcento, kom un ek la multa Latinida dialekti developita en central e nordal Pirenei, ed esto dil valo dil Ebro en La Rioja, sudo ed esto di Navara e Alta Aragon.
La teritorio di Aragonana e Navarana lingui expansis pro Reconquista - to divenis plu facila pro existir altra linguo, parolita dal kristani qui vivis en la islamana zono, qua semblis tre multe a l'Aragonana, kun poka diferi inter la du. Tamen, pro l'expanso di l'Aragonan, ol komencis recevar influi de altra Latinida lingui, exemple Okcitana, Hispana e Kataluniana. L'Aragonana parolita en La Rioja e Soria komencis desaparar dum ta epoko.
Quale preske omna lingui, Aragonan anke havas dialekti. On povas dicar ke en omna vali parolesas diferanta dialekti.
Existas propozo (facita da Francho Nagore) por dividar la linguo en quar precipua dialekti:
Por kelka linguisti, ta grupi esas komplexa dialektala formacita di kelka paroladi. Por altri, ta quar grupi esas la dialekti di l'Aragonana e la Chesiana e la Chistabinana esus komarkala paroladi.
La fonemi esas inter obliqua stangi / /, Pronunco di la fonemi esas inter quadrata krampi [ ], l'ortografio esas en kursivo ol adaptesas a l'ortografio di l'Akademio di l'Aragonana Linguo.
Fronta | Centre | Dopa | |||
Klozita | |||||
Meza | |||||
Apertita |
Grafika acento (á, é, í, ó, ú) indikas poziciono neregula dil tonika acento.
bilabiali | labial-dentali | interdentali | dentali | palatali | velari | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
senvoca | voca | senvoca | voca | senvoca | voca | senvoca | voca | senvoca | voca | senvoca | voca | |
klusilo | p /p/ |
b /b/ [b~β] |
t /t/ |
d /d/ [d~ð] |
c, qu /k/ |
g, gu /g/ [g~ɣ] | ||||||
frikativi | f /f/ |
z /θ/ |
s /s/ |
x, ix /ʃ/ |
||||||||
afrikati | ch /tʃ/ |
|||||||||||
nazali | m /m/ |
n /n/ [n~ɱ~ŋ] |
ny /ɲ/ |
|||||||||
laterali | l /l/ |
ll /ʎ/ |
||||||||||
vibranti | rr, r- /rr/ |
|||||||||||
verberanti | r /r/ (u /ɾ/) |
|||||||||||
aproximanti | u /w/ |
i, y /j/ |
Ulu historiala traiti di l'Aragonana en lua evoluado de la Latina:
La posesivi facas la determinanta funcio kande li esas pos la difinita artiklo. La determinita nomo povas esar meze dil kombino:
En ula okazioni, ol ne facas manko l'artiklo:
Kun ulu substantivi referinta a proxima parenci, on uzas anke la kurta formo dil posesivo, qua ne iras akompanita di artiklo:
L'Aragonana, kom multa Latinida lingui, konservas la Latina formi ENDE ed IBI en l'adverbiala pronomi: en/ne e bi/i/ie.
Inverse ke en la Hispana, la Latina -B- restas en la imperfekta di indikativo en la duesma e triesma konjugado: teniba (angl. "he had", hisp. tenía, Kat. tenia, Okc. teniá/tienèva, Gal. tiña, Port. tinha)
L'Aragonana linguo havas tri ortografii:
Komparo inter la tri ortografii di l'Aragonana | |||
---|---|---|---|
Fonemi | Ortografio di l'Akademio di l'Aragonana Linguo | Grafika normi di Hueska ye 1987 | Ortografio dil SAL |
/a/ | a | a | a |
/b/ | b, v segun la latina etimologio. Ex: bien, servicio, val, activo, cantaba, debant |
b Ex: bien, serbizio, bal, autibo, cantaba, debán |
b, v segun la latinida etimologio, quale en la Kataluniana e Okcitana. Ex: bien, servício, val, activo, cantava, devant |
/k/ |
|
|
|
/kw/ | Se ol esas etimologiala 'q', quale en la Kataluniana ed ulquanta en l'Okcitana:
|
cu quale en la Hispana Ex: cuan, cuestión |
Se ol esas etimologiala 'q', quale en la Kataluniana ed ulquanta en l'Okcitana:
|
/tʃ/ | ch Ex: chaminera, minchar, chusticia, cheografía |
ch Ex: chaminera, minchar, chustizia, cheografía |
|
/d/ | d | d | d |
/e/ | e | e | e |
/f/ | f | f | f |
/g/ |
|
|
|
/gw/ |
|
|
|
h etimologia, muta pos la Latina | Skribita segun l'etimologio. Ex: historia, hibierno |
Ne skribita. Ex: istoria,ibierno |
Skribita quale la mez-epokal Aragonana e Kataluniana. Ex: história,hivierno |
/i/ | i | i | i |
/l/ | l | l | l |
/ʎ/ | ll | ll | ll |
/m/ | m | m | m |
/n/ | n | n | n |
/ɲ/ | ny quale en la mez-epoka Aragonana e Kataluniana Ex: anyada |
ñ quale en la Hispana Ex: añada |
ny quale en la mez-epoka Aragonana e Kataluniana Ex: anyada |
/o/ | o | o | o |
/p/ | p | p | p |
/r/ | r | r | r |
/rr/ |
|
|
|
/s/ | s (anke inter du vokali, nultempe ss*) | s (anke inter du vokali, nultempe ss*) | s (anke inter du vokali, nultempe ss*) |
/t/ | t | t | t |
-t fine etimologiala, muta en l'Aragonana nuntempa | Skribita quale en la mez-epoka Aragonana, en la Kataluniana ed en l'Okcitana. Ex: sociedat, debant, chent |
Ne skribita. Ex: soziedá, debán, chen |
Skribita quale en la mez-epoka Aragonana, en la Kataluniana ed en l'Okcitana. Ex: sociedat, devant, gent |
/u, w/ | u | u | u |
/jʃ/ (orientala dialekti) /ʃ/} (ocidentala dialekti) |
ix kam grafiala apogo por omna dialekti Ex: baixo |
x Ex: baxo |
|
/j/ |
|
|
|
/θ/ |
|
z Ex: zona, Probenza, fez, zentro, serbizio, realizar, berdaz. |
|
*Cultismo | Ol ne notesas l'asimilado tendenci. Ex: dialecto, extension e lexico. |
Ol notesas tendenci ad asimilado. Ex: dialeuto, estensión ma lecsico. |
Ol ne notesas omna asimilado tendenci. Ex: dialecto, extension e lexico. |
Notado dil tonika acento (en nigro en la exempli) | Hispana modelo, nur en akuta, ol permesas ne acentuado. Ex:
|
Hispana modelo. Ex:
|
quale la Portugalana, Kataluniana ed Okcitana. Ex:
|
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.