Սիրավեպ

Սիրավեպ, գրական ժանր։ Այս ժանրի ստեղծագործությունների կենտրոնում երկու մարդկանց հարաբերություններն ու ռոմանտիկ սերն են, ինչպես նաև ենթադրում է «հուզական բավարարվածություն ու լավատեսական եզրափակում»^[1]։ Սիրավեպն ունի բազմաթիվ ենթաժանրեր՝ ֆենտեզի, պատմավեպ, գիտական ֆանտաստիկա, միստիկա։

Ջեյն Օսթինը ժանրի հիմնադիրն է: 19-րդ դարի նկարազարդում «Զգացում և զգացմունքայնություն» վեպից:

Որոշ հետազոտողների կարծիքով այս ժանրի աղբյուրները 18-19-րդ դարերի արևմտաեվրոպական գեղարվեստական ստեղծագործություններն են, մասնավորապես Սեմյուել Ռիչարդսոնի «Պամելան կամ փոխհատուցված առաքինություն» սենտիմենտալ վեպը (անգլ.՝ «Pamela, or Virtue Rewarded», 1740) և Ջեյն Օսթինի վեպերը^[2]։ Օսթինի տպավորության տակ գրել է դետեկտիվի ժանրում ստեղծագործող և պատմական ռոմանիզմի հետևորդ Ջորժեթ Հեյերը, որի գրքերի գործողությունները տեղի են ունենում Ջեյն Օսթինի ժամանակաշրջանում։ Հեյերի առաջին սիրավեպը «Սև թիթեռնիկ» (անգլ.՝ «The Black Moth») ստեղծագործությունն է, որի իրադարձությունները տեղի են ունենում 1751 թվականին, այն տպագրվել է 1921 թվականին։ 1930-ական թվականներին Mills and Boon բրիտանական ընկերությունն սկսել է հրատարակել էսկապիստական գրականություն կանանց համար։ ԱՄՆ-ում առաջին իսկական սիրավեպը դարձել է Քեթլին Վուդիվիսի «Բոց և ծաղիկ» գիրքը (անգլ.՝ «The Flame and the Flower»), որը տպագրվել է 1972 թվականին Avon Books հրատարակչությունում։

Ժանրը հայտնի է ԱՄՆ-ում (այն կազմել է 2004 թվականին վաճառված փափուկ շապիկով գրքերի 55 %-ը), Եվրոպայում, Ավստրալիայում։ Համաձայն 2014 թվականին կատարված հարցումների՝ Ռուսաստանում այն ընտրել են հարցվածների 13 %-ը^[3]։ Սիրավեպերը լույս են տեսնում 90 լեզուներով։ Գրքերի մեծ մասը, սակայն, գրված են անգլալեզու հեղինակների կողմից։ Չնայած սիրավեպերի մեծ ժողովրդականությանն ու լավ վաճառքին, ժանրը հաճախ նաև ենթարկվում է քննադատության և ծաղրի։

Սահմանում

Համաձայն RWA սահմանման՝ սիրավեպի գլխավոր ինտրիգը պետք է պտտվի միմյանց հետ փոխհարաբերություններ հաստատող երկու մարդկանց ռոմանտիկ սիրո սկզբնավորման և զարգացման շուրջ։ Վեպի կոնֆլիկտն ու գագաթնակետը պետք է անմիջականորեն կապված լինեն հիմնական թեմային (ռոմանտիկ հարաբերությունների զարգացմանը), չնայած վեպը կարող է պարունակել նաև սյուժետային կողմնակի գծեր, որոնք անմիջականորեն կապված չեն գլխավոր հերոսների փոխհարաբերությունների հետ։ Բացի այդ, սիրավեպը պետք է ունենա «հուզական բավարարվածություն ու լավատեսական եզրափակում»։ Berkley Group ընկերության նախագահ Լեսլի Գելբանը ժանրը սահմանում է ավելի պարզ և կարծում, որ հերոսի և հերոսուհու ռոմանտիկ հարաբերությունները պետք է սյուժեում «վճռական դեր» խաղան^[4]։ Ընդհանրապես, այս ժանրի ստեղծագործություններում բարի մարդիկ պարգևատրվում են, իսկ չարերը՝ պատժվում, իսկ զույգը, որը պայքարում է սիրո համար և հավատում իրենց հարաբերությունների ապագային, առավել հաճախ պարգևատրվում է երջանիկ սիրով^[1]։ Ինչպես ամփոփում է Նորա Ռոբերթսը, «սրանք սերը, զգացմունքներն ու հավատարմությունը և բոլոր այն բաները, որ մենք շատ ենք ուզում, փառաբանող գրքեր են»^[5]։ Կանացի գրականությունը (ներառյալ, այսպես կոչված, «chick lit»), սիրավեպի անմիջական ենթաժանր չի համարվում, քանի որ գեղարվեստական տվյալ գրականության մեջ հերոսուհու հարաբերություններն ընտանիքի կամ ընկերների հետ կարող են լինել նույնքան կարևոր, որքան հարաբերությունները հերոսի հետ^[4]։

