Սկելետոն

Սկելետոն^[1] (անգլ.՝ skeleton), ձմեռային սպորտաձև, որտեղ մարզիկը փորձարկում է արագության զգացումը` բարձր արագությամբ սահելով թեք սառցե ուղու վրա՝ պառկած դիրքով, գլուխը առաջ պահելով սահնակին։ Ձգողականության ուժը, որ ստանում է մարզիկը վայրէջքի ժամանակ, հասնում է մինչև 5 ձգողականության հաստատունի։

Սկելետոն
Տեսակ	ձմեռային մարզաձև, sledding?, օլիմպիական մարզաձև և անհատական սպորտաձև
Կարգավիճակ	ձմեռային մարզաձև
Վայր	սկելետոնի վազքուղի
Առաջին առաջնություն	1880-ականներ
Օլիմպիական խաղեր	սկսած 1928, 1948 2002, մինչև մեր օրեր
Skeleton (sport) Վիքիպահեստում

Սկելետոնը ծագել է Շվեյցարիայի Սանկտ Մորից քաղաքում 1800-ական թվականներին՝ որպես Կրեստա Ռան բրիտանական սպորտաձևի տարբերակ։ Թեև երկու մարզաձևերի համար նախատեսված սահնակի սարքավորումները նման են, Կրեստա Ռանը տարբերվում է նրանով, որ այն օգտագործում է յուրահատուկ տիպի հատուկ ուղի, մինչդեռ սկելետոնը օգտագործում է նույն ուղին, ինչ բոբսլեյը և սահնակային սպորտը։ Բացի այդ, չկա ոչ մի սարք, որը կարող է կարգավորել սկելետոնի սարքավորումների ուղղությունը կամ արագությունը, սակայն Կրեստա Ռանում ուղղության կառավարումը և դանդաղացումը հնարավոր են ոտքերին ամրացված չմուշկների միջոցով։

Պատմություն

Սկելետոնի ծագումը թվագրվում է 1882 թվականին, երբ Շվեյցարիայում տեղակայված անգլիացի զինվորները կառուցեցին սահնակային ուղին երկու քաղաքների՝ Դավոսի և Կլոստերսի միջև։ Այն ժամանակ, ստանդարտացված սահադաշտի ուղու տեխնիկական բնութագրերը դեռ գոյություն չունեին։ Այս ուղին տարբերվում էր Կանադայում և Անգլիայում գոյություն ունեցող ուղուց նրանով, որ ավելացնում էր ոլորաններ և թեքություններ՝ դժվարությունը մեծացնելու համար^[2]։

Սանկտ Մորից ձմեռային մարզաձևերի քաղաքում անգլիացի տղամարդիկ վաղուց փորձարկում էին սահնակների մրցավազքը կոր ուղիներով։ 1884 թվականին Բուլփեթսը ձմեռային սպորտաձևերի որոշ սիրահարների և Կուլմ հյուրանոցի սեփականատեր Կասպար Բադրուդի աջակցությամբ կառուցեց Կրեստա Ռան ուղին, որը Սանկտ Մորիցում կառուցված սահնակներով սպորտի առաջին ուղին էր^[3]։ Երթուղին ձգվում էր մոտ 1,2 կմ՝ Սանկտ Մորիցից մինչև Սելերինա և ներառում էր 10 ոլորաններ, որոնք կիրառվում են նաև այսօրվա ուղու վրա։ Կրեստա Ռանը ներառվել է որպես պաշտոնական մարզաձև Սանկտ Մորիցում անցկացված 1928 և 1948 թվականների ձմեռային օլիմպիական խաղերում։ Սկելետոնը մշտական պաշտոնական սպորտաձև է դարձել 2002 թվականից^[4]։

1887 թվականին Սանկտ Մորիցում անցկացված «Մեծ ազգային մրցույթի» ժամանակ Քորնիշն առաջին անգամ օգտագործեց գլխի առաջին դիրքը (գլուխը դեմքով դեպի առաջ)։ Հետագայում, 1890 թվականի մրցաշարում, բոլոր խաղացողները օգտվեցին այս դիրքից, և այսօր այն ամենատարածված դիրքն է դարձել^[4][5]։ Մինչև 1905 թվականը սկելետոնը գրեթե բացառապես շվեյցարական մարզաձև էր։ Սակայն 1905 թվականին Ավստրիայի Շտիրիա նահանգի Մյուրցշլագ քաղաքում անցկացվեցին սկելետոնի առաջին մրցումները։ Սա խթան հանդիսացավ, որ տարածաշրջանային մրցումներ անցկացվեն այլ երկրներում, այդ թվում՝ Ավստրիայի առաջնությունում, որն առաջին անգամ մեկնարկեց 1906 թվականին։ 1908 և 1910 թվականներին մրցումներ են անցկացվել նաև Ալպերի Սեմերինգի ոլորանում^[2]։

1892 թվականին անգլիացի Լ․Պ Չայլդը փոփոխել է սկելետոնում օգտագործվող սահնակը։ Այս մոդիֆիկացված սահնակը նման էր մարդու կմախքին, այստեղից էլ առաջացել է ժամանակակից անունը՝ Սկելետոն։ Այսօր շատ երկրներում և՛ սկելտոնը, և՛ տոբոգոն սահնակն առանց տարբերության անվանում են տոբոգոն^[2]։

