From Wikipedia, the free encyclopedia
Ջերեմի Բենթամ (անգլ.՝ Jeremy Bentham, փետրվարի 15, 1748[1][2][3][…], , Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն և Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն[4] - հունիսի 6, 1832[1][2][3][…], Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[5]), անգլիացի սոցիոլոգ, իրավաբան, ազատականության (լիբեռալիզմի) խոշորագույն տեսաբաններից մեկը։ Օգտապաշտություն (ուտիլիտարիզմ) փիլիսոփայական ուսմունքի հիմնադիրը։ Համաձայն Բենտամի դասական բնորոշման՝ բարոյական է այն, ինչն առավելագույն երջանկություն է բերում առավելագույն թվով մարդկանց։
Ջերեմի Բենթամ անգլ.՝ Jeremy Bentham | |
---|---|
Ծնվել է | փետրվարի 15, 1748[1][2][3][…] , Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն և Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն[4] |
Մահացել է | հունիսի 6, 1832[1][2][3][…] (84 տարեկան) Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[5] |
Քաղաքացիություն | Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն, Առաջին ֆրանսիական հանրապետություն և Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն |
Դավանանք | դեիզմ |
Ուղղություն | ուտիլիտարիզմ |
Մասնագիտություն | փիլիսոփա, վաճառական, փաստաբան, քաղաքագետ, սուֆրաժիստ, իրավապաշտպան, իրավաբան, animal rights advocate, գրող, տնտեսագետ, բողոքական բարեփոխիչ և քաղաքական տեսաբան |
Գործունեության ոլորտ | փիլիսոփայություն, իրավունք[4], Սոցիալական փիլիսոփայություն[4], Քաղաքացիական իրավունք[4] և քաղաքացիական իրավունքներ[4] |
Ալմա մատեր | Վեսմինստերի դպրոց (1760)[6] և Թագավորական քոլեջ[6] |
Տիրապետում է լեզուներին | անգլերեն[7][8] և ֆրանսերեն |
Հայր | Jeremiah Bentham?[9][10] |
Մայր | Alicia Woodward Grove?[9] |
Ստորագրություն | |
Jeremy Bentham Վիքիպահեստում |
Ծնվել է փաստաբանի ընտանիքում։ Մեծանալով որպես շնորհալի երեխա, օրինակ, նա սկսեց լատիներեն ուսումնասիրել երեք տարեկանից։ Եղբայր - Սամուել Բենթամ (Սամուել Բենթամ), անգլիացի ինժեներ-մեխանիկ էր։ Բենթամը մտերիմ էր նրա հետ։ Աովորել է իրավաբանություն Օքսֆորդում (1760-1763 թթ.): Սովորել է Վեսթմինսթերի դպրոցում, Քուինս քոլեջում, Օքսֆորդի համալսարանում, այնուհետև ընդունվել է Լինքոլնի իրավաբանական դպրոց։ Նա կտակել է, որ իր մարմինը պահպանվի սերունդների համար։ Նրա աճյունին հագցրել են տարազ, իսկ դեմքին մոմե դիմակ են պատրաստել։ Այս տեսքով գիտնականը դեռ ցուցադրվում է Լոնդոնի համալսարանական քոլեջի գլխավոր շենքում[11][12]։ Երբեք ամուսնացած չի եղել։
Նա իրական էր համարում միայն մասնավոր, անհատական շահերը, իսկ հանրային շահերը ամբողջականության մեջ:Բարոյագիտական իր ուսմունքը մեկնաբանված է «Deontology, or Science of Morals» (հատոր 1-2, 1834) աշխատությունում։ Բենթամի բարոյագիտությունը հիմնված է «օգուտի սկզբունքի» վրա, ըստ որի՝ մարդկանց գործողությունները, նրանց հարաբերությունները պետք է բարոյական գնահատական ստանան՝ ըստ իրենց բերած օգուտի։ Օգուտը որոշելիս հաշվի են առնվում անհատի մասնավոր շահերը։ Լուսավորիչների ուսմունքների`` Բենթամի մեկնաբանությունը վերածվեց «Ամենամեծ թվով անհատների ամենամեծ երջանկության» սկզբունքի, անձնական հաջողության հասնելու կոչի, որը մեծացնում է երջանկության ընդհանուր չափը (տե՛ս «Կոմունալ» հոդվածը):Բարոյականության չափանիշը «օգուտի, հաճույքի, բարության և երջանկության ձեռքբերումն է»։ Ջուլիա Աննասը մատնանշեց, որ այս դիրքորոշումը կիրենացիների հեդոնիզմի զարգացումն է, ովքեր երջանկությունը դիտարկում էին նույն կերպ, բայց միայն անհատական հարթության վրա, և ոչ թե հասարակական մասշտաբով[13]։ Նշվում է, որ նա առաջիններից մեկն է, ում կողմից օգտագործել է «պատասխանատվություն» բառը «Հատված տախտակի վրա» (1776 թ.) շարադրությունում՝ «կառավարողների պատասխանատվության» ներքո, Բենթամը հասկացել է քաղաքացիներին իրենց գործողությունների համար պատասխան տալու (հաշիվ տալու) պարտավորություն[14]։
Քաղաքական հայացքներով նա լիբերալիզմի կողմնակից էր։Սուր քննադատության ենթարկեց Ժ. Ժ. Ռուսոյի սոցիալական պայմանագրի տեսությունը՝ որպես ապստամբության ոգի արթնացնող, սակայն նա պաշտպանեց անգլիական պառլամենտի բարեփոխման պահանջները ընտրական իրավունքի ընդլայնման հիման վրա։ Նա պաշտպանել է ազատ առևտրի և անկաշկանդ մրցակցության գաղափարը, որը, նրա կարծիքով, պետք է ապահովի հասարակության խաղաղությունը, արդարությունը և հավասարությունը։Նա խոսքի ազատության, եկեղեցու և պետության տարանջատման, կանանց հավասարության, ամուսնալուծության իրավունքի, ստրկության արգելման, խոշտանգումների և մարմնական պատժի արգելման, միասեռականների պատժի վերացման կողմնակիցն էր։ Նա պաշտպանում էր կենդանիների իրավունքները։ Նրա հետևորդների թվում էր, մասնավորապես, Ուիլյամ Ջոնսոն Ֆոքսը[15]։
Փիլիսոփայության մարքսիստական պատմությունը համարում էր Մեծ Բրիտանիայի արդյունաբերական հեղափոխության շուկայական դարաշրջանի գաղափարախոսը։ Նա հավանությամբ էր խոսում «սթափ» մտքի մասին՝ անգլիական քաղաքական և տնտեսական համակարգը համարելով բնական և իդեալական սոցիալական ռեժիմ, իսկ անգլիական միջին խավի ներկայացուցիչը՝ «խելամիտ» մարդ։ Չնայած իր՝ Բենթեմի հանգիստ ու բարեհոգի բնավորությանը, նրա գաղափարներն ամենակոշտ գնահատականների պատճառ են դարձել։ Կ.Մարքսը նրան անվանել է «...բուրժուական հիմարության հանճարը»[16]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.