From Wikipedia, the free encyclopedia
Աշխարհի և մասնավորապես զարգացող և անցումային տնտեսությամբ երկրների համար նոր երևույթ չէ այն հանգամանքը, որ տնտեսության իրական հատվածը ներառում է տնտեսվարող սուբյեկտների ինչպես օրինական, այնպես էլ թաքնված գործունեությունից ստացված արդյունքները։ Չնայած դեռևս պարզ չեն այն սահմանները, որոնք բաժանում են այդ արդյունքները, սակայն այս երևույթը տնտեսագիտական գրականության մեջ հայտնի է ստվերային տնտեսություն անվանմամբ։
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Այս հոդվածը կամ բաժինը կարող է չհամապատասխանել հանրագիտական ոճի վերաբերյալ Վիքիպեդիայի չափանիշներին: Ներկայացված մտահոգությունների համար այցելեք քննարկման էջը: Տե՛ս Վիքիպեդիայի ոճական ուղեցույցը հոդվածը բարելավելու ցուցումների համար: |
Տնտեսագետների կողմից տրվում են ստվերային տնտեսության մի քանի սահմանումներ, որոնց ընդհանրացումից կարելի է եզրակացնել, որ.
Ստվերային տնտեսություն է համարվում տնտեսական այն գործունեությունը, որը գտնվում է պետական հաշվառումից և կարգավորումից դուրս և այդ իսկ պատճառով չի արտացոլվում պետական վիճակագրության մեջ։
Ստվերային տնտեսության նպատակը օգուտ ստանալն է, դրան բնորոշ են հետևյալ գծերը՝
Ստվերային տնտեսության չափսերը և ոլորտային ընդգրկումը բավականին տարբեր է և ընդգրկում է փոքր չգրանցված խանութներից մինչև թմրանյութերի վաճառքի շուկան։ Այսպիսով, ունենալով համատարած բնույթ, ստվերային տնտեսական գործունեությունը խոչընդոտում է պետական կառավարման համակարգի գործունեությունը, ինչպես նաև մեծապես ազդում է տվյալ պետության բնակչության կենսամակարդակի և եկամուտների վրա։ Հաշվի առնելով այս հանգամանքը՝ ստվերային տնտեսությունը հարկավոր է դիտարկել որպես հանրային տնտեսության առանձին մասնիկ, որն օժտված է հետևյալ հատկություններով։
Ստվերային տնտեսության մեջ անհրաժեշտ է առանձնացնել գործունեության լեգալ և անլեգալ ձևերը։ Լեգալ ստվերային տնտեսությունը ենթադրում է օրենքով թույլատրված ձևերով տնտեսական գործունեություն, որի եկամուտները թաքցվում են հարկերից։ Անլեգալ ստվերային տնտեսությունը բաժանվում է ֆիկտիվ և ընդհատակյա ձևերի։
Ստվերային տնտեսության վերը նշված հիմնական հատկությունները հաշվի առնելով կարելի է առանձնացնել ստվերային տնտեսության տարբեր միավորներ և սուբյեկտներ, որոնք ամենատարբեր ազդեցությունն են թողնում տնտեսության զարգացման վրա։ Սակայն, երբ խոսքը ավանդական ստվերային տնտեսության մասին է, ապա տնտեսագետների կողմից այդ ոլորտին չեն դասվում վերը նշված տնային և հանրային ստվերային տնտեսությունները, քանզի դրանց շրջանակներում առաջացած տնտեսական կապերը չունեն անօրինական բնույթ և հիմնականում գտնվում են հասարակական օրենքների դաշտում։ Իսկ արտադրական ստվերային տնտեսությունը համարվում է ավանդական ստվեր և ընդհանուր առմամբ կարել է առանձնացնել արտադրական ստվերային տնտեսության մի քանի հիմնական ոլորտներ.