Ենթաժանրեր

• Ժամանակակից սիրավեպ (անգլ.՝ Contemporary romance)
• Պատմական սիրավեպ (անգլ.՝ Historical romance)
• Սուր սյուժեով սիրավեպ (անգլ.՝ Romantic suspense)
• Սիրային-ֆանտաստիկ վեպ (անգլ.՝ Science Fiction romance)
• Սիրային ֆենտեզի (անգլ.՝ Fantasy romance)
• Էրոտիկա (անգլ.՝ Erotic romance)
• Քրիստոնեկան սիրավեպ (անգլ.՝ Inspirational romance)
• Ճանապարհորդություն ժամանակի մեջ (անգլ.՝ Time-travel romances)

Պատմություն

Սեմյուել Ռիչարդսոնի «Պամելան կամ փոխհատուցված առաքինություն» սենտիմենտալ վեպը, որ տպագրվել է 1740 թվականին, ժամանակակից սիրավեպի ամենավաղ օրինակն է։ «Պամելան» ստեղծագործությունն առաջին հռչակավոր վեպն է, որի սյուժեն հիմնված է սիրահետումների վրա և պատմվում է հերոսուհու տեսանկյունից։ Ի տարբերություն այդ ժամանակների շատ վեպերի՝ «Պամելան» ունի երջանիկ ավարտ։ Գիրքն առաջին բեսթսելլերներից մեկն է, հինգ վերահրատարակությունները տպագրվել են առաջին հրատարակումից հետո 11 ամսվա ընթացքում^[6]։ Ջեյն Օսթինը մեծ ազդեցություն է ունեցել ժանրի վրա, նրա «Հպարտություն և նախապաշարմունք» (1813) վեպն անվանել են «երբևէ գրված լավագույն սիրավեպը»^[7]։

Ժանրը ժողովրդականություն է ձեռք բերել Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո։ 1919 թվականին Մեծ Բրիտանիայում հրատարակվել է Էդիթ Մոդ Հալլի «Շեյխ» վեպը, որը դարձել է չափազանց հայտնի։ Նրա հիման վրա նկարահանվել է համանուն ֆիլմը (1921)։ Գրքի հերոսն առևանգում է հերոսուհուն և ուժով նվաճում նրա սերը։ Վեպն առաջիններից մեկն էր, որ գեղարվեստական գրականության մեջ ներկայացրել է բռնաբարության մասին ֆանտազիան։ Չնայած այդ ժամանակ կանայք ավելի մեծ անկախություն էին նվաճել, բայց հրատարակիչների կարծիքով ընթերցողները մինչամուսնական սեռական հարաբերությունները կարող էին ընդունել միայն բռնաբարության համատեքստում։ Այս և հաջորդ վեպերում բռնաբարությունը ներկայացվել է որպես ֆանտազիա, հերոսուհին հազվադեպ կամ երբեք սարսափ, սթրես չի զգում կամ հոգեբանական վնասվածքի չի ստանումВ^[8]:

Սիրավեպը զանգվածային շուկա է բերել Ջորջեթ Հեյերը։ Նրա «Սև թիթեռնիկ» դեբյուտային վեպը հրատարակվել է 1921 թվականին։ Գրելով Ջեյն Օսթինի ազդեցությամբ՝ նա համարվում է «Ռեգենտության դարաշրջանի պատմական սիրավեպի» ժանրի հիմնադիրը։ Քանի որ գոծողությունների վայրը տեղափոխվել է անցյալ, գրողը ուշադիր ուսումնասիրել է պատմական մանրամասները, որպեսզի ընթերցողներին օգնի հասկանալ այդ ժամանակահատվածը^[9]։ Ի տարբերություն այդ ժամանակվա՝ սիրո մասին հայտնի մյուս գրքերի՝ Հեյերը գործողությունների վայրն օգտագործել է որպես սյուժեի գլխավոր շարժիչ ուժ։ Նրա հերոսները հաճախ ներկայացնում են 20-րդ դարի մտքեր, կերպարները մատնանշում են հերոսուհու այնպիսի տարօրինակություննեը, ինչպիսին է սիրելով ամուսնանալու ցանկությունը^[10]։ Հեյերը բեղմնավոր գրող էր, նա մինչև իր մահը՝ 1974 թվականը, մեկ տարվա ընթացքում հրատարակել է 1-2 սիրավեպ^[11]։

1930-ական թվականներին Mills and Boon բրիտանական հրատարակչությունն սկսել է թողարկել կոշտ կազմերով սիրավեպեր։ Գրքերը վաճառվել են շաբաթական գրադարանների միջոցով և շագանակագույն կազմի պատճառով հայտնի էին որպես «գրքեր շագանակագույնի մեջ»։ 1950 թվականին ընկերությունն սկսել է գրքերը վաճառքի համար առաջարկել Մեծ Բրիտանիայի թերթի բոլոր կրպակներում^[12]։

1957 թվականին Harlequin Enterprises կանադական ընկերությունն սկսել է ԱՄՆ-ում տարածել Mills and Boon հրատարակչության վեպերը^[13]։ Ավելի բաց բնույթի նյութերը չէին տպագրվում։ Գիտակցելով ժանրի ժողովրդականությունը՝ Harlequin ընկերության սեփականատեր Ռիչարդ Բոննիկասլը վերջապես որոշել է կարդալ իր գրքերը։ Նա ընտրել է առավել բաց վեպերից մեկը, և դա նրան դուր է եկել։ Նրա հրամանով ընկերությունը շուկայական հետազոտություն է անցկացրել այն վեպերի վերաբերյալ, որոնք ինքը կարդացել էր, և պարզվել է, որ դրանց վաճառքը գերազանցել է ավելի «անմեղ» վեպերի վաճառքին^[14]։ Ընդհանրապես, ստեղծագործությունները կարճ էին ու կաղապարված, հերոսուհիները դուրեկան էին, մաքուր, անմեղ ու բարի։ Եթե նրանք աշխատում էին, ապա կանանց ավանդական աշխատավայրերում, այսինքն՝ բուժքույրեր էին, տնային դաստիարակչուհիներ և քարտուղարուհիներ։ Առավել ինտիմ տեսարանը գլխավոր հերոսների համբույրն էր^[13]։

1971 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Harlequin ընկերությունը գնել է Mills and Boon հրատարակչությունը։ Այդ պահին ժանրը հայտնի էր Մեծ Բրիտանիայի «խանդավառ հանրության շրջանում»։ Փորձելով ԱՄՆ-ում կրկնօրինակել Mills and Boon հրատարակչության հաջողությունը՝ Harlequin ընկերությունը կատարելագործել է իր բաշխիչ ու մարկետինգի համակարգը^[15]։ Նրանք որոշել էին գրքերը վաճառել այնտեղ, «որտեղ կան կանայք», այսինքն՝ նույնիսկ սուպերմարկետներում, իսկ այնուհետև ուղղակի այն ընթերցողներին, որոնք համաձայնվում էին յուրաքանչյուր ամիս գնել որոշակի քանակությամբ գիրք^[16]։ Յուրաքանչուր գիրք ուներ ճիշտ 192 էջ։

