From Wikipedia, the free encyclopedia
Ռեյգանոմիկա (անգլ.՝ Reaganomics), ամերիկյան կառավարության տնտեսական քաղաքականության կուրսը 1981-1989 թվականներին Ռոնալդ Ռեյգանի նախագահության շրջանում։ Կապված է ԱՄՆ-ում Հանրապետական կուսակցության պահպանողական տրամադրված ուժերի իշխանության գալու, Արևմուտքի շատ զարգացած երկրներում այսպես կոչված նեոպահպանողական ալիքի բարձրացման հետ։ Ռեյգանոմիկայի տեսական հիմքը եղել է կողմնորոշված տնտեսությունը։ Դրանից գործնական եզրակացություն է դարձել շեշտադրումների տեղափոխումը ապրանքների և ծառայությունների պահանջարկի կարգավորումից դրանց արտադրության խթանմանը։ Ներդրումային և նորարարական գործընթացների, ծախսերի նվազեցման, խնայողությունների ավելացման և մասնավոր կապիտալի կուտակման անհրաժեշտությունը պահանջում էր խոշոր հարկային բարեփոխումներ։
Ռեյգանոմիկայի հիմնական կետերը եղել են[1]․
Միևնույն ժամանակ Ռեյգանը մտադիր էր հարկերի կրճատման ֆոնին ավելացնել սպառազինության ծախսերը ռազմական բյուջեի գրեթե բոլոր առանցքային հոդվածներով, ինչով նրա քաղաքականությունը տարբերվում էր Նիքսոնի, Ֆորդի և Քարթերի նախորդ վարչակազմերի քաղաքականությունից[2]։ Ռեյգանին կից պետական բյուջեի տարեկան դեֆիցիտը կազմում էր համախառն ներքին արդյունքի 4,2 %-ը[3], մինչդեռ 1980 թվականին այն կազմում էր 2,7 %[3]։
Ռեյգանոմիկայի ճարտարապետներից մեկը՝ Ուիլյամ Նիսկանենը, ասել է, որ Ռեյգանը հասել է իր տնտեսական քաղաքականության բոլոր չորս նպատակներին, բայց ոչ այնքանով, որքանով հաշվարկել են ինքն ու իր կողմնակիցները։ Ամենամեծ փոփոխությունների է ենթարկվել հարկային քաղաքականությունը։ Օրինակ, առավելագույն եկամտահարկի դրույքաչափը նվազել է 70 %-ից մինչև 28 %։ Միևնույն ժամանակ Ռեյգանի նախնական տնտեսական ծրագիրը դրա իրականացման ընթացքում զգալի փոփոխություններ է կրել, հատկապես Կոնգրեսի միջամտության պատճառով[1]։ Համախառն ներքին արդյունքի հարկային վճարների բաժինը 1981 թվականին 19,6 %-ից նվազել է մինչև 17,3 %, սակայն 1989 թվականին այն կրկին աճել է մինչև 18,4 %[3]։ Եթե Կարտերի դեպքում դաշնային բյուջեի ծախսերն ավելացել են մոտավորապես 4 %-ով, ապա Ռեյգանի դեպքում՝ միայն 2,5 %-ով[1]։ Այնուամենայնիվ, Ռեյգանի կառավարման տարիներին բյուջեի ծախսային մասը միջին հաշվով կազմում էր համախառն ներքին արդյունքի 22,4 %-ը, մինչդեռ 1971-2009 թվականներին այդ թիվը կազմում էր ընդամենը 20,6 %։ Միաժամանակ աճել է ԱՄՆ պետական պարտքը՝ 1980 թվականին համախառն ներքին արդյունքի 26.1 %-ից մինչև 1988 թվականը, բացարձակ թվերով՝ մոտ երեք անգամ[3]։
Այսպես, ԱՄՆ-ի ազգային պարտքն այդ ժամանակահատվածում աճել է 930 միլիարդից մինչև 2,7 տրիլիոն դոլար։ 1987 թվականի հոկտեմբերին ֆինանսական շուկաների փլուզում է տեղի ունեցել, և Դաշնային պահուստային համակարգի ղեկավար Ալան Գրինսփենը «տպագրող սարք է գործարկել»։ Տնտեսությունը սկսել է վերականգնվել, սակայն պահանջվել են նորանոր փոխառություններ, իսկ մասնավոր ներդրումները կրճատվել են[4]։
Ռեյգանի նախագահության սկզբում ԱՄՆ-ի տնտեսությունն արդեն երկար տարիներ խորը ճգնաժամի մեջ էր։ 1970-ական թվականներին բարձր գնաճը, որը հիմնականում պայմանավորված էր նավթի գների կտրուկ բարձրացմամբ, զուգորդվել է բարձր գործազրկության հետ։ Այս երևույթը կոչվում ստագֆլյացիա։ Քաղաքական ճնշման արդյունքում զգալիորեն ավելացել է կանխիկ դոլարի տեսքով դրամական զանգվածը։ Նախագահ Նիքսոնի կողմից սահմանված գների և աշխատավարձի մակարդակի վերահսկողությունը չեղյալ է հայտարարվել։ Նավթի գների և ներմուծման կտրուկ փոփոխությունները կանխելու համար ստեղծվել է ԱՄՆ ռազմավարական նավթային պահուստը։ Բացի այդ, նախագահ Քարթերը էներգառեսուրսների վերահսկողության համար ստեղծել է ԱՄՆ Էներգետիկայի նախարարությունը։ Ենթադրվում է, որ ստագֆլյացիայի ավարտը կապված է դրամական զանգվածի կրճատման հետ, որն իրականացվել է Դաշնային պահուստային համակարգի՝ Փոլ Վոլքերի ղեկավարությամբ, և 1980-ական թվականներին նավթի գերարտադրության հետ։
