Փոխակերպված ապար

Փոխակերպված ապարները (Մետամորֆային ապարներ) փոփոխությունների ենթարկված ապարներն են։ Նախկինում դրանք եղել են հրաբխային, նստվածքային կամ այլ տիպի փոխակերպված ապարներ։ Փոխակերպումը տեղի է ունենում գրեթե բացառապես երիտասարդ լեռնաշղթաների խորքերում, երբ ապարները ծալծլվում և սեղմվում են այլ ապարների ճնշման տակ։ Չնայած ապարն իրականում երբեք չի հալվում, սակայն նրա կազմվածքն ու բնույթը կարող են նորանալ, վերածվել տարբեր փոխակերպված բյուրեղների։ Այդ գործընթացը տեղի է ունենում մասամբ ճնշման ազդեցությամբ, մասամբ էլ տաքացման պատճառով։ Փոխակերպումը երկարատև գործընթաց է. ապարը նախ պետք է սուզվի մինչև այն խորությունը, որտեղ կարող է սկսվել փոխակերպումը, հետո տեղի է ունենում պինդ մարմնի վերաբյուրեղացում։ Ի վերջո, փոխակերպված ապարները դուրս են գալիս Երկրի մակերևույթ, բայց միայն այն բանից հետո, երբ լեռնաշղթան վեր է բարձրանում ու հետո քայքայվում։ Նստվածքի սուզվելուց մինչ փոխակերպված ապարի վերածվելը կարող է տևել 100 միլիոն տարի։ Փոխակերպված ապարները լինում են կոնտակտային (առաջանում են ներդրվող մագմատիկ զանգվածի՝ շրջապատի ապարների հետ շվւման վայրում և հիմնականում հետևանք են բարձր ջերմաստիճանի ազդեցության) և ավտոմետամորֆիկ (կազմավորվում են բուն մագմայից անջատվող լուծույթների գործունեության շնորհիվ, օրինակ, գրեյզենների ձևավորումը)։

Կվարցիտ

Պիտիտ

Փորձարար

Շոտլանդացի բարոնետ սըր Ջեյմս Հոլը (1761-1832) վերցրեց փոշիացված կրաքար, լցրեց հրացանի փողի մեջ, զոդեց նրա ծայրերը, որպեսզի ճնշումը պահպանվի, և տաքացրեց իր ձուլարանում։ Փողի մեջ առաջացավ բյուրեղային մարմար։ Այդպիսով նա փոխակերպման ենթարկեց նստվածքային ապարը։

Շերտավոր մարմար՝ Չիպոլինո

Մաքուր կալցիումի կարբոնատից կազմված կրաքարը փոխակերպման ընթացքում վերաբյուրեղանում է սպիտակ մարմարի։ Շատ կրաքարեր պարունակում են կվարցային ավազ, որոշ չափով կավ կամ երկաթ։ Սրանց փոխակերպման արդյունքում ստացվում է գունավոր մարմար՝ հաճախ ծալքավոր շերտերով։ Բազմաթիվ փոխակերպված ապարներում երևում են ծալքերի կամ ճեղքերի հետքեր, ինչը ցույց է տալիս, որ լեռնակազմության ժամանակ դրանք իրենց դրսևորել են որպես պլաստիկ կամ հակառակը՝ փխրուն նյութեր։

Ճնշման մեծացում

Փոխակերպման շնորհիվ անհրապույր կավաքարը կարող է վերածվել շողշողուն բյուրեղային ապարի։ Ծովի ծանծաղուտներում նստած տիղմը լեռնակազմության ընթացքում իջնում Է ավելի խորը մակարդակներ։ Փոխակերպման առաջին նշանը փայլարի մանրագույն բյուրեղների աճն է։ Ճնշման ազդեցությամբ սրանք կարող են շարվել մի գծի վրա՝ առաջացնելով տանիքաթերթաքար(1)։ Ֆիլիտի (2) վերաբյուրեղացումն ընթանում է ավելի եռանդուն, այնպես որ նրանում փայլարի բյուրեղներն ավելի խոշոր են և կարող են թույլ առկայծել ապարի մակերևույթին։ Լեռան մեջ ավելի խորը և տևականորեն թաղված լինելու դեպքում առաջանում է թերթաքար, որը պարունակում է փայլարի խոշոր բյուրեղներ և կիանիտ (3), որի բյուրեղացմանը նույնպես նպաստում է ջերմությունը։

Թերթաքարի շերտատումը տանիքների համար

Տանիքաթերթաքարում փայլարի բյուրեղները դասավորված են միմյանց զուգահեռ շերտերով։ Մասնագետը գիտի այդ ուղղությունները և քարը շերտատում կամ ճեղքում է այդ ուղղություններով։ Դա կոչվում է ճեղքման ուղղություն։

Շփում տաք գրանիտի հետ

Երբ հալված գրանիտը լցվում է լեռնաշղթայի ապարների մեջ, գրանիտի շուրջ գտնվող ապարները փոխակերպվում են։ Ձևափոխված ապարի պսակը կոչվում է փոխակերպման շփման գոտի։ Բարձր ջերմաստիճանների ազդեցությամբ աճում են նոր հանքաքարեր, օրինակ՝ կրաքարը վերածվում է մարմարի։

Կավաքարը վերածվում է նռնաքարի

Կավաքարում աճող առաջին փոխակերպված հանքաքարերը փայլարի բյուրեղներն են, որոնք դասավորվում են ամենափոքր ճնշման ուղղությամբ։ Նռնաքարն աճում է ավելի ուշ՝ խոտորելով փայլարի բյուրեղները։