ԱՄՆ-ում առաջին իսկապես սիրված սիրավեպը եղել է Քեթլին Վուդիվիսի «Բոց և ծաղիկ» գիրքը՝ հրատարակված 1972 թվականին Avon Books հրատարակչության կողմից։ Դա առաջին վեպն էր, որ «հերոսներին հետևում է ննջասենյակում»^[17][18]։ Բովանդակությունից բացի, գիրքն առաջիններից մեկն էր, որ միանգամից հրատարակվել է փափուկ կազմով, այն բաժանվել է դեղատներում և վաճառքի շատ այլ կետերում^[19]։ Վեպը վաճառվել է ավելի քան 2 միլիոն օրինակով^[20]։ Avon Books հրատարակչությունը Վուդիվիսի հաջորդ վեպը 1974 թվականին հրատարակելուց առաջ վերահրատարակել է «Բոց և ծաղիկ» գիրքը, ինչպես նաև Ռոզմարի Ռոջերսի «Քաղցր դաժան սեր» (անգլ.՝ «Sweet Savage Love») և «Խավար կրակներ» (անգլ.՝ «Dark Fires») վեպերը, ընդ որում «Խավար կրակներ» վեպի 2 միլիոն տպաքանակը վաճառվել է առաջին երեք ամիսների ընթացքում։ 1975 թվականին վաճառվել է Avon հրատարակչության սիրավեպերի 8 միլիոն օրինակ^[19]։ Հաջորդ տարի տպագրվել է ավելի քան 150 պատմական սիրավեպ, շատերը փափուկ կազմով, և վաճառվել է ավելի քան 40 միլիոն օրինակ^[20]։

Ծանոթագրություններ

1. «The Romance Genre Overview». Romance Writers of America. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
2. Pamela Regis, A Natural History of the Romance Novel, University of Pennsylvania Press, 2007.
3. «ЧТО ЧИТАЕМ?» | Национальный рейтинг
4. «What's in a Name?». Publishers Weekly. 2001 թ․ հուլիսի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 30-ին.
5. Gray, Paul (2000 թ․ մարտի 20). «Passion on the Pages». Time. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 23-ին.
6. Regis (2003), pp. 63, 64, 66
7. Regis (2003), p 75.
8. Regis (2003), pp. 115—117.
9. Regis (2003), pp. 125—126.
10. Regis (2003), p. 127.
11. Regis (2003), p 125.
12. «Mills & Boon - Our History». Harlequin Mills and Boon. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 19-ին.
13. Thurston (1987), p. 42.
14. Regis (2003), p. 185
15. Regis (2003), p. 156.
16. Thurston, pp. 46-47.
17. Athitakis, Mark (2001 թ․ հուլիսի 25). «A Romance Glossary». SF Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 23-ին.
18. Zaitchik, Alexander (2003 թ․ հուլիսի 22). «The Romance Writers of America convention is just super». New York Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 30-ին.
19. Thurston, pp 47-48.
20. Darrach, Brad (1977 թ․ հունվարի 17). «Rosemary's Babies». Time. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 17-ին.

Գրականություն

• Ramsdell, Kristin., Romance Fiction: A Guide to the Genre, Englewood, CO, «Libraries Unlimited, Inc.», ISBN 1-56308-335-3։
• Regis, Pamela., A Natural History of the Romance Novel, Philadelphia, Pennsylvania, «University of Pennsylvania Press», ISBN 0-8122-3303-4։
• Thurston, Carol., The Romance Revolution, Urbana and Chicago, «University of Illinois Press», ISBN 0-252-01442-1։
• Toth, Emily., The Reader's Companion to U.S. Women's History (խմբ. Wilma Mankiller, Gwendolyn Mink, Marysa Navarro, Barbara Smith, and Gloria Steinem), Boston, Massachusetts, «Houghton Mifflin Company», ISBN 0-395-67173-6։
• Nishikawa, Kinohi. «Romance Novel.» The Greenwood Encyclopedia of African American Literature. Ed. Hans Ostrom and J. David Macey, Jr. Westport, CT: Greenwood Press, 2005. 1411-15

Արտաքին հղումներ

• Ինչու՞ ենք մենք այդքան սիրում կարդալ սիրավեպեր
• Սիրավեպեր Զանգակում

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիրավեպ» հոդվածին։