Սուրբ Գալլուսի աբբայություն

Սուրբ Գալլուսի աբբայություն (գերմ.՝ Abtei St. Gallen), արդեն ցրված աբբայություն (747–1805 թթ.), որ գործել է Շվեյցարիայի Սանկտ Գալլեն քաղաքի կաթոլիկ կրոնական համալիրում։ Կարոլինգյան Վերածնության դարաշրջանի վանքը կանգուն է սկսած 719 թվականից, 9-ից 13-րդ դարերում եղել է անկախ իշխանություն և բազում դարեր բենեդիկտյան գլխավոր աբբայություններից մեկն էր Եվրոպայում։ Վանքը հիմնադրել է Սուրբ Օտմարը այն վայրում, որտեղ Սուրբ Գալլուսը կառուցել էր իր մենաստանը։ Սուրբ Գալլուսի աբբայության գրադարանը միջնադարյան ամենահարուստ գրադարաններից մեկն է աշխարհում^[1]։ Հենց այս աբբայության ու վանքի շուրջն է, որ ստեղծվել է Սանկտ Գալլեն քաղաքը։ Մոտավորապես 1800 թվականին աբբայությունը ցրվել է, աշխարհիկացվել։ Նախկին աբբայության եկեղեցին 1848 թվականին ստացել է տաճարի կարգավիճակ։ 1983 թվականին այն ամենը, ինչ մնացել էր նախկին աբբայությունից, հայտարարվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության վայր։

'
*
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգություն
Տիպ
Չափանիշներ
Ցանկ	ՅՈՒՆԵՍԿՕ֊ի ցանկ
Աշխարհամաս**
Ընդգրկման պատմություն
Ընդգրկում	(անհայտ նստաշրջան)
* Անվանումը պաշտոնական անգլերեն ցանկում ** Երկրամասը ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դասակարգման
Համաշխարհային ժառանգություն

Տաճարի ներսը (շվեյցարական բարոկկոյի կարևորագույն հուշարձաններից է)

Պատմություն

Հիմնադրում

613 թվականին Սուրբ Գալլուսը, որ իռլանդացի վանական էր և Սուրբ Կոլումբանուսի աշակերտն ու ընկերակիցը, մենաստան է հիմնել, որ հետագայում վերածվել է վանական համալիրի։ Ապրել է իր խցում, մինչև որ մահացել է 646-ին և թաղվել մենաստանի տարածքում^[2]՝ Արբոնում^[3]։ Հետագայում ժողովուրդը սրբացրել է նրան, պաշտել, վտանգի ժամանակ աղոթել նրա շիրմի առաջ^[3]։ Նրան որպես վանահայր հաջորդած Սուրբ Օտմարն էլ հենց ձեռնամուխ է եղել վանքի հիմնադրմանը, որի համար նշվում են տարբեր տարեթվեր. 719 թ.^[3] 720^[4],, 747 թ.^[5], 8-րդ դարի կեսեր^[6]։ Պիպին Երրորդ Կարճահասակի թագավորության օրոք՝ 8-րդ դարում Օտմարը հիմնել է կարոլինգյան ճարտարապետության ոճով աբբայություն, որտեղ ծաղկում են ապրել արվեստները, գրականությունն ու գիտությունները։ Աբբայությունն արագորեն աճել է, զարգացել, ալեմանյան շատ ազնվականներ վանական են դարձել (Օտմարի վանահայրության ավարտին Professbuch-ը հիշատակել է 53 ազնվազարմ վանականի անուն)։ Աբբայության երկու վանականներ՝ Մագնուս Ֆյուսենցին և Թեոդորը, վանքեր են հիմնել Ալգաուում՝ Կեմպտենում ու Ֆյուսենում։ Վանականների թվաքանակի աճին զուդընթաց՝ աբբայությունը զորեղացել է նաև տնտեսապես։ Շատ հողեր են վանքին փոխանցվել Թուրգաուում, Ցյուրիխգաուում և Ալեմանիայի այլ վայրերում՝ շնորհիվ շտիֆտունգենի^[3]։ Վալդո Ռայխենաուցու (740–814) վանահայրության տարիներին սկիզբ աբբայությունում սկիզբ է դրվել ձեռագրեր ընդօրինակելու գործին և ժամանակի ընթացքում ստեղծվել է համբավավոր մի գրադարան։ 744 թվականին ալեմանյան ազնվական Բեատան իր սեփականության մի մասը վաճառել է վանքին՝ դեպի Հռոմ ճամփորդելու համար գումար ձեռք բերելու նպատակով^[7]։

Ոսկեդար

813 թվականին վանքին շնորհվել է կայսերական աբբայության (Reichsabtei) կարգավիճակ։ Լուի Գերմանացի արքան 833 թվականին հաստատել է աբբայության անկախությունը և վանականներին թույլատրել ազատորեն ընտրելու իրենց վանահորը^[7]։ Աբբայությունը հասել է լիակատար անկախության 854 թվականին, երբ Լուի Գերմանացին ազատել է Կոնստանսի եպիսկոպոսին հարկ վճարելու պարտականությունից։