Ստվերային տնտեսության վերոհիշյալ հատվածները և դրանցում ընդգրկված տնտեսվարող սուբյեկտներին և պետական պաշտոնյաներին կարելի է ներկայացնել դասական բուրգի տեսքով, առաջին հերթին քանի որ այն ապահովում է ստվերային տնտեսության սուբյեկտների միջև ուղղահայաց կապը և արտահայտում է բուրգի ներքևում գտնվողների կախվածությունը ավելի վերև դասավորվածներից։ Երկրորդ, համախմբում է բուրգի յուրաքանչյուր մակարդակում գտնվող սուբյեկտներին միևնույն հարթության վրա և որոշ վերապահումներով արտահայտում է նրանց հավասարությունը։ Բուրգի վերևի հատվածում տեղակայված են՝
Ստվերային տնտեսության սոցիալ-տնտեսական բնույթը հասկանալու և դրա դեմ մղվող պայքարը առավել արդյունավետ դարձնելու համար կարևոր է հասկանալ այն սոցիալական, տնտեսական և հոգեբանական շարժառիթները, որոնք նպաստում են պետությունների տնտեսությունների ներսում ստվերային հատվածի առաջացմանը և հետագա զարգացմանը։ Այսպես, տնտեսվարող սուբյեկտների տեսանկյունից տնտեսության ստվերային հատվածին ինտեգրվելու հիմնական շարժառիթ է հանդիսանում տնտեսության այս կամ այն ոլորտում պետական կարգավորման բացակայությունը, կամ պետական կարգավորման մեխանիզմների սխալ կամ ոչ արդյունավետ աշխատանքը։ Տնտեսության ոլորտների պետական կարգավորումը ապահովում է հավասար պայմաններ և կանոններ բոլոր տնտեսվարող սուբյեկտների համար՝ այդպիսով վերացնելով նրանց անորոշությունը։ Սակայն, պետական կարգավորման հիմնական թերությունը կայանում է նրանում, որ մի կողմից այն հիմնվում է անցյալում երևան եկած հանգամանքների վրա, որոնք ոչ միշտ են համապատասխանում շուկայի ներկա իրավիճակին և պահանջմունքներին և մյուս կողմից այն իրենից ներկայացնում է սահմանափակումների մի ամբողջ համակարգ, իսկ սահմանափակումները շրջանցելը տնտեսվարող սուբյեկտների ամենասիրելի զբաղմունքներից մեկն է, հատկապես եթե այն շահութաբեր է։ Սակայն տնտեսական գործառույթների՝ պետության անգամ ամենաազատական կարգավորումը չի կարող ապահովել ստվերային տնտեսության զրոյական մակարդակ։ Մեկ այլ մոտեցում է ստվերային տնտեսական գործունեության բացատրությունը տնտեսվարող սուբյեկտների ռացիոնալ վարքագծի տեսանկյունից, համաձայն որի՝ ստվերային տնտեսական գործունեության ծագումը կապված է այն հանգամանքի հետ, որ նման գործունեությունից տնտեսական օգուտ ստանալու հավանականությունը գերազանցում է տվյալ գործունեության բացահայտման և հնարավոր պատժի ի հայտ գալու հավանականությանը։ Հետևաբար ռացիոնալ վարքագիծ ցուցաբերող տնտեսվարող սուբյեկտը նման պայմաններում միշտ պատրաստ է խախտել օրենքը, եթե հնարավորություն ընձեռնվի տնտեսական օգուտ ստանալ նման գործունեությունից։
Այսպիսով, չնայած ստվերային տնտեսության զարգացմանը նպաստող գործոնների բազմազանությանը, ստվերային տնտեսության ազդեցության գնահատումը չի կրում միանշանակ բնույթ։ Բնակչության մեծ մասը ընտրում է ստվերում գործելու և ստվերային եկամուտներ ստանալու ճանապարհը՝ խուսափելով օրինական դաշտում առկա խնդիրներից, ինչն իր հերթին տնտեսության ոչ ստվերային հատվածի վատ կառավարման արդյունք է։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստվերային տնտեսություն» հոդվածին։ |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.