Դրվագ 1928 թվականի ձմեռային օլիմպիական խաղերի սqելթոնի մրցումներից

1923 թվականին Բոբսլեյի և սկելետոնի միջազգային ֆեդերացիան (FIBT) ստեղծվեց որպես սպորտի կառավարող մարմին։ Դրանից անմիջապես հետո՝ 1926 թվականին, Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն (ՄՕԿ) ընդունեց բոբսլեյն ու սկելետոնը որպես օլիմպիական պաշտոնական մարզաձև և որոշեց օգտագործել Սանկտ Մորիցում օգտագործվող մրցումների կանոնները որպես պաշտոնական կանոններ^[2]։ Սկելետոնի դեպքում այն ժամանակին որպես պաշտոնական մարզաձև մշտապես ընդունված չէր, ուստի այն որպես պաշտոնական մարզաձև գործարկվեց միայն 1928 և 1948 թվականների ձմեռային օլիմպիական խաղերում։ 2002 թվականի Սոլթ Լեյք Սիթիի խաղերից ի վեր այն եղել է մշտական պաշտոնական մարզաձև։

2002 թվականի ձմեռային օլիմպիական խաղերում որպես պաշտոնական մարզաձև ընդունվելու շնորհիվ սկելետոնի միջազգային ժողովրդականությունը կայունորեն բարելավվեց։ Այսօր սկելետոն են փորձարկում նույնիսկ այն երկրներում, որտեղ կլիմայական, աշխարհագրական կամ տնտեսական խնդիրների պատճառով ուղի չի կարող կառուցվել։ Այս երկրները՝ Հարավային Աֆրիկան, Նոր Զելանդիան, Մեքսիկան, Բերմուդան, Բրազիլիան, Արգենտինան, Ավստրալիան, Իրաքը, Իսրայելը և վերջերս նույնիսկ Վիրջինյան կղզիները մասնակցել են սկելետոնի մրցույթներին։

Սակայն ձմեռային օլիմպիական խաղերում սկելետոնի դեպքում Բոբսլեյի և սկելետոնի միջազգային ֆեդերացիան խստորեն սահմանափակում է մասնակցությունը, և առայժմ մասնակցում է ընդամենը մոտ 10 երկիր։ Մասնակցում է նաև Հարավային Կորեան։

Ժամանակացույց

Թվական	Իրադարձություն
1882	Շվեյցարիայում անգլիացի զինվորները կառուցում են առաջին սահնակի ուղին
1884	Անգլիացիները փորձարկում են սահնակներով մրցավազքը Շվեյցարիայի Սանկտ Մորից քաղաքում
1887	Ստեղծվում է առաջին Կրեստա Ռան ուղին
	Գլխի առաջին դիրքի առաջին անգամ օգտագործվում է շվեյցարական Grand National-ում
1892	Լ․Պ․ Չայլդը ստեղծում է նոր ձևափոխված սահնակ
1902	Սահնակին ավելանում է նոր լոգարիթմական նստատեղ (հետագայում այն հանեցին)
1905	Շտիրիա նահանգի Մյուրցշլագ քաղաքում անցկացվում է սքելեթոնի առաջին մրցույթը
1906	Առաջին առաջնությունը հյուրընկալվում է Ավստրիայում
1923	Ստեղծվում է Բոբսլեյի և սկելետոնի միջազգային ֆեդերացիայի (IBSF)
1926	Սկելետոնն ընդունվում է որպես Օլիմպիական խաղերի պաշտոնական սպորտաձև
1928	Ջեննիսոն Հիթոնը դառնում է օլիմպիական սքելեթոնի առաջին ոսկե մեդալակիրը
1948	Օլիմպիական սկելետոնի երկրորդ մրցույթում Նինո Բիբիան նվաճում է ոսկե մեդալ
1969	Արևմտյան Գերմանիայում կառուցվում է առաջին արհեստական սառցե ուղին
	Մյունխենում հիմնադրվում է «Բավարիայի սկելետոնի ակումբ»-ը
1974	Սկելետոնն ընդունվում է որպես պաշտոնական մարզաձևի Գերմանիայի Բոբսլեյի և սահնակային սպորտի ֆեդերացիայի կողմից
1986	IBSF-ը սկսում է սկելետոնի ֆինանսական աջակցությունը
1989	Սկելետոնի պաշտոնապես ընդգրկվում է բոբսլեյի և սկելետոնի աշխարհի առաջնությունում
1998	Սկելետոնի աշխարհի առաջնությունն առաջին անգամ ուղիղ եթերով հեռարձակվում է Եվրոսպորտ ալիքով
1999	Որոշվում է 2002 թվականի ձմեռային օլիմպիական խաղերում սկելետոնն ընդունել որպես պաշտոնական սպորտաձև
2000	Սկելետոնի կանանց մրցույթը ավելացվում է IBSF աշխարհի առաջնությունում
2002	Ձմեռային Օլիմպիական խաղերում սկելետոնը դառնում է մշտական սպորտաձև

Տես նաև

• Սահնակային սպորտ
• Բոբսլեյ

Ծանոթագրություններ

1. Իսպիրյան Մ․ Ս․, Առաքելյան Վ․ Բ․ (2007). Մարզական հանրագիտարան (2-րդ հրատ․ ed.). Երևան: Սոս և Վոգա. էջ 240. ISBN 99930-873-4-3. OCLC 181656347.
2. «IBSF History». Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 16-ին.
3. http://bobskeleton.org.uk/?item=55. 2007년 7월 18일에 확인함.
4. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 16-ին.
5. «Skeleton sledding | Definition, History, & Facts | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 16-ին.

Արտաքին հղումներ

• 네이버 스포츠 - 동계올림픽 종목 소개

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սկելետոն» հոդվածին։