Ռեյգանի շրջանը տնտեսական էքսպանսիայի երկարատև ժամանակաշրջան էր[5][6], որը տևեց մինչև Քլինթոնի նախագահությունը։ Այդ ընթացքում գործազրկությունն աստիճանաբար նվազել է՝ հասնելով մինչև 2000 թվականը 3,9 %-ի[7]։ Համախառն ներքին արդյունքը 1980 թվականին կրճատվել է 0,3 %-ով, իսկ 1988 թվականին այն աճել է 4,1 %-ով[8]։ 1980 թվականին գործազրկությունը կազմել է 7,1 %, իսկ 1988 թվականին՝ 5,5 %, թեև 1983 թվականին Ռեյգանի նախագահության սկզբում այն ավելացել է մինչև 10,8 %[7]։ Ռեյգանի վարչակազմը չի բարձրացրել ԱՄՆ-ում նվազագույն աշխատավարձի մակարդակը[9]։ Գնաճը 1980 թվականին կազմել է 13,5 %, իսկ 1988 թվականին այն նվազել է մինչև 4,1 %։
Ռեյգանն էապես ավելացրել է պետական բյուջեի, հատկապես սպառազինության ծախսերը՝ 1980 թվականին 267,1 միլիարդ դոլարից մինչև 393,1 միլիարդ դոլար, ինչը համախառն ներքին արդյունքի մեծության հաշվարկով կազմել է 4,9 %-ից մինչև 5,8 % աճ, իսկ բյուջեի ծախսային հոդվածների հաշվարկով՝ 22,7 %-ից մինչև 27,3 %։ Խաղաղ ժամանակաշրջանի համար դրանք աննախադեպ ծախսեր էին[10]։
Ռեյգանի օրոք հարկերը զգալիորեն նվազել են։ Հարկերի առավելագույն մակարդակը 70 %-ից 1981 թվականին նվազել է մինչև 50 %, իսկ 1986 թվականին՝ մինչև 28 %[1][11][12]։ Բյուջեի դեֆիցիտը ծածկելու համար Ռեյգանի վարչակազմը պետական պարտքը 997 միլիարդից ավելացրել է մինչև 2.85 տրիլիոն դոլար[13]։ Արդյունքում Ռեյգանի դարաշրջանում ԱՄՆ-ն կրկին (ինչպես քաղաքացիական պատերազմից հետո) համաշխարհային պարտատիրոջ վերածվեց աշխարհի խոշորագույն պարտապանի[14], ինչը հիասթափեցրեց նույնիսկ Ռեյգանին[15]։
Շնորհիվ 80-ականների սկզբին կապիտալի աճի հարկի մի քանի իջեցումների՝ Ռեյգանի նախագահության ընթացքում ձևավորվել են կամ նախնական հրապարակային առաջարկ են արել ավելի քան 3000 դինամիկ ընկերությունների բաժնետոմսերը։ Այս փոքր և միջին ընկերություններից շատերը այնուհետև դարձան շուկայի առաջատարներ (Cisco Systems, Dell, Microsoft, Novell, Oracle, Sun Microsystems և այլն), դրանց գործունեության արդյունքում տեղի ունեցավ տեխնոլոգիաների բում[16]։
Սոցիալական շերտավորումը Ռեյգանի դարաշրջանում աճել է։ Աղքատության գծից դուրս ապրող ամերիկացիների թիվը 1980 թվականին 29 միլիոնից 1988 թվականին ավելացել է մինչև 31,7 միլիոն[17]։ Նրանցից 12,5 միլիոնը երեխաներ և դեռահասներ են եղել (ամերիկացի բոլոր երեխաների 19,5 %-ը)[18]։ Ամենահարուստ ամերիկացիների 5 %-ին բաժին ընկնող ազգային եկամտի բաժինը 1980 թվականին 16,5 %-ից աճել է մինչև 18,3 %[19]։ Խոշոր քաղաքների նկատելի խնդիրը դարձել են անօթևանները, որոնք իրենց դժբախտությունների մեջ մեղադրում էին ռեյգանոմիկին[20]։ Ռեյգանը պնդում էր, որ թափառաշրջիկությունը անօթևանների անձնական ընտրությունն է[21]։
Որոշ տնտեսագետներ կարծում են, որ ռեյգանոմիկայի բնական զարգացումը, որի էությունը կայանում էր վերջնական պահանջարկի մշտական վարկային խթանման մեջ, դարձել է համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը, որի սուր փուլի սկիզբը վերաբերում է 2008 թվականին[22]։
2001-2002 թվականներին ԱՄՆ ֆինանսների նախարար Փոլ Օ'Նիլից հայտնի է, որ երբ փոխնախարար Չեյնիի աշխատասենյակում տնտեսության խնդիրների վերաբերյալ խորհրդակցություններից մեկի ժամանակ նա բարձրացրել է այն հարցը, որ պետբյուջեի դեֆիցիտի աճը սպառնում է տնտեսությանը, Չեյնին հայտարարել է․ «Ռեյգանն ապացուցել է, որ պետբյուջեի դեֆիցիտը վտանգ չի ներկայացնում»[23]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.