Վանահեյմ

Վանահեյմ (իսլ.՝ Vanaheimr, հին սկանդինավյան «Վաներների տուն»^[1]), սկանդինավյան դիցաբանության մեջ՝ Վանների հայրենիքը, որը գտնվում է Միդգարդից և Ասգարդից արևմուտք։

Վանահեյմը վկայված է Ավագ Էդդայում՝ կազմված է 13-րդ դարում ավելի վաղ ավանդական աղբյուրներից և Կրտսեր Էդդա և (էվհեմերացված ձևով) Հեյմսկրինգլա, երկուսն էլ գրվել են 13-րդ դարում Սնորրի Սթուրլուսոնի կողմից։ Ավագ Էդդայում և Կրտսեր Էդդայում Վանահեյմը նկարագրվում է որպես այն վայրը, որտեղ մեծացել է աստված Նյորըրը։

Վկայություններ

Վանահեյմը մեկ անգամ հիշատակվում է Ավագ Էդդայում. Vafþrúðnismál պոեմի մի հատվածում։ Vafþrúðnismál-ում Gagnráðr-ը (ծպտված Օդին աստվածը) խելքի խաղի մեջ է մտնում jötunn Vafþrúðnir-ի հետ։ Gagnráðr-ը հարցնում է Vafþrúðnir-ին, թե որտեղից է եկել Վանի աստված Նյորըրը, որովհետև, թեև նա իշխում է բազմաթիվ հոֆերի և հորգրերի վրա, Նյորըրը չի մեծացել Æsir-ի մեջ։ Vafþrúðnir-ը պատասխանում է, որ Njörðr-ը ստեղծվել է Վանահեյմում «իմաստուն ուժերի» կողմից և նշում է, որ Njörðr-ը որպես պատանդ փոխանակվել է Æsir-Vanir պատերազմի ժամանակ։ Բացի այդ, Vafþrúðnir-ը մեկնաբանում է, որ երբ աշխարհն ավարտվի (Ռագնարյոկ), Njörðr-ը կվերադառնա «իմաստուն Վաներին» (Bellows-ն այստեղ անգլիականացնում է Վաներին Ուանեսին)։

Կրտսեր Էդդայի Gylfaginning գրքի 23-րդ գլխում Բարձր գահակալած գործիչն ասում է, որ Նյորըրը մեծացել է Վանահեյմրում, բայց հետագայում որպես պատանդ ուղարկվել է Æsir^[2]:

Heimskringla գիրքը Ynglinga սագան արձանագրում է սկանդինավյան դիցաբանության ծագման էվհեմերացված պատմություն։ Գլուխ 1-ում «Վանի տունը կամ Վաների տունը» նկարագրված է որպես Դոն գետի շրջակայքում (որը Սնորին գրում է, որ ժամանակին կոչվում էր «Տանա ճյուղավորում» կամ «Վանա ճյուղավորում»)^[3]։ Գլուխ 4-ը նկարագրում է Ասիր-Վաներ պատերազմը, նշելով, որ պատանդների փոխանակման ժամանակ Ասիրը Հունիր աստծուն ուղարկեց Վանահեյմ, և այնտեղ նա անմիջապես նշանակվեց ցեղապետ^[4]։ 15-րդ գլխում գրված է,որ Սվեյգիր թագավորը ամուսնացել է Վանա անունով կնոջ հետ Շվեդիայում գտնվող «Վանալենդում»։ Երկուսն էլ ծնեցին երեխա, որին անվանեցին Վանլանդի (նշանակում է «Մարդ Վանիրների երկրից»^[5])^[6]։

Տեսություններ

Հենրի Ուիթոնի կողմից սկանդինավյան դիցաբանությունը լուսաբանելու փորձ (1831)

Ինը աշխարհների գոյությունը հիշատակվում է որոշ հին սկանդինավյան տեքստերում։ Այս աշխարհները ոչ մի տեղ հատուկ թվարկված չեն հերթականությամբ, բայց ընդհանուր առմամբ ենթադրվում է, որ ներառում են Վանահեյմը։ Հենրի Ադամս Բելոուսը մյուս ութին համարում է Ասգարդը, Ալֆհայմրը, Միդգարդը, Յոթունհեյմրը, Սվարթալֆահեյմրը, Նիֆլհեյմը, Մուսպելհայմը և, հնարավոր է, Նիավելլիրը^[7]։

Հիլդա Էլիս Դեյվիդսոնը մեկնաբանում է, որ Վանահեյմրը ինը աշխարհների մեջ կոնկրետ որտեղ է ընկել, պարզ չէ, քանի որ «գլխավոր աստվածները՝ Ֆրեյրը և Նյորդը մի շարք ուրիշների հետ ներկայացված են Ասգարդում Æsir-ի հետ միասին, բայց հավանական է թվում, որ դա եղել է անդրաշխարհ»։ Դեյվիդսոնը նշում է կապը Վաների և «ցամաքային ոգիների միջև, որոնք բնակվում էին թմբերի, բլուրների և ջրի մեջ [...]^[8]:

Ռուդոլֆ Սիմեկը պնդում է, որ Սնորրին «անկասկած» հորինել է Վանահեյմ անունը՝ որպես Ասգարդի վաներական նմանակ, բայց չի նշում Vafþrúðnismál հղումը^[9]։

Ծանոթագրություններ

1. Byock (2005:158).
2. Byock (2005:33).
3. Hollander (2007:6).
4. Hollander (2007:8).
5. McKinnell (2005:70)
6. Hollander (2007:15).
7. Bellows (1923:3).
8. Davidson (1993:70).
9. Simek (2007:350).

Արտաքին հղումներ

• Bellows, Henry Adams (Trans.) (1923). The Poetic Edda. American-Scandinavian Foundation
• Byock, Jesse (Trans.) (2005). The Prose Edda. Penguin Classics. 0-14-044755-5
• Davidson, Hilda Ellis (1993). The Lost Beliefs of Northern Europe. Routledge. 0-203-40850-0
• Hollander, Lee Milton. (Trans.) (2007). Heimskringla: History of the Kings of Norway. University of Texas Press. 978-0-292-73061-8
• McKinnell, John (2005). Meeting the Other in Norse Myth and Legend. DS Brewer. 1-84384-042-1
• Simek, Rudolf (2007) translated by Angela Hall. Dictionary of Northern Mythology. D.S. Brewer. 0-85991-513-1
• Thorpe, Benjamin (Trans) (1866) The Elder Edda of Saemund Sigfusson. Norrœna Society