Այդ ժամանակից սկսած մինչև 10-րդ դարը աբբայությունը մեծ վերելք է ապրել։ Այստեղ իրենց գործունեությունն են ծավալել բազում նշանավոր գիտնականներ, որոնց թվում էին Նոտկեր Լիեժցին, Նոտկեր Կակազողը, Նոտկեր Շրթնեղը, Հարտկերը (վերջինս աբբայության համար պատարագամատույցի գրքեր է պատրաստել)։ 9-րդ դարում մի ավելի մեծ եկեղեցի է կառուցվել, ընդարձակվել է գրադարանը, հարստացվել ամենատարբեր թեմաներով գրված բազմաթիվ արժեքավոր ձեռագրերով, որոնց մի մասը ընդօրինակվել է տեղում։ Այդ ժամանակներից պահպանվել են չորս հարյուրից ավելի մեծարժեք ձեռագրեր, որոնք հասել են մինչև մեր օրերը^[2]։

Գրականություն

• Walter William Horn's Papers Regarding The Plan of St. Gall : production materials, 1967–1979 are housed in the Department of Special Collections and University Archives at Stanford University Libraries
• von Scheffel, Joseph Viktor (1895). Ekkehard: A Tale of the Tenth Century. Google eBook.
• Georg Thürer: St. Galler Geschichte, Staatsleben und Wirtschaft in Kanton und Stadt St. Gallen von der Urzeit bis zur Gegenwart, in 2 Bänden. St. Gallen 1953.
• Alfred Meier: Abt Pankraz Vorster und die Aufhebung der Fürstabtei St. Gallen. Diss. Universität Fribourg. Freiburg 1954 (Studia Friburgensia NF 8).
• Erwin Poeschel (Bearb.): Die Kunstdenkmäler des Kantons St. Gallen. Band 3. Die Stadt St. Gallen. Teil 2: Das Stift. (= Die Kunstdenkmäler der Schweiz; Bd. 45). Birkhäuser, Basel 1961.
• Walter Müller: Landsatzung und Landmandat der Fürstabtei St. Gallen, Zur Gesetzgebung eines geistlichen Staates vom 15. bis zum 18. Jahrhundert. St. Gallen 1970 (Mitteilungen zur Vaterländischen Geschichte 46).
• Johannes Duft, Anton Gössi, Werner Vogler: St. Gallen. In: Helvetia Sacra, III/1/2 (1986), S. 1180–1369.
• Bernhard Anderes: Der Stiftsbezirk St. Gallen. Hrsg. vom Amt für Kulturpflege des Kantons St. Gallen. 2. Auflage. Buchhandlung am Rösslitor, St. Gallen 1991, ISBN 3-908048-14-1.
• Philip Robinson: Die Fürstabtei St. Gallen und ihr Territorium (St. Galler Kultur und Geschichte; 24). St. Gallen 1995, ISBN 3-908048-25-7.
• Peter Ochsenbein (Hrsg.): Das Kloster St. Gallen im Mittelalter. Die kulturelle Blüte vom 8. bis zum 12. Jahrhundert. Stuttgart 1999, ISBN 3-8062-1378-X.
• Hanspeter Marti: Klosterkultur und Aufklärung in der Fürstabtei St. Gallen. St. Gallen 2003 (Monasterium Sancti Galli 2). ISBN 3-906616-55-X.
• Dieter Geuenich: Mönche und Konvent von St. Gallen in der Karolingerzeit. In: Alemannisches Jahrbuch, 2001/2002, S. 39–62 (Volltext als PDF)
• P. Erhart, J. Kuratli, K. Schmuki, F. Schnoor und E. Tremp, (Hrsg.), Gallus und seine Zeit. Leben, Wirken, Nachleben (St. Gallen 2015).
• Alfons Zettler: St. Gallen als Bischofs- und Königskloster. In: Alemannisches Jahrbuch, 2001/2002, S. 23–38 (Volltext als PDF)
• Fürstabtei St. Gallen – Untergang und Erbe 1805/2005. St. Gallen 2005. ISBN 3-906616-75-4.
• Albrecht Diem: Die «Regula Columbani» und die «Regula Sancti Galli». Überlegungen zu den Gallusviten in ihrem karolingischen Kontext. In: P. Erhart, J. Kuratli, K. Schmuki, F. Schnoor und E. Tremp (Hrsg.): Gallus und seine Zeit. Leben, Wirken, Nachleben. St. Gallen 2015, ISBN 978-3-905906-13-4, S. 67–99.

Պատկերասրահ

• 
  Աբբայության ընդհանուր տեսքը թռչնաթռիչքի բարձրությունից
• 
  Հատակագիծը (պլանը)
• 
  Գրադարանը

Ծանոթագրություններ

1. «Codices Electronici Sangallenses-Description». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
2. Կաղապար:Cite CE1913
3. Saint Gall (Princely Abbey) in German, French and Italian in the online Historical Dictionary of Switzerland.
4. «Sankt Gallen». Encyclopædia Britannica online. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 25-ին.
5. «Abbey of St Gall». World Heritage List. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO. 1983. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 26-ին.
6. Coolidge, W. A. B. (1911). «St Gall» . In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 24 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 4.
7. «Zeittafel zur Geschichte der Abtei St.Gallen» [History chronology about the Abbey of St Gall] (PDF) (German). Staatskanzlei St. Gallen. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 25-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

Արտաքին հղումներ

• Stiftsbibliothek Sankt Gallen
• Codices Electronici Sangallenses Արխիվացված 2016-11-09 Wayback Machine — project for the digitisation of the medieval manuscripts at Sankt Gallen
• E-codices, Virtual Manuscript Library of Switzerland
• St Gall Plan - presents a digitised version of the St Gall Plan, and zoomable reproductions of Carolingian manuscripts from St Gall.
• UNESCO World Heritage Listing for the Convent of St Gall

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբ Գալլուսի աբբայություն» հոդվածին։