Remove ads
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ռացիոնալություն (լատին․՝ ratio ֊ միտք), տերմին, որը ամենալայն իմաստով նշանակում է բանականություն, գիտակցություն, իռացիոնալության հակապատկեր։ Ավելի հատուկ իմաստով՝ գիտելիքի բնութագիրը՝ մտածողության որոշ սկզբունքներին համապատասխանության տեսանկյունից։ Այս տերմինի օգտագործումը հաճախ կապված է նման սկզբունքների տարբերությունների վրա կենտրոնանալու հետ, ուստի ընդունված է խոսել ռացիոնալության տարբեր տեսակների մասին։
Կան ռացիոնալության փիլիսոփայական դիտարկման տարբեր մոդելներ։ Այսպիսով, Մաքս Վեբերը տարբերակում է ֆորմալ և սուբստանց ռացիոնալություն։ Առաջինը բաղկացած է տնտեսական որոշում կայացնելու շրջանակներում հաշվարկ իրականացնելու ունակությունից։ Նյութական ռացիոնալությունը վերաբերում է արժեքների և ստանդարտների ավելի ընդհանրացված համակարգին, որոնք ինտեգրված են աշխարհայացքի[1] մեջ։ Ռացիոնալության այլ մոդելներում հետևողականությունը, էմպիրիկ համարժեքությունը և իմաստալից գիտելիքների աճի կարողությունը համարվում էին դրա հիմքը։
Բազմակարծության մեկնաբանություններում ընդգծվում է, որ ռացիոնալությունը կառուցվածք է, որը կատարում է գիտելիքների մեթոդական հիմնավորման դերը, բայց չունի համընդհանուր օբյեկտիվ տեղեկանք։ Ինչ վերաբերում է տարբեր մշակույթներին և դարաշրջաններին, առանձնանում են ռացիոնալության իրենց տեսակները ՝ նոր դարաշրջանի ռացիոնալություն, դասական ռացիոնալություն, ոչ դասական ռացիոնալություն և այլն։ Այս ռացիոնալություններից յուրաքանչյուրին բնորոշ է մտածողության իր ոճը, դրանց լուծման իր խնդիրներն ու մեթոդները, բանականության իր հատուկ տեսակը, որը առաջացնում է այնպիսի գիտելիքներ, որոնք տվյալ դարաշրջանի և մշակույթի համար համարվում են ռացիոնալ։ Փորձեր են արվում առանձնացնել ռացիոնալության բոլոր տեսակների համար ընդհանուր առանձնահատկությունները։
Գիտության փիլիսոփայության մեջ ռացիոնալության խնդիրը կապված է գիտության խնդրի և գիտության ռացիոնալ մեթոդների բաշխման հետ։ Այս խնդիրը հայտնի է որպես սահմանազատման խնդիր և չունի հաջող լուծում։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.