Ամանուլլա Խան

Ամանուլլա Խան (փուշթու՝ غازي امان الله خان}}, դարի՝ غازی امان الله خان, հունիսի 1, 1892(1892-06-01)^{[1][2][3][…]}, Պագման, Paghman, Քաբուլ - ապրիլի 25, 1960(1960-04-25)^{[4][1][2][…]}, Ցյուրիխ, Շվեյցարիա^[5]), Աֆղանստանի թագավոր (1919-1929), Բարակզայների արքայատոհմից։ Իշխանության գլուխ է անցել էմիրի կարգավիճակով, 1926 թվականին հռչակվել է շահ՝ թագավոր^[6]։ Գահ բարձանալուց մեկ շաբաթ անց՝ 1919 թվականի փետրվարի 28-ին, հռչակել է Աֆղանստանի լիակատար անկախությունը, որը հանգեցրել է աֆղանա-անգլիական երրորդ պատերազմին։ 1921 թվականին Մեծ Բրիտանիան ընդունել ու ճանաչել է Աֆղանստանի անկախությունը։ Ամանուլլա խանը, որ էմիր Հաբիբուլա Խանի որդին էր և առաջնորդվում էր երիտաֆղանների գաղափարներով, վարել է Մեծ Բրիտանիայից լիովին անկախ արտաքին քաղաքականություն^[7]։

Ամանուլլա Խան պարս.՝ شاه امان‌الله خان
Ծնվել է	հունիսի 1, 1892(1892-06-01)[1][2][3][…]
Ծննդավայր	Պագման, Paghman, Քաբուլ
Մահացել է	ապրիլի 25, 1960(1960-04-25)[4][1][2][…] (67 տարեկան)
Մահվան վայր	Ցյուրիխ, Շվեյցարիա[5]
Գերեզման	Ջալալաբադ և Քաբուլ
Քաղաքացիություն	Աֆղանստան
Կրոն	իսլամ և սուննի իսլամ
Մասնագիտություն	միապետ և թագավոր
Ամուսին	Soraya Tarzi?
Ծնողներ	հայր՝ Հաբիբուլլահ Խան
Զբաղեցրած պաշտոններ	Աֆղանստանի թագավոր
Պարգևներ և մրցանակներ	և
Amanullah Khan Վիքիպահեստում

1923 թվականին ընդունվել է Աֆղանստանի առաջին սահմանադրությունը։ Ամանուլլա Խանի՝ արևմտյան արժեքների ոգով նախաձեռնած ներքին բարենորոգումներն օժանդակել են երկրի զարգացմանը։ 1928-1929 թվականներին Հաբիբուլլա Քալաքանիի գլխավորած ապստամբությունն ու դրան հաջորդած քաղաքացիական կռիվներն ստիպել են Ամանուլլա Խանին հրաժարվել գահից և հեռանալ երկրից։ 30 տարի ապրել է վտարանդության մեջ։ Մահացել է ապրիլի 25-ին, Ցյուրիխում։ Նրա դին տեղափոխել են Աֆղանստան և թաղել Ջալալաբադում^[8]։

Ամանուլլա Խանի դամբարանը Ջալալաբադում

Ծանոթագրություններ

1. Encyclopædia Britannica
2. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
3. Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
4. Аманулла-хан // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
5. Deutsche Nationalbibliothek Record #12012355X // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
6. Poullada, L. B. «AMĀNALLĀH». Encyclopædia Iranica (Online ed.). United States: Columbia University.
7. «Collections Online | British Museum». www.britishmuseum.org. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
8. «Central Asia». The British Library. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.

Գրականություն

• Rashikh, Jawan Shir (2017). Nationalism in Afghanistan. Kabul, Afghanistan: Academia. էջեր 1–143. ISBN 9780060505080.
• Ahmed, Fazel (2016 թ․ սեպտեմբերի 3). «Chapter 5 King Amanullah Khan». Conspiracies and Atrocities in Afghanistan,1700-2014 (PDF). Canada: Afghan3. էջեր 183–215. ISBN 978-0786191703.

Արտաքին հղումներ

Վիքիդարանի պատկերանիշը

Վիքիդարանում կան նյութեր այս թեմայով՝
Ամանուլլա Խան

*Amanulla Khan: Betrayal of Nadir Khan

• Ghazi Amanullah Khan City next to Jalalabad
• Ghazi Amanullah Khan City ՅուԹյուբում

Նախորդող՝ Habibullah Khan	Emir of Afghanistan 1919–1926	Հաջորդող՝ Himself King of Afghanistan
Նախորդող՝ Himself Emir of Afghanistan	King of Afghanistan 1926–1929	Հաջորդող՝ Inayatullah Khan

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամանուլլա Խան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 273)։