From Wikipedia, the free encyclopedia
Բժշկություն (լատիներեն՝ medicina), գիտական և կիրառական գործունեության ոլորտ, որն զբաղվում է մարդու օրգանիզմի բնականոն և ախտաբանական (պաթոլոգիական) գործընթացների, տարբեր հիվանդությունների կամ ախտաբանական վիճակների հետազոտությամբ, դրանց բուժմամբ և մարդկանց առողջության պահպանմամբ ու ամրապնդմամբ։
Կլինիկական պրակտիկայում բժիշկները զննում են պացիենտներին, նրանք կլինիկական մտածելակերպի միջոցով ախտորոշում, բուժում և կանխարգելում են հիվանդությունը։ Բժիշկ-պացիենտ փոխհարաբերությունը սովորաբար սկսվում է պացիենտի անամնեզի (լատ. anamnesis` վերհուշ) հավաքմամբ և նրա ֆիզիկալ (մարմնական) զննմամբ։ Նշանների զննման և ախտանիշների վերաբերյալ հարցումներից հետո բժիշկը նշանակում է անհրաժեշտ լրացուցիչ հետազոտությունները։ Ստացված տվյալների ամբողջությունը բժշկին թույլ է տալիս ձևակերպել ախտորոշումը և սկսել համապատասխան բուժումը։
Անամնեզի մեջ ներառվում են՝
Նախապատմական ժամանակաշրջանում մարդիկ հավատում էին, որ առողջության փոփոխություններ կամ հիվանդություններ առաջանում են զայրացած աստվածների կամ չար ոգիների պատճառով։ Հիվանդությունը բուժելու համար անհրաժեշտ էր խաղաղեցնել աստվածներին կամ դուրս հանել չար ոգիներին։ Այդ աշխատանքը իրենց վրա էին վերցնում բուժակները և ցեղային քրմերը։ Նրանք դա անում էին հմայիլների, դյութաբառերի օգնությամբ։ Կան ապացույցներ նաև վիրաբուժական բուժման գոյության մասին։ Տրեպանացիան (գանգատուփահատում) կատարվում էր քարե գործիքների օգնությամբ՝ հիվանդ մարդու գանգի շրջանաձև բացվածք կատարելով։ Ենթադրվում է, որ դա արվում էր հիվանդություն առաջացրած ոգիներին ազատ արձակելու համար։ Նախապատմական բուժակները նաև հայտնաբերել էին, որ շատ բույսեր կարող են որպես դեղեր կիրառվել։ Համայնքը, որպես ամբողջություն, նույնպես ընդգրկված էր իր մարդկանց առողջության պահպանման հարցում։ Նրանք, ովքեր համարվում էին հիվանդ, խնամվում էին համայնքի կողմից։ Սրա ամենավաղ ապացույցները գտնվել են հին քարի դարի մի քարանձավում՝ Ռիպարո դել Ռոմիոյում, հարավային Իտալիա։ Այնտեղ գտնվել են դեռահաս թզուկի մնացորդներ։ Չնայած իր ծանր առողջական վիճակին, որը պետք է սահմանափակեր նրա որսորդական կամ հավաքչական կարողությունները, նա կարողացել է ապրել 17 տարի։ Նա պետք է որ ստացած լինի համայնքի մնացած անդամների կարեկցանքը իր ամբողջ կյանքի ընթացքում. վերջինս մարմնավորում է տվյալ կրոնական համակարգում առկա միջանձային բարիդրացիական փոխհարաբերությունները։ Թերևս այս համայնքի պես եղել են նաև այլ համայնքներ, որոնք չունենալով կապեր մյուսների հետ, փորձում էին ապահովել իրենց անդամների առողջությունը՝ ապավինելով բուսական ծագման դեղերին և խմբային տարբեր գործողությունների։
Ողջ պատմության ընթացքում, ժողովուրդներն ու մշակույթները մշակել են իրենց առողջապահական գործունեությունը՝ հիմնված հավատքի և համոզմունքների վրա։ Շատ ավանդույթներ առողջությունը և հիվանդությունն առաջին հերթին դիտում էին մարդ արարածի և մոլորակների, աստղերի, լեռների, գետերի, ոգիների ու նախնիների փոխկապակցվածությունը հասկանալու համատեքստում։
Հին Հունաստանում սկիզբ դրվեցին անատոմիայի, ֆիզիոլոգիայի, ախտաբանության գիտական արմատները։ Առաջինը հենց հույները կարողացան տարբերակել հիվանդության արտաքին ու ներքին պատճառները։ Բժշկության կլինիկական սկզբունքների և բժշկական էթիկայի հիմնադրման համար մենք պարտական ենք Հիպոկրատին և նրա հետևորդներին։ Հիպոկրատը (մ.թ.ա. 460-377) իր խառնվածքով մարմնավորում էր գիտնականի և արվեստագետի միասնություն։ Նա հավատացած էր, որ հիվանդությունն առաջանում է, երբ օրգանիզմի չորս հեղուկները՝ արյունը, դեղին լեղին, սև լեղին և լորձը, դուրս են գալիս հավասարակշռությունից։ Նա նաև համոզված էր, որ այս չորս հեղուկներով է պայմանավորված մարդու խառնվածքը՝ ֆլեգմատիկ, սանգվինիկ, խոլերիկ և մելանխոլիկ։ Այս համոզմունքը զուգակցվում է ավելի հին չինական ավանդության հետ, որը հիմնված է Ինի (կանացի սկիզբ) և Յանի (տղամարդկային սկիզբ) միմյանց լրացնող սկզբունքի վրա, որոնց ճիշտ համամասնությունը կարևոր է առողջության համար։ Հիպոկրատի մոտեցումը առողջությանը շատ յուրովի էր։ Նա բուժում էր՝ խորհուրդ տալով շատ առողջարար ֆիզիկական վարժանքներ, հիվանդության ժամանակ հանգիստ և չափավոր, հավասարակշռված սննդակարգ։
Արիստոտելը (Մ.թ.ա. 384-322), փոքր կենդանիներին հերձելով և տալով նրանց ներքին օրգանների անատոմիայի նկարագրությունը, հիմք դրեց մարդու մարմնի հետագա ուսումնասիրություններին։ Նրա համար ամենակարևոր օրգանը սիրտն էր։ Նա հավատացած էր, որ այն ոչ միայն արյունատար համակարգի, այլև հույզերի կենտրոնն է։ Թերևս Արիստոտելի հիմնական ներդրումը եղել է հենց ամբողջությամբ վերցված գիտության մեջ։
Հաջորդ մեծ քայլը կատարեց Գալենը (129-199)` կայսրերի ու գլադիատորների բժիշկը Հին Հռոմում։ Գալենն ընդլայնեց հիպոկրատյան գիտությունները և բժշկագիտության մեջ ներդրեց փորձը` որպես ստույգ գիտելիքների աղբյուր։ Նրա աշխատանքները դարձան անատոմիայի և ֆիզիոլոգիայի հանրագիտարաններ։ Նա ուղեղն էր համարում զգացմունքների և մտքերի կենտրոն։ Նա նկարագրել է զարկերակներն ու երակները. ըստ նրա՝ լյարդը հիմնականում երակային արյան համար է։ Նա անգամ ցույց է տվել նյարդային համակարգի գործունեության մեխանիզմը՝ կատարելով խոզի ողնուղեղի հատումներ տարբեր մակարդակներում և ցուցադրելով մարմնի համապատասխան մասերի պարալիզի զարգացումը։ Ըստ Գալենի՝ մարմնով հոսում է 3 տեսակի արյուն. լյարդից երակներով դուրս է գալիս «բնական ոգին», թոքերից զարկերակներով հոսում է "կենաց ոգին", իսկ "կենդանական ոգին"` ուղեղից։ Սիրտը ընդամենը տաքացնում է արյունը։ Նրա մահից հետո անատոմիական հետազոտությունները դադարեցին և նրա աշխատանքները համարվում էին անսխալական համարյա 1400 տարի։
750-ական թվականներին մուսուլմանական աշխարհում բժշկությունը զարթոնք է ապրում։ Հիպոկրատի և Գալենի աշխատությունների արաբերեն թարգմանությունների հիման վրա մուսուլման բժիշկները կատարում են նշանակալի բժշկագիտական ուսումնասիրություններ։ Հատկապես նշանավոր է հանճարեղ պարսիկ բժիշկ, փիլիսոփա Իբն Սինայի (Ավիցեննա) հինգ մասերից կազմված ‹‹Բժշկության կանոն›› աշխատությունը։ Եվրոպայում Կարլոս Մեծի հրամանով եկեղեցիներին ու վանքերին կից ստեղծվում են հիվանդանոցներ։ Եկեղեցու հիմնադրած կրոնական դպրոցներում ուսուցանվում էր բժշկություն։
Եվրոպական լավագույն համալսարանների բժշկության դպրոցները վաղ 1500-ականներին կատարում են արմատական բարեփոխումներ անատոմիայի` որպես ինտեգրացված բժշկագիտական ուսումնառության անբաժանելի մաս, ուսուցման ոլորտում։ Ի հայտ է գալիս, որ գալենյան անատոմիայում առկա են բազմաթիվ կոպիտ սխալներ, քանզի Գալենի անատոմիական գիտելիքները հիմնված էին շների, խոզերի ու կապիկների դիահերձումների վրա։ Անդրեաս Վեզալիուսի (1514-1564) աշխատանքների շնորհիվ Գալենի սխալները սկսեցին երևան գալ։ Վեզալիուսը Իտալիայի Պադուայի համալսարանի անատոմիայի և վիրաբուժության պրոֆեսոր էր։ Իտալացի բժիշկը իր ամբողջ կյանքը նվիրում է մարդու անատոմիայի ուսումնասիրություններին։ Վեզալիուսը իրականացնում է մի շարք աննախադեպ մանրակրկիտ դիահերձումներ և իր աշխատանքները անմահացնում է De Humani Corporis Fabrica (‹‹Մարդու մարմնի կառուցվածքի մասին››) աշխատության մեջ։
Նրա աշխատության մեջ բացի օրգանների արտաքին նկարագրություններից առկա են նաև նրանց գործառույթների վերաբերյալ տեղեկություններ։ Գիրքը, որը հրատարակվել է 1543-ին, դառնում է մարդու անատոմիայի ուսուցանման նոր չափանիշ։
Պատմականորեն նշանակալի հայտնագործություններից մեկը կատարել է Ուիլյամ Հարվեյը (1578-1657), անգլիացի բժիշկ և ֆիզիոլոգ։ Նա հաստատում է, որ արյունը շրջանառում է փակ համակարգում և մեխանիկորեն մղվում է «պոմպանման» սրտի միջոցով։ Նա նաև չափում է շրջանառող արյան ծավալը ժամանակի ցանկացած միավորում։ Հարվեյը իր ուսումնասիրությունները հրատարակում է «Կենդանիների սրտի և արյան շարժման մասին» (On the motion of the Heart and Blood in Animals) (1628)։ Անտոն վան Լևենհուկը (1632-1723), ով ոսպնյակներ պատրաստող էր, կատարելագործում է մանրադիտակը։ Դրանով հիմք է դրվում բջջային կենսաբանության դարաշրջանին։ Իսկ անգլիացի գիտնական Ռոբերտ Հուկը (1635-1703), գրում է «Micrographia» աշխատությունը 1655 թ-ին, որտեղ նա մանրամասն նկարագրում է բուսական բջիջը և միջատների անատոմիայի մասին իր ուսումնասիրությունները։ Նրա գիրքը ներկայացնում է մանրադիտակի՝ կենսաբանական հետազոտություններ իրագործելու մեծ պոտենցիալը։ Նա հիմք է դնում բջիջ (անգլ.` cell) բառի կիրառությանը կենսաբանության մեջ։
Կարմիր խաչ
ԿԽՄԿ-ի առաջին խորհրդանիշը, որը սպիտակ ֆոնի վրա կարմիր խաչ էր, սկզբում կրոնական նշանակություն չուներ, որը ներկայացնում էր շվեյցարական դրոշի բացասական պատճենը (հակադարձ) (փոխարենը կարմիր դաշտում սպիտակ խաչի փոխարեն - սպիտակներով կարմիր)։ Այնուամենայնիվ, 1877-78թթ. Ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ Օսմանյան կայսրությունը հրաժարվեց օգտագործել այդ խորհրդանիշը, փոխարինելով այն կարմիր կիսալուսինով, քանի որ կարմիր խաչը խաչակիրների հետ բացասական ազդեցություն է թողնել։ 1929 Ժնևյան կոնվենցիան ճանաչեց կարմիր կիսագնդին որպես երկրորդ պաշտպանիչ խորհրդանիշ։ Այս խորհրդանիշն օգտագործվում է իսլամադավան բազմաթիվ երկրներում ազգային կազմակերպությունների կողմից, բայց ոչ ամենուր, որտեղ բնակչության մեծամասնությունը մուսուլմաններ են։ Օրինակ, Ինդոնեզիայում, ազգային հանրությունը օգտագործում է կարմիր խաչի խորհրդանշանը, այլ ոչ թե կարմիր կիսալուսինը, ըստ ընկերության ղեկավարի, դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ կազմակերպությունը, խաչի խորհրդանիշը և երկիրը կրոնականապես չեզոք են։ Շարժման պաշտոնական խորհրդանիշի կարգավիճակն ստացել է նաև Իրանի ազգային խորհրդանիշը՝ կարմիր առյուծի և արևի նշան։ Այնուամենայնիվ, 1979 թ. Իսլամական հեղափոխությունից հետո, որի ընթացքում առյուծն ու արևը անհետացել էին երկրի դրոշի և զինանշանի պես հին monarchy- ի խորհրդանիշներից, նոր Իրանի կառավարությունը ստեղծել է ավելի իսլամադավան ավանդական երկրների համար՝ վերանվաճելով միջազգային հանրության իր թևը։ Այնուամենայնիվ, պաշտոնապես կարմիր առյուծն ու արևը շարունակում են համարվել ՀՌԿԿ-ի խորհրդանիշներից մեկը, իսկ Իրանը վերապահում է այս խորհրդանիշը վերադարձնել ցանկացած ժամանակ։ 2005 թ. Դեկտեմբերին, Դավիթի կարմիր աստղը որպես խորհրդանիշներից մեկը օգտագործելու մերժման առաջարկից հետո, իսրայելցի դիվանագետների և Ամերիկյան Կարմիր Խաչի ներկայացուցիչների ջանքերի արդյունքում հայտնվեց երրորդ, կրոնական նեյտրալ խորհրդանիշի նախագիծ, կարմիր բյուրեղյա [3]։ 1906 թվականից ի վեր Կարմիր խաչը նաև Ջոնսոն և Ջոնսոնի գրանցված ապրանքային նշանն է, իսկ խորհրդանիշն այն օգտագործվել է 1887 թվականից ի վեր։ 1905 թ. ԱՄՆ Կոնգրեսը արգելեց Կարմիր խաչի խորհրդանիշի օգտագործումը ոչ թե Կարմիր Խաչից ցանկացած այլ կազմակերպություն։ Քանի J & J- ն իր լոգոն է գրանցել ավելի վաղ, բացառություն է եղել դրա համար։ Կարմիր խաչը պաշտպանական նշան է և Միջազգային Կարմիր խաչի և Կարմիր մահիկի շարժման գրանցված նշան է, հետևաբար այդ խորհրդանիշների օգտագործումը այլ կազմակերպությունների կողմից արգելվում է միջազգային իրավունքով։ 1949 թ. Ժնևի կոնվենցիան ամրագրեց ԿԽՄԿ-ի իրավական կարգավիճակը, այդ պատճառով Կարմիր խաչը (և Կարմիր կալվածը) վահանակն ամբողջ աշխարհում պաշտպանված է։ Խորհրդային Միությունում և հետագայում ԱՊՀ երկրներում նրանք սկսեցին մատնանշել այն ամենը, ինչ վերաբերում էր բժշկության կարմիր խաչին։ Նշանի օգտագործումը կարող է հարցեր առաջացնել։ Ավելին, խորհրդանիշը վերաբերում է միայն պատերազմի ժամանակին։ Ուկրաինայում 2002 թ. Պաշտոնապես ընդունվեց մի օրենք, որը արգելում էր խորհրդանիշի ազատ օգտագործումը։ Այս առումով կարմիր խաչը անհետացավ շտապօգնության ավտոմեքենաներից, իսկ Առաջին օգնության կայանի և հիվանդանոցային ծառայության ճանապարհային նշաններով, կարմիր խաչը փոխարինվեց սպիտակ խաչով, կանաչ ֆոնի վրա կամ սպիտակ ֆոնի վրա կանաչ խաչ:Բժշկության մեջ խորհրդանշական են երեք նշան։
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բժշկություն» հոդվածին։